“франкфурт мәҗмуәси” гезити: “ши җинпиңниң уйғурларни уссулға селиши”

Хитай дөләт рәиси ши җинпиң уйғур районида зиярәттә болди. 2022-Йили 12-июл, үрүмчи.

“франкфурт мәҗмуәси” гезитидә 16-июл елан қилинған “ши җинпиңниң уйғурларни уссулға селиши” намлиқ мақалида баян қилинишичә, ши җинпиңниң үрүмчи зиярити җәрянидики бәзи сөзлири вә һәрикәтлири көрүнгинидәк әмәскән.

Мәзкур мақалидә оттуриға қоюлушичә, биринчидин, ши җинпиң 12-июл үрүмчи зияритини башлиғандин тартип зияритини ахирлаштурғучә болған арилиқта уйғур дияридики ахбарат васитилирини қамал қилип, һечқандақ хәвәр елан қилдурмиған. У бейҗиңға қайтип барғандин кейин, хитайниң зувани болған “шинхуа агентлиқи” андин хәвәр тарқатқан. Бу ши җинпиңниң өзи сақчи дөлитигә айландурған уйғур диярида хатирҗәм зиярәт қилишқа петиналмиғанлиқини көрситип беридикән.

Иккинчидин, ши җинпиң уйғурларни миллийчә кийим-кечәклирини кийдүрүп, уйғурчә уссулға салған. Бу уссул, аз дегәндә бир милйондин артуқ аһалиси җаза лагерлириға қамалған уйғурларниң роһи һалитигә мас кәлмәйдикән. Болупму, уйғурларниң миллийчә кийинишлири ши җинпиңниң 2016-йилидин буян зораванлиқ билән йолға қоюп кәлгән уйғур мәдәнийитини вәйран қилиш сияситигә зит келидикән.

Мәсчитләрни чеқиш, китабларни көйдүрүш, уйғур асарә-әтиқилирини вәйран қилиш, уйғур өрп-адәтлирини чәкләш, уйғур мәдәнийитини қоғдиғучи зиялийларни түркүмләп тутуп көздин йоқитиш буйруқини бәргән ши җинпиңниң уйғурларни миллийчә кийиндүрүп уссулға селиши һәмдә “шинхуа агентлиқи” тарқатқан сүрәтләрдики миллийчә кийингән уйғурларниң уни қизғин күтивеливатқан көрүнүшлири бир мәйдан сахта оюндинла ибарәт икән.

Үчинчидин, ши җинпиң 2014-йили һакимийәт бешиға чиқип тунҗи қетим уйғур диярини зиярәт қилғанда, хитай қораллиқ қисимлириға “терроризмға қарши турушниң әң үнүмлүк чарисини тепип чиқиш” һәмдә “қилчә рәһим қилмаслиқ” буйруқини бәргән болуп, 2016-йилидин етибарән тәсис қилинишқа башлиған җаза лагерлири вә милйондин артуқ уйғурниң тутқун қилинип җазалиниши ашу чағдики буйруқниң нәтиҗиси икән. Ши җинпиң аридин 8 йил өткәндә, өзиниң бу нәтиҗисидин һузурлиниш үчүн кәлгән.

Ши җинпиңниң уйғур дияридики туюқсиз вә мәхпий зияритиниң арқа пәрдисидә зади немә бар?

“франкфурт мәҗмуәси” гезитидә елан қилинған “ши җинпиңниң уйғурларни уссулға селиши” намлиқ мақалида вә германийәниң дөләтлик радийо телевизийә қанили болған а р д да елан қилинған “хитай президенти ши 2014-йилидин буян тунҗи қетим шинҗаң районини зиярәт қилди” намлиқ хәвәрдә һәмдә “фирансийә авази” радиосида елан қилинған “ши җинпиң 20-қурултайдин илгири бомбиларни партлимас һалға кәлтүрүши лазим” намлиқ мақалиләрдә бу һәқтә бәзи анализлар елип берилған.

