“Uyghur rayonidiki xewp-xeter néme” namliq muhakime yighinida erkinlik we heq-adaletni qoghdash chaqiriq qilindi

Melum bolushiche, Uyghur rayonida éghirliship kétiwatqan siyasiy zulum we xitayning nöwettiki siyasiti axbarat wasitiliriningla emes, belki xitay mesililirini tetqiqat obyékti qilghan oqutush we tetqiqat orunliriningmu köngül bölidighan témisigha aylanmaqta. Jenubiy kaliforniye uniwérsitéti xitay tetqiqat instituti bu yil 5-ayning 9-küni “Uyghur rayonidiki xewp-xeter néme” dégen témida ilmiy muhakime yighini ötküzgen bolup, yighinda Uyghurlarning étiqadi, xitay hökümitining bu rayondiki siyasiti we Uyghur rayonida élip bériwatqan medeniyet qirghinchiliqi asasliq muhakime témisi qilin'ghan. Andin dunya elliri, kishilik hoquq teshkilatliri, bolupmu amérikadiki mektepler, oqutquchi-oqughuchilargha heq-adalet we erkinlikni qoghdashta bashlamchi bolush chaqiriq qilin'ghan.

Biz bu muhakime yighini heqqide tepsiliy melumat élish üchün jenubiy kaliforniye uniwérsitéti xitay tetqiqat institutining bashliqi we bu pa'aliyetni teshkilligüchi kley dub ependi bilen bu yighinda Uyghurlarning wekili süpitide sözge chiqqan los anjilés hélin bérnistin toluq ottura mektipining mudir yardemchisi nurnisa qurban xanimni ziyaret qilduq.

Kley ependi bu pa'aliyetni ötküzüshtiki seweb we meqsitini chüshendürüp, mundaq dédi: “Birinchidin, shinjang nahayiti chong rayon bolup, xitayning altidin bir qismini igileydu. Yene kélip u sekkiz dölet bilen chégralinidighan, iqtisad we istratégiye jehettin intayin muhim rayon. Shunga u xitayning tashqi siyasitide muhim orun tutidu. Xitaylar bu rayondiki milletlerning özige xas alahidilikini özige tehdit hésablap, uni kichiklitish yaki yoq qilishqa urunmaqta, ulargha bolghan nazaretni kücheytmekte, biz elwette bir milyondin artuq ademning tutup turuluwatqanliqini bilimiz, u ishqa köngül bölimiz. Ikkinchidin, Uyghur rayonida yüz bériwatqan ishlar, ularning medeniyitige hujum qilishlar pütkül dunya üchünmu éghir mesilidur؛ xitay xalighanche adem tutmasliq dégendek ishlar üstide xelq'ara ehdinamilerge qol qoyghan, shundaqla asasiy qanunida medeniyetning köp xilliqi, diniy erkinlik we pikir erkinlikini qoghdaymiz dep wede bergen, emma ular buzuldi. Biz bu pa'aliyette shu mesilini muhakime qilmaqchi bolduq.”

Nurnisa xanimning éytishiche, bu muhakime yighini 5-ayning 9-küni chüshtin burun sa'et 9 din 12 giche wébinar arqiliq échilghan bolup, 200 dek kishi birla waqitta yighindiki söhbetke ishtirak qilghan. Yighinida Uyghur rayonida boluwatqan ishlar, uning tarixiy arqa körünüshi we siyasiy arqa körünüshi muhakime qilin'ghan.

Mektep tor bétining tonushturushigha qarighanda, bu muhakime yighinigha Uyghur kishilik hoquq qurulushi üchün xizmet qiliwatqan tetqiqatchi elis andérson (nazaket) we pomona instituti insanshunasliq bölümining bashliqi proféssor dru gladni ependi qatnashqan.

Nurnisa xanimning bildürüshiche, elis andérson bu muhakime yighinida özining Uyghur diyarigha barghanda körgen-bilgenliri bilen u yerde ögen'gen bilimi we tetqiqat netijilirini birleshtürüp, Uyghurlarning hazirqi paji'elik ehwalini yaxshi chüshendürgen. Dru gled ependi bolsa Uyghurlarning tarixini, jümlidin islam dinigha étiqad qilish ehwalini, xitay kompartiyisi höküm sürgen 70 yildin buyan Uyghur musulmanlirining misli körülmigen siyasiy zulumgha, milliy zulumgha, diniy zulumgha uchrighanliqini, 2017-yildin kéyinki lagér mesilisining bu zulumning téximu éghirlashqanliqidin dérek béridighanliqini tepsiliy chüshendürgen.

Uyghurlarning béshigha kelgen kelgen ishlarning guwahchisi süpitide bu yighinda sözge chiqqan nurnisa xanim, bu yighin'gha qatnashqanlarning köpinchisining ottura mektep oqutquchiliri, aliy mektep oqutquchiliri we tetqiqatchiliri ikenlikini közde tutup, özining wetende qandaq ma'aripni bashtin kechürgenliki we 2017-yildin kéyinki qismetliri heqqide toxtalghan.

Nurnisa xanim yene amérikada 16 yil ishligen bir ma'aripchi bolush süpiti bilen amérikadiki balilarni terbiyelesh dawamida hés qilghanlirini köpchilik bilen ortaqlashqan hemde erkinlik, adalet, heqqaniyet tuyghusi bilen terbiyelen'gen insanlarning dunyadiki zulum we naheqchiliqlargha kökrek kérip chiqishini ümid qilidighanliqini bildürgen.

Nurnisa xanimning éytishiche, bu muhakime yighinining axirida yighin qatnashquchilirigha 40 minut etrapida so'al sorash waqti bérilgen bolup, yighin keypiyati nahayiti qizghin we janliq bolghan.