Xitayning bash aghriqi: Uyghur, xongkong, teywen mesilisi we zor kölemlik ishsizliq

Xongkongdiki démokratiye namayishchiliri qollirida “Sherqiy türkistan bayriqi”ni kötürgen halda Uyghurlarni qollaydighanliqini bildürmekte. 2019-Yili 22-dékabir

Uyghur, xongkong, teywen mesilisi we zor kölemlik ishsizliq xitayning eng chong bash aghriqigha aylan'ghan.

BBC Xitayche qanilining 26- dékabirdiki xewiride bayan qilinishiche, 2019 - yili  xitayning béshini aghritqan muhim mesile Uyghurlar mesilisi, xongkongluqlar mesilisi we teywen mesilisi bolghan.

BBC  Ning “2019 - Yilidiki xitayning teywen, xongkong we shinjang siyasiti munazirisi” asasliq téma qilin'ghan mezkur xewiride 2019 - yili 6 - ayda bashlan'ghan xongkongluqlarning naraziliq heriketlirining hazirgha qeder bésiqmighanliqi, eksiche barghanséri shiddetlik tüs éliwatqanliqi, 6 mingdin artuq xongkongluq yash qolgha élin'ghan bolsimu, bu namayishning pat arida toxtishidin ümid kütkili bolmaydighanliqi teswirlen'gen.

Melum bolghinidek, on minglighan xongkongluqlar 22 - dékabir Uyghurlarni qollash yüzisidin sherqiy türkistanning ay-yultuzluq kök bayraqlirini kötürüp we kökbayraq renggidiki maskilarni taqap xongkongda zor kölemlik namayish élip barghan idi.

Xewerde tilgha élinishiche, 2019 - yili xitay bilen teywen arisidiki munasiwet her qachanqigha qarighanda zor derijide yirikleshken. Musteqilliq terepdarlirining sani teywende zor derijide ashqan.  Shuning bilen birge xitayning Uyghur diyarida yolgha qoyuwatqan jaza lagérliri siyasiti 2019 - yili xelq'araning jiddiy diqqitige uliship, xitay üstidiki bésimni barghanséri kücheytken. Bolupmu amérika hökümitining Uyghurlar hem xongkongluqlar toghriliq qanun maqullighanliqi, yawropa parlaméntining Uyghurlar toghriliq qarar qobul qilghanliqimu xitayni qattiq bi'aram qilghan weqelerdin biri bolghan.

D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependining bildürishiche, bu qanun we qararlarning qobul qilinishi yawropada xitaygha qarshi keng kölemlik qozghilishlargha türtke bolmaqta iken.

Xitayning nöwette téximu qattiq béshini aghritiwatqan bir mesile xitay xelqining zor derijide ishsizliqqa yüzlinishi bolghan.

“Fransiye awazi” ning 26 - dékabirdiki xewirige asaslan'ghanda, xitayda iqtisadning chékinishi keltürüp chiqiriwatqan bésim barghanséri küchiyishke bashlighan bolup, xitay hakimiyiti ishsizliq mesilisining xelq ichide hakimiyetke qarshi zor kölemlik qozghilishqa sewep bolup qélishidin qattiq endishige chüshken.

12 - Ayning 6 - küni shi jinping xitay kompartiyesi merkizi komitéti siyasiy byuroning yighinida qilghan sözide “6 Da muqim bolush” ni qayta tekitligen. Bu “6 Da muqim bolush” ning birinchisi “Ishi muqim bolush” iken.

24 - Dékabirdiki shinxu'a agéntliqining xewiride bayan qilinishiche, xitay bash ministéri li kéchyang “Ishi muqim bolush xizmitini yenimu ilgirilep yaxshi ishlesh toghrisida pikir” namliq höjjetni testiqlap, xitayda zor kölemlik ishsizliq dolquni kötürülüshning aldini élishni tekitligen. U sözide barliq ölke, rayonlarning ishsizliq keltürüp chiqirish éhtimali bolghan kütülmigen toqunushlarning jiddiy aldini élishni birinchi muhim xizmet qilip ching tutushni telep qilghan.

“Xitayda zor kölemlik ishsizliq dolquni kötürülmekte, merkizi komitét tuyuqsiz weqe yüz bérishning jiddiy aldini élish buyruqi chiqardi” namliq mezkur xewerde bayan qilinishiche, xitayda ishsizliqning köpiyishige sewep bolghan asasliq amilning biri xitay iqtisadining éshish sür'itining astilishi yaki bir izda toxtap qélishi bolghan bolsa, ikkinchi sewep 2 yildin buyan dawamliship kelgen xitay bilen amérika arisidiki soda urushi bolghan.

Xewerde tilgha élinishiche, xitaydiki bezi karxanilar hayati küchini yoqatqan. Beziliri taqilish girdabigha bérip qalghan. Bu xil weziyet tebi'iy halda zor kölemlik ishsizliqni keltürüp chiqiridiken. Ishsizliq köpeyse xelq ichidiki naraziliqlarmu köpiyidiken. Buning üchün xitay hakimiyiti zor kölemlik ishsizliq dolqunining jem'iyette tewrinish peyda qilishidin, ichkiy ziddiyetni kücheytishidin, ishsizlarning tuyuqsiz qozghilip weqe peyda qilishidin sarasimige chüshüp, jiddiy tedbirler üchün bash qaturushqa bashlighan.

Xitay mutexessislirining qarishiche, hazir xitay iqtisadining omumiy éshish sür'iti 6 % te toxtap qalghan bolup, 2020 - yilidin 2030 - yilighiche bolghan 10 yilda iqtisadning éshish sür'iti 5 % tin halqiyalmaydiken. Buning aqiwétide xitaydiki ishsizliq zor derijide köpiyip, xitayning bash aghriqini yenimu kücheytidiken.