Емилий прей: “биз һәқиқәтни намайән қилдуқ!”

Мухбиримиз әзиз
2021.05.17
Емилий прей: “биз һәқиқәтни намайән қилдуқ!” “йеңи линийә иниститути” ақиллар мәркизиниң тәтқиқатчиси емилй прей ханим.
newlinesinstitute.org

Ғәрб дунясиниң уйғурлар дуч келиватқан иҗтимаий паҗиәләрни кәскин тәнқидлиши вә хитай һөкүмитини әйибләш чуқанлириға қарши паалийәтләрниң бири хитай һөкүмити башқуришидики “йәр шари вақти гезити” ниң бу һәқтики обзор мақалисида әң типик әкс әтти. Бир қисим хитай мутәхәссислириниң қәлимидин пүткән бу мақалиларда ғәрб дунясида, җүмлидин америка туприқида “хитайға дүшмәнлик көзидә қараватқан” бир түркүм кишиләрниң барлиқи алаһидә тәкитлинип, шулар қатарида “йеңи линийә иниститути” ақиллар мәркизиму орун алди. Болупму мәзкур ақиллар мәркизини башқурушқа мәсул болуватқан, америкадики хусусий университетларниң бири һесаблинидиған “америка файрфакс университети” (Fairfax University of America) ниң пәқәт 20 йилчә илгири қурулған университет икәнлики улар елан қилған “уйғур қирғинчилиқи” темисидики зор һәҗимлик доклатниң “ялған” вә “ишәнчсиз” икәнликигә дәстәк қилинди. Шуниңдәк “сахта университетниң сахта ақиллар мәркизи чиқарған доклатму сахтилиқ билән толған” дегәндәк ибариләр билән ақиллар мәркизи вә у қарашлиқ болған алий мәктәп һақарәтләнди. Америка вә явропадики даңлиқ ахбарат вастилириниң, җүмлидин CNN вә “муһапизәтчи” қатарлиқларниң мәзкур доклат һәққидә тәпсили хәвәр бериши болса “оғри билән қарақчиниң достлуқи” дегәндәк ибариләр билән тәсвирләнди. Бу җайдики мутәхәсссләр, җүмлидин мәктәп мудири әһмәд алвани, доктур адрян зенз қатарлиқлар болса “америка һөкүмитиниң җасуслири” дәп аталди.

“йеңи линийә иниститути” ақиллар мәркизиниң тәтқиқатчиси емилй прей ханим әнә шу һуҗумларға нишан болған “уйғур қирғинчилиқи” темисидики доклатни тәйярлашқа қатнашқан апторларниң бири. У бу һәқтики сөһбитимиздә нуқтилиқ қилип бу қетимқи доклатниң тәйярлиниши һәққидә алаһидә чүшәнчә бәрди. Йәнә келип хитай һөкүмитиниң бу хилдики инкарчилиқ қилмишиниң әмәлийәттә ‍өзини өзи ‍инкар қилиштин башқа нәрсә әмәсликини көрситип өтти.

“бу қетим елан қилинған ‛йеңи линийә‚ институтиниң доклатини тәйярлашқа 50 нәччә мутәхәссис вә алим күч чиқарди. Улар қирғинчилиқниң тәбири, хәлқара қанун маддилири, шаһидларниң баянлири, язма һөҗҗәтләр вә еланлар, уйғурларниң нөвәттики әһвали, хитай һөкүмитиниң мунасивәтлик сиясәтлири, ақ ташлиқ китаблар һәмдә сүний һәмраһ сүрәтлири қатарлиқларни тәпсилий мулаһизә қилиш асасида хуласә чиқарған. Бу мәзмунларниң көп қисми җамаәт халиған вақитта көрәләйдиған нәрсиләрдур. Мундақчә алғанда, бизниң көп қисим дәлил-испатлиримиз ашу хилдики ашкара учурларни асас қилған, йәнә келип буларни хитай һөкүмити өзлири елан қилған. Әмдиликтә улар мушу маддий пакитлар асасидики һөкүмни ялғанға чиқарған болса бу һал немини чүшәндүриду? демәк, хитай һөкүмити немә десә дәвәрсун, бу уларниң иши. Әмма биз һәқиқәтниң қолимизда икәнликини, хитай һөкүмитиниң қиливатқанлириниң қирғинчилиқ икәнликини бәш қолдәк билимиз.”

“йеңи линийә инситути” елан қилған доклатниң хитай һөкүмитини һәммидинму бәкрәк биарам қилған йери доклатниң мавзусиға “уйғур қирғинчилиқи” дегән хас теминиң қоюлуши болғанлиқи мәлум. Униң билдүришичә, улар бу мавзуни қоюшта хитай һөкүмитиниң уйғурларға, болупму уйғурлардики әвлатларни бир-биригә улаштики муһим һалқилардин болған аялларға мәҗбурий таңған туғутни чәкләш тәдбирлирини нәзәрдә тутқан. Бу хил йоқитиш һәркити болса буниңдин 70 йил илгирила бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң қирғинчилиқ һәққидики әһдинамисидә алаһидә шәрһиләнгән һәмдә буниң типик қирғинчилиқ һадисиси икәнлики көрситилгән икән.

