Muhajir memettoxti imin: “Toqquzaqtiki Uyghurlar öz zéminining süyini xitay küchmenliridin pulgha sétiwalidu”

Türkiyede yashawatqan muhajir memettoxti imin aka 2017-yildin ilgiri toqquzaqta 150 mo boz yer achqan. U mezkur nahiyediki xitay köchmenlirining dölet meblighindin keng-kushade paydilinidighanliqi, yerlik ahalilerni qaqti-soqti qilidighanliqi, ularning bu “Alahide imtiyazi” heqqide so'al sorighan yerlik ahalilerning jazalnidighanliqigha shahit bolghan.

Yurti toqquzaqta 2006-yildin 2011-yilighiche, 150 mo boz yer échip ana zéminini kökertish üchün hepileshken türkiyelik muhajir memettoxti aka, köpligen zulum we adaletsizlik qatarida nahiyediki xitay köchmenlirining sani az bolushigha qarimay, toqquzaqning süyi mol, tupriqi munbet jaylirini ilkige éliwalghanliqi, bir qismining quzghun dep atlidighan tagh baghridiki kengri ketken boz yerni dölet meblighidin paydilinip échiwatqanliqigha shahit bolghan. Memettoxti aka özi ikki déhqan bilen hemkarliship achqan 150 mo yerni sughurush üchün suni etrapni igiliwalghan xitay küchmenliridin pulgha sétiwalghan.

Melum bolushiche, xitay köchmenlirige bu su xitay da'iriliri teripidin bikarning ornida, yeni birqanche ming mo yerni sughurush we birqanche shéghil zawutigha ishlitilidighan su menbesi 3000 ming yüen'ge sétilghan. Shéghil zawuti qurghan xitaylar, adette yunda ornida éqitiwétidighan süyini memettoxti imin aka we uning shériklirige her alte ayliqi üchün 3 ming yüen'ge satqan.

Memettoxti akining bayqishiche, toqquzaqtiki sayliq we dönglüklerni höddige éliwalghan xitay köchmenliri toqquzaqta yéza we nahiyede wezipe ötewatqan her derijilik xitay emeldarlirining tughqanliri we yaki shérikliri bolup, bular yerge pul tapshurmighandin bashqa, her yilliq ishlepchiqirishning jiddiy mezgilliride, yerlik ahalilerni öz yerlirige heqsiz halda ishletken. Yerlik ahalilerning étizlirigha yaki achqan boz yérige néme térish yaki néme östürüsh heqqide qarar bérish hoquqi yoq bolup, xitay da'irilirining buyruqi boyiche ish tutqan. Emma xitay köchmenliri bazarning éhtiyajigha we öz maharitige qarap turup, xalighinini térighan we xalighinini östürgen. Memettoxti imin akining bir oghli xitay köchmenliri bilen özliri arisidiki bu heq-hoquq perqi heqqide bir yéza kadiridin so'al sorap qoyghini üchün, saqchixananigha chaqirtilip, birqanche kün soraqqa tartilghan. Memettoxti aka bir qétim bir kent sékritari bir xitay köchmen térighan kéwezlikke yerlik ahalilerni waqtida yardemge élip chiqmighanliqi üchün bir xitay emeldaridin qattiq tenbih ishtiwatqanliqigha shahit bolghan.

Memetoxti akining déyishiche, yerlik ahliler yéqinqi yillarda ikki bélikining küchige tayinip turup, etraptiki boz yerlerni échishqa we xitay köchmenliridek igilik tikleshke pütün küchi bilen urunup baqqan bolsimu, emma yézida dawam qiliwatqan siyasiy öginishler, bayraq chiqirishlar we yoqilang seweblerbilen saqchixanigha ekilinip soraq qilinishlar yaki solap qoyulushlar, ularning ezeldinla cheklik bolghan küchini téximu xo'atqan we ishini ilgiri basturmighan. 2017-Yiligha kelgende yerlik ahlilerning ene shu tiriship-tirmiship tirikchilik qilishlirimu artuqche we yaki “Döletke tehdit” dep qarilip, emgek küchlirining mutleq köp qismi lagérgha ekitilgen. Shu qatarda memettoxti akining ikki shérikimu ghayip bolghan. Memettoxti aka 10 yilliq ejri bilen kökertken 150 mu boz yérini terk étip, yurtidin ayrilishqa mejbur bolghan.

Ilgiriki éniqlashlirimizdin melum bolushiche, xitay köchmenlirining yerlik ahalilerning térilghu yerlirini igiliwélip, ularni medikargha aylandurup qoyushtek ehwallar ghuljaning bayköl, noghaytu we dadamtu qatarliq yéziliridimu yüz bergenliki delillen'gen idi.