“Uyghur sot kollégiyesining hökümi toghrisida” söhbet yighinigha xitay qattiq naraziliq bildürdi
2022.01.13

12-Yanwar köpligen gherb döletlirining diplomatliri we b d t da turushluq wekillirining ishtirakida “Uyghur sot kollégiyesining hökümi toghrisida” namliq bir tor söhbet yighini uyushturulghan bolup, xitayning b d t diki wekilliri buninggha qattiq naraziliq bildürgen.
13-Yanwar “Shinxu'a agéntliqi” ni öz ichige alghan xitayning asasliq axbarat wasitilirining hemmisi xitayning b d t da turushluq da'imiy wekiller ömikining “Uyghur sot kollégiyesining hökümi toghrisida” namliq söhbet yighinigha qarita 12-yanwar élan qilghan bayanatini keng tarqatti.
“Junggoning b d t da da'imiy turushluq wekiller ömiki: shinjangni qalaymiqan qilishqa, junggoni qarilashqa urun'ghan herqandaq adem meghlubiyetke mehkum” dégendek mawzular bilen élan qilin'ghan bu bayanatning esli nusxisining muqeddimiside “Shinjangni qalaymiqan qilishqa, junggoni qarilashqa urun'ghan herqandaq dölet, herqandaq küch, herqandaq shexs meghlubiyetke mehkumdur” déyilgen idi.
Xitayning b d t da da'imiy turushluq wekiller ömikining bayanatida mundaq déyilidu: “Atalmish ‛Uyghur alahide soti‚ sépi özidin junggogha qarshi bölgünchi teshkilat bolghan dunya Uyghur qurultiyining amérika, gherbtiki junggogha qarshi küchlerning kontrolluqi we yardimi astida, bir bölük junggogha qarshi unsurlarni yighiwélip ighwa tarqitidighan, aldamchiliq qilidighan siyasiy qoralidur. Bu atalmish sotning héchqandaq qanuniy salahiyiti yoq, shundaqla u héchqandaq ammiwi ishenchkimu ige emes. U ochuq ashkara pul xejlep aldamchilarni sétiwélip, yalghanni sétiwélip, yalghan guwahliq bergüzidighan bir oyun. Sot we uning atalmish hökümi peqetla junggogha qarshi küchlerning özi rézhissorluq qilip, özi rol élip chiqqan bir meydan dramisidin ibaret. Bu qanun we heqiqetke qilin'ghan peskeshlerche haqarettur, aldanmighan herqandaq ademni qaymuqturalmaydu. Bu diramining b d t bilen héchqandaq alaqisi yoq, belki b d t we uninggha eza barliq döletlerning jezmen qarshi turushi we bayqut qilishigha uchrushi lazim”.
Xitay da'irilirini bu qeder bi'aram qilghan “Uyghur sot kollégiyesining hökümi toghrisida” namliq bu söhbet yighini, eslide köpligen xelq'araliq teshkilatlarning hemkarliqi astida 12-yanwar tor arqiliq ötküzülgen bolup, yighin'gha 28 döletning parlamént ezaliri we nurghunlighan döletlerning b d t diki wekilliri qatnashqan.
Mezkur yighin'gha ishtirak qilghan we yighinda sözge teklip qilin'ghan d u q re'isi dolqun eysa ependi bu heqte bizni bezi melumatlar bilen teminlidi. Uning bildürüshiche, yighinda “Uyghur sot kollégiyesi” ning bash sotchisi jéfféry nayis ependi mezkur sotning qurulushi toghrisida chüshenche bergen we herqaysi döletlerning diplomatlirining sot hem uning hökümige da'ir so'allirigha jawab bérip ötken.
Dolqun eysa ependining bayan qilishiche, yighinda söz alghan herqaysi döletlerning wekilliri “Uyghur sot kollégiyesi” ning hökümige yuqiri baha bergen we bu hökümni herqaysi döletlerde tedbiqlashning zörürlükini ilgiri sürüshken. Dolqun eysa ependi yighining yépilish murasimida sözge teklip qilin'ghanda, “Uyghur sot kollégiyesi” ge ishtirak qilghan barliq kishilerge tekrar rehmitini bildürgen hemde uning hökümining barliq döletlerde emeliylishishini ümid qilidighanliqini ipade qilghan.
Melum bolghinidek, “Uyghur sot kollégiyesi” ning tunji qétimliq ispat anglash yighini 2021-yili 6-ayning 4-künidin 7-künigiche, ikkinchi qétimliq ispat anglash yighini 9-ayning 10-künidin 13-künigiche, üchinchi qétimliq ispat anglash yighini 11-ayning 27-küni ötküzülgen bolup, bu 3 qétimliq ispat anglash yighinidin kéyin “Uyghur sot kollégiyesi” 12-ayning 9-küni xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan zulumlirigha qarita “Irqiy qirghinchiliq” hökümini chiqarghanidi. D u q xadimlirining bildürüshiche, bu üch qétimliq ispat anglash yighinida 70 tin artuq guwahchi guwahliq bergen, 30 din artuq tetqiqatchi 10 ming sa´ettin artuq waqit serp qilip, 500 din artuq shahitning qanche 10 ming bettin artuq yazma bayanlirini terjime we tetqiq qilip sotqa tapshurghan.
“Uyghur sot kollégiyesi” ning “Irqiy qirghinchiliq” hökümining xitayning pishanisigha bésilghan bir qara tamgha ikenlikini tekitligen d u q re'isi dolqun eysa ependi sözining axirida, bu hökümning tesirining xelqarada künsiri küchiyiwatqanliqini eskertip, xitayning bu hökümdin nime üchün chöchüp, tipirlap olturalmay qélishidiki bezi konkirtni seweblerni tilgha élip ötti.