У бу һәқтә сөз болғанда мундақ деди: “шинҗаңдики уйғурларниң бешиға келиватқан күлпәтләрни һес қилиш үчүн мениң яки башқа инсанларниң мәлум бир җинис айримисиға мәнсуп болуши һаҗәт әмәс. Чүнки қирғинчилиқ қилмиши һәрқачан әрләрни зор көләмдә қирип ташлаш, қизларни вә аялларни бивастә җан алғучи қораллар ишләтмәстин җинсий җәһәттин вәйран қилип аста сүрәттә йоқитиш шәклидә давам қилиду. Буниңда туғут чәкләш чариси әң типик усулларниң биридур. Нөвәттә ‍уйғур қиз-чоканлири ана яки аял сүпитидә хитай компартийәсиниң һуҗум обйекти болуп келиватиду. Мән бу йәрдә бир нуқтини тәкитләп өтмәкчимән: бу хилдики туғут контроллуқини әрләр асасән чүшәнмәйду. Болупму тақисиман үзүк селиш әмәлийәттә җанни елип йәрдә қойидиған бир қийин басқуч. Буниңда аял киши туғуттинму бәкрәк қийнилип кетиду, аял киишниң бәдини буниң ағриқиға көнүп болғичә буниң иккиләмчи тәсири алтә-йәттә айғичә түгимәйду. Әмди шинҗаңдики бу ишлар лагерларда болуватқанлиқи үчүн буниңға дуч кәлгән ашу қиз-чоканлар җисманий вә роһий җәһәтләрдин тезла түгишип кетиду. Шуңа биз уйғур вә башқа милләттин болған аялларни хитай һөкүмитиниң қирғинчилиқ характеридики туғут контроллуқиға дуч келиватиду, дәп қаридуқ.”

Һалбуки, хитай компартийәси мәзкур ақиллар мәркизиниң уйғур қирғинчилиқи һәққидики доклатиға тушму-туштин һуҗум қиливатқанда, ғәрб дунясидиму бир қисим аталмиш “мутәхәссис” сияқидики кишиләр оттуриға чиқип “уйғурлар дуч келиватқан һадисиләрни ирқий қирғинчилиқ, дәп аташ сәл ашуривәткәнлик болуватамду қандақ?” дегәндәк соалларни сораватқанлиқи мәлум. Бу һәқтә сөз болғанда емилий прей буниңға алаһидә ойлиниш яки издинишниң һаҗәт әмәсликини, уйғур нопусиниң өткән үч йилда бирдинла 50 пирсәнткә йеқин азийишқа йүзлинишила мушу һадисиләрни пәйда қиливатқан қиз-чоканларни туғмас қиливетиш қилмишиниң әң зор қирғинчилиқ икәнликигә дәлил болидиғанлиқини көрситип өтти.

“әгәр бәзи инсанлар бу қилмишни қирғинчилиқ әмәс, дәп қариса, у һалда бу кишиләр сиз баятин тилға алған ‛б д т қирғинчилиқниң алдини елиш әһдинамиси‚ ниң маддилирини, шундақла ‛йеңи линийә институти‚ тәйярлап чиққан ‛уйғур қирғинчилиқи‚ темисидики доклатни тәпсилий оқуп чиқса болиду. Уларда бу һәқтики көплигән дәлил-испатлар қатирисиға тизилған. Мән ашу доклатни тәйярлашқа қатнашқанлиқим үчүн бу җәрянда көплигән қануний тәһлилләр, хитай һөкүмити иҗра қиливатқан туғут контроллуқи тәдбирлириниң ‍уйғур аяллирини қандақ вәйран қиливатқанлиқиниң дәлиллирини топлаш дегәнләргә бивастә шаһид болдум. Шиҗаәтлик уйғур аяллири бу һәқтә көпләп гуваһлиқ бәрди. Әмма һазир уйғурлар дуч келиватқан қирғинчилиқни әң күчәп инкар қиливатқини дәл хитай һөкүмити. Биз доклатта өткән 40-50 йилда уйғур нопусиниң қанчилик азийип кәткәнликини әмәс, йеқинқи үч-төт йил ичидә уйғур нопусиниң 50 пирсәнткә йеқин азийишқа йүзләнгәнликини тәкитлидуқ. Биз бу һәқтә топлиған материялларниң ичидики туғут нисбитини чәкләштәк бирла нуқтини алсақ мушуниң өзи б д т ниң қирғинчилиқ тәбиригә толуқ чүшиду.”

Мәлум болушичә, хитай һөкүмитиниң чәт әлләрдики һәққанийәтни сөзлигүчи шәхсләр вә тәшкилатларни қарилаш урунушлири маһийәттә техиму көп кишиләрниң хитай һөкүмити вә хитай компартийәсиниң һәқиқи әпти-бәширисини тонуп йетишигә түрткә болмақта икән. “уйғур қирғинчилиқи” темисида иккилинип қалған кишиләрниң бири, америка һөкүмитиниң бирләшкән дөләтләр тәшкилатидики баш әлчиси линда томас гренфийлд ханимму йеқинда б д т бинасидики уйғурлар һәққидә ечилған йиғинда хитай һөкүмитини қаттиқ әйибләп сөз қилди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.