“ши җинпиңниң уйғурларни уссулға селиши” намлиқ мақалида баян қилинишичә, ши җинпиңниң уйғурлар үстидин елип барған зораван бастурушлири хәлқарада униң образини еғир дәриҗидә сундурған. Ғәрб әллириниң хитайға болған бесими һәссиләп ашқан. Буниңға қошулуп, хоңкоңда демократик түзүм һалак болған. Америка башлиқ бир қисим ғәрб дөләтлири вә ғәрб әллириниң парламентлири хитайниң бу зулумини “ирқий қирғинчилиқ” вә “инсанийәткә қарши җинайәт” дәп бекиткән. Бирақ ши җинпиң аввал хоңкоңни, арқидинла уйғур диярини зиярәт қилиш арқилиқ ғәрбкә өзиниң муттәһәмликини көрситип “мән дегинимни қилимән” дәп “мүрисини чиқармақчи” болған. Мақалида йәнә, ши җинпиң уйғурларни вә хоңкоңлуқларни бойсундуруш арқилиқ өзиниң “бүйүк җуңхуа милләтлири ортақ гәвдиси” ниң қурғучиси икәнликини, бу “бүйүк утуқ” ни өзиниң рояпқа чиқарғанлиқини намаян қилмақчи болғанлиқи илгири сүрүлгән.

Д у қ муавин рәиси пәрһат муһәммиди әпәндиниң қаришичә, ши җинпиңниң бу өктәмлики хәлқарада хитайға болған сәлбий қарашларниң техиму күчийишигә сәвәбчи болидикән.

А р д да елан қилинған “хитай президенти ши 2014-йилидин буян тунҗи қетим шинҗаң районини зиярәт қилди” намлиқ хәвәрдә ипадә қилинишичә, хитайниң уйғур районидики “ишләпчиқириш қурулуш армийәси” уйғурларни

Идарә қилиштики муһим күч болуп, ши җинпиң бу қетимқи зияритидә бу қораллиқ күчниң хизмәтлирини муәййәнләштүргән, уларни илһамландурған вә мәдәт бәргән. Хитайниң уйғур дияридики армийәси һәм башқа қораллиқ күчлиригиму коммунистик партийәниң сияситини қаттиқ иҗра қилиш тоғрисида көрсәтмиләр бәргән.

Германийәдики вәзийәт анализчиси әнвәр әһмәтниң билдүрүшичә, ши җинпиң бу қетимқи уйғур дияри зияритидә коммунистик партийәгә садиқ болушни өз ичигә алған 3 нуқтини изчил тәкитләп кәлгән.

“ши җинпиң 20-қурултайдин илгири бомбиларни партлимас һалға кәлтүрүши лазим” намлиқ мақалида тәкитлинишичә, ши җинпиңниң шаңхәй қатарлиқ тәрәққий қилған шәһәрләрдә 4-айдин буян йолға қоюп кәлгән “юқумни нөлгә чүшүрүш” сиясити хитай иқтисадиға әҗәллик зәрбиләр елип кәлгән болуп, хитайниң йиллиқ тәрәққият сүрити аран 0.4 Пирсәнт өрләп, мөлчәрдики 5.5 Пирсәнттин көп узақта қалған. Буниң билән хитайда ишсизларниң сани артип, ши җинпиңға қарита наразилиқлар һәссиләп күчийип “партлаш алдидики бомбилар” көпәйгән. Йәнә алтә айдин кейин чақирилидиған хитайниң 20-қурултийида ши җинпиңниң қайта рәис болуп сайлинип “мәңгүлүк даһий” ға айлиниш шерин чүши суға чилашқан. Ши җинпиң болса, хәлқиниң ишәнчини хоңкоң вә уйғур диярида қазанған нәтиҗилирини көз-көз қилиш арқилиқ қолға кәлтүрмәкчи болған.