Photo: RFA
22-Декабир йәкшәнбә күни хоңкоңлуқлар вә уйғурларниң әркинликкә болған ортақ тәлпүнүши уларниң қәлблирини бирләштүргән күн болди. Бу күни уларниң авази охшимиған җайларда, охшимиған саәтләрдә ортақ бир нида вә арзу үчүн яңриди.
22-Декабир йәкшәнбә күни чүштин кейин хоңкоң шәһәр мәркизидә миңлиған намайишчи яшлар уйғурларни қоллаш, уларға һесдашлиқини ипадиләш намайиши өткүзгән болса, америкадики уйғурларму шу күни намайиш уюштуруп хоңкоңлуқлар билән бир сәптә икәнликини тәкитлиди.
Хоңкоң шәһәр мәркизидә «бүгүнки шинҗаң, әтики хоңкоң» дин ибарәт бир тема асасида өткүзүлгән намайишта намайишчилар қоллирида шәрқий түркистанниң ай-юлтузлуқ көк байриқини көтүрүп вә көк байрақниң рәсими чүшүрүлгән ниқабларни кийип намайиш қилиш арқилиқ уйғурларға болған һесдашлиқини ипадә қилған.
«Әл-җәзирә» телевизийәсиниң шу күнидики хәвиридә қариғанда, намайишта яшлар бирдәк «биз бизгә охшаш мәқсәттә демократийә вә әркинлик үчүн тиришиватқан вә хитай компартийәсидин нарази болуватқанларни унтуп қалмаслиқимиз керәк» дәп шоар товлиған.
«Германийә авази» ға сөз қилған бир хоңкоңлуқ яш өзиниң бу намайишқа қатнишишидики сәвәби һәққидә тохтилип: «мән бүгүн бу йәргә уйғурларни қоллаш үчүн кәлдим. Чүнки улар хитай коммунист һөкүмитиниң бесимиға учраватиду. Уларниң нурғун һәқлири дәпсәндә қилиниватиду. Шуңа мән бүгүн уларға болған һесдашлиқимни намаян қилиш үчүн кәлдим,» дегән.
Бирақ тинчлиқ ичидә давам қиливатқан бу намайиш кәч саәт 5:00 ләр әтрапида сақчиларниң көз яшартқучи бомба вә резинкә оқ қатарлиқ зорлуқ васитилирини қоллинип мудахилә қилишиға учриған. «Хоңкоң әркин ахбарати» қатарлиқ гезитләрниң хәвәр қилишичә, сақчилар юқириқидәк васитиләрни қолланғандин сирт, намайишчи яшларни тутқун қилиштәк әһвалларму йүз бәргән.
Шу күни йәнә американиң пайтәхти вашингтон әтрапидики уйғурларму зор көләмлик намайиш уюштуруш арқилиқ хоңкоңлуқларға тәшәккүрини билдүрди һәм уйғурларниң хоңкоңлуқлар билән бир сәптә икәнликини ипадилиди. Америка уйғур бирләшмисиниң уюштуруши билән өткүзүлгән бу намайишқа вашингтон алаһидә райониға қошна виргинийә штати вә мариланд штатидин кәлгән уйғурлар вә йәрлик америкалиқлар болуп, 200 әтрапида киши қатнашти.
Мәзкур намайишниң тәшкиллигүчилиридин бири болған әлфидар илтәбир радийомизниң зияритини қобул қилди. У өзлириниң хоңкоңлуқ яшларниң уйғурлар үчүн намайиш қилидиғанлиқи һәққидә хәвәр алғандин кейин охшаш күндә улар үчүнму намайиш уюштуруш үчүн һәрикәткә өткәнликини баян қилди.
Америкадики уйғурлар қоллирида ай-юлтузлуқ шәрқий түркистан байриқи, америка байриқи вә хоңкоң байриқини тәң көтүргән һалда вашингтонниң 12-кочисидин йолға чиқип, «асасий қанун кочиси» ни бойлап йүрүш қилди.
Намайишчилар мәзкур намайишта хитай һөкүмитиниң уйғур елидики сиясәтлирини тәнқидләштин башқа йәнә чәтәлләрдики биваситә яки васитилик һалда бу зулумға шерик болуватқан «дуня банкиси» қатарлиқ органларниму тәнқид қилған.
Намайишчилар америка дөләт мәҗлиси бинасиниң алдиға берип, у йәрдин йәнә кәйнигә қайтқан болуп, йол бойи кишиләр намайишчиларға һөрмәт билдүрүп, түрлүк ипадиләр билән уларни қоллап-қуввәтләйдиғанлиқини билдүрүшкән.
Уйғур елидә вә хоңкоңда хитай компартийәси һакимийитиниң сияситигә қарши бу бирләшкән авазлар хәлқаралиқ ахбаратларниңму күчлүк диққитигә еришти. Болупму хоңкоңлуқ намайишчиларниң хитай һөкүмити қаттиқ нәпрәт қилидиған вә бөлгүнчилик символи дәп қарайдиған ай-юлтузлуқ көк байрақлар арқилиқ уйғурларни қоллап намайиш қилиши диққәт нуқтиси болди. Ройтерс агентлиқи, «муһапизәтчи» гезити, «әл-җәзирә» қанили, «ташқи сиясәт» журнили вә «германийә авази» қатарлиқ нопузлуқ ахбаратларда бу нуқта бирдәк тилға елинди. юқириқи хәвәрләрдә хоңкоңлуқ намайишчиларниң тунҗи қетим мәхсус уйғурлар үчүн намайиш қилғанлиқини, уларниң шәрқий түркистан байриқини көтүрүп намайиш қилишиниң хитай һөкүмитини қаттиқ биарам қилиши мумкинликини баян қилип, тинчлиқ билән елип берилған бу намайишта сақчиларниң зораван васитиләрни қолланғанлиқини тәкитләшкән.
Америка кеңәш палата әзаси рик скот дүшәнбә күни бу һәқтә тивиттерға: «хоңкоңлуқлар бүгүн хитай һөкүмити тәрипидин дини етиқади сәвәбидин йиғивелиш лагерлириға қамалған милйонларчә уйғурға болған қоллишини ипадиләш үчүн намайиш қилди. Бирақ улар сақчиларниң зорлуқ-зомбулуқиға учриди. Хитай һөкүмити кишилик һоқуққа қиливатқан дәпсәндичиликини йошуруш йолида васитә таллимайватиду.» Дәп йезиш арқилиқ қоллишини ипадилиди.
