Gollandiyedin qaytip ketken Uyghur oqughuchi haji ömer osman “Döletni parchilash jinayiti” bilen eyiblinip 10 yilliq késiwétilgen

Muxbirimiz erkin
2021.09.15
urumchi-sheherlik-1-turme-2.jpg Ürümchi sheherlik 1-türme. 2014-Yili 24-séntebir, ürümchi.
RFA

Haji ömer osman esli ‍ürümchi shehrining dashimén rayonidiki xitay mektipi, yeni ürümchi sheherlik 7-ottura mektepning oqughuchisi idi. U bu mektepning 9-sinipida oquwatqan waqtida gollandiyege chiqip, 2 yildek gollandiyediki bir ottura mektepke kirip oqughan. U 2012-yaki 2013-yilliri salametliki yar bermigenliki seweblik ürümchige qaytip ketken.

Uning qaytip kétishige xitayning gollandiyediki elchixanisimu arilashqan bolup, elchixanining bir xadimi shu chaghda téxi 18 yashqa toshmighan haji ‍ömerni uning ‍ürümchidiki a'ilisige qeder yetküzüp qoyghan.

Biraq radiyomizning érishken eng yéngi uchurliridin melum bolushiche, da'iriler haji ömer gollandiyedin qaytip kélip, aridin 5-6 yildek waqit ‍ötkendin kéyin tutqun qilghan. U tutqun qilin'ghan 2 yildin béri héchqandaq iz-dériki bolmighan. Haji ömerning yéqinda “Bölgünchilik” bilen eyiblinip 10 yilliq késiwétilgenliki melum boldi.

Haji ‍ömer osmanning gérmaniyede yashawatqan taghisi eli tursun ziyaritimizni qobul qilip, haji ‍ömerning 10 yilliq késiwétilgenlikini delillidi.

Eli tursun mundaq dédi: “Haji ‍ömer chong achamning oghli. 10 Yil késiwétiptu. Bu inimizni esli gollandiyege oqushqa yol saptiken, yeni toghra yol bilen. Bu burunqi gep. 2010-Yili oqushqa chiqqan, bir ayal élip chiqiptiken, gollandiyede oqusun dep. Wetende xitay mektipide oquwatqan bala idi. Shundaq qilip buningghimu ‛he'e‚ diduq. ‍Uning bilen oqushqa kelgen bir munche xtay balilirimu bar iken. Shular bilen birge keptikentuq… gollandiyede ikki yil oqudi, jiyenim. Ikki yil oqup tilimu xéli yaman emes bolup qalghanti. Lékin kéyin qandaq boldi, turalmidim, könelmidim, bu yer bolmaydiken, dep turiwalghan. Men shu chaghada yoqlap qoyay, dep bérip körüshken idim. Ular 18 yashqa toshmighachqa, gollandiye hökümiti ularni ayrim oqutattiken.”

Eli tursunning éytishiche, haji ‍ömerni 2018-yili 6-ayda tengritagh rayonliq dölet amanliq etriti öyidin élip chiqip ketken iken.

Eli tursun yene mundaq dédi: “Tutqan waqti shu 2018-yili 6-ay etrapida tushuptu. Nen'gu'enning dédimu, shu yerdiki dölet amanliq etriti ( gobaw) ning didimu, shundaqraq bir néme didi. Tengritagh rayonluq nen'gu'en saqchixanisi yaki gobaw. Men shu gobawning (dölet amanliq etriti) tutqanmikin, dédim. ‍Öydin élip chiqip kétin 10 yil késiwétiptu. Eketken péti lagérda tutup, emdi késiptu. 18 Yashqa toshmay turup qaytip ketken bala qandaq bolup döletni parchilaydu? méning kallamdin ötmidi. Héchqandaq ishi yoq, shundaq aq köngül bala idi.”

Melum bolushiche, haji ‍ömer 1995-yili se'udi erebistanda hej waqtida tughulghan bolup, uning anisi hejge barghanda uninggha éghir'ayaq ikenduq.

Uning türkiyede turushluq hammisi asiye tursun, shu seweblik hedisining oghligha ‛haji ömer‚ dep isim qoyghanliqini bildürdi. Uning éytishiche, haji ömer gollandiyedin salametliki yar bermey qaytip kelgendin kéyin, taki tutqun qilin'ghuche bolghan arliqta ürümchidiki yene bir hammisining shirkitide ishligen iken.

Asiye tursun mundaq dédi: “U ukimiz kéchikidin tartip xenzuche oqughan. Héchqandaq ‛wetenni bölüsh‚ dégenlerni uqmaytti. Namazlarghimu biz téxi aran dewet qilip apirattuq, sen hejde tughulghan, namaz oqu, dep. U xenzuche oqughachqa buni chüshenmeytti. Kéyin u xenzu sawaqdashliri bilen mektepte déyiship, ürümchi dashiméndiki 7-otturighu, deymen, shuningda ‍oqughan, xenzu sawaqdashlirining ichide gollandiyege chiqip ketkenler barken, umu ‛menmu chiqip oquymen‚ dégechke chiqarghan. Ottu'a mektepni püttürmey turup, 9-siniptighu deymen, shu waqitta chiqip ketken.”

Radiyomiz érishken xitayning bu heqtiki hökümet uchurlirida, haji ömerning “Döletni parchilash jinayiti bilen xelq sot mehkimisi teripidin 10 yilliq késilgenliki” we “2021-Yili 5-ayning 10 küni bingtüenning ‍ürümchi türmisige yötkep kélinip, jaza mudditini ‍ötewatqanliqi” tekitlen'gen. Biraq uningda haji ‍ömerning qachan, qaysiy sot mehkimisi teripidin sotlan'ghanliqi, uning “Döletni parchilash” qa alaqidar qandaq konkért heriketlerde bolghanliqi, uning özini aqlishigha yol qoyulghan-qoyulmighanliqi qatarliq tepsilatlar tilgha élinmighan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.