Uyghur yashliri wénada diplomatiye we xelq'ara munasiwet bilimliri bilen terbiyelendi
2023.09.05

Ötken hepte awstriyening wéna shehiride Uyghur yashlirini diplomatiye, xelq'ara munasiwet we siyasiy bilimler bilen terbiyelesh kursi échilghan bolup, terbiyelesh kursining 1-séntebirdiki échilish murasimigha washin'gtondiki Uyghur herikiti teshkilatining re'isi roshen abbas xanim riyasetchilik qildi. Murasimgha dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa, Uyghur tetqiqat merkizining diréktori abdulhakim idris, awstriye Uyghur jem'iyitining re'isi mewlan dilshat, awstriye parlaméntining ezasi gudrun kugler xanim, musteqil parlamént ezasi marta bisman xanim, wéna yerlik parlamént ezasi su'eyip aqpinar, amérikaning wéna elchixanisi xadimliri, yaponiye elchixanisining wekilliri we awstriyediki türk teshkilatliri fédératsiyesi mes'ulliri, awstriye islam teshkilatliri fédératsiyesi mes'ulliri we bashqa Uyghurlar mesilisige köngül bölgüchiler bolup köp sanda kishi qatnashti.
Uyghur herikiti teshkilatining re'isi roshen abbas xanim bu heqte melumat bérip ötti؛
Échilishi murasimidin kéyin mezkur kurs ikki kün dawamlashqan bolup, kurs qatnashquchiliri, yawropada turushluq bir qisim Uyghur yashlirini asas qilghan. Mundaq xildiki kurslar türkiye we bashqa bir qisim gherb elliride burunmu ötküzülgen bolup, emma bu qétim yashlarning öginish da'irisige yéngi mezmunlar qoshulghan. Kursni teshkilligüchi roshen abbas xanim ziyaritimizni qobul qilip, bu qétimqi kursi Uyghur herikiti teshkilati, awstriye Uyghur jem'iyiti we shundaqla awstriyediki amérika bash elchixanisi birlikte uyushturghanliqini bildürdi hem kurs ötküzüsh meqsiti heqqide toxtilip mundaq dédi: “Bu nöwettiki kursimizning meqsiti bolsa yashlarni xelq'ara sehnilerde hökümetler ara, döletler ara qandaq qilip millitimizning, wetinimizning dewasini téximu ünümlük élip bérishqa da'ir bilimler bilen qorallandurush. Shunga biz nöwettiki sherqiy türkistanning weziyitini, irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqan millitimizning ehwalini dunyagha anglitishta yashlargha xitay hökümitining irqiy qirghinchiliqi we insaniyetke qarshi jinayetlirini téximu ünümlük tonutush we pa'aliyet élip bérishni ögitishni meqset qilip bu qétimqi kursimizni ötküzduq” .
Bu qétimqi terbiyelesh kursining échilish murasimigha 1-séntebir kechte myunxéndin yétip kélip qatnashqan dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependimmu bu qétimqi yashlarni terbiyelesh kursining ilgiri ötküzülgen kurslargha oxshimaydighan bezi alahidiliklirini bayan qilip mundaq dédi: “Uyghur herikiti teshkilati teripidin yashlargha qaritilghan terbiyelesh kursi nahayiti ongushluq boldi dep qaraymen. Manga tesir qilghan nuqta bu kursqa qatnashqanlar awstriye, gérmaniye, shiwétsariye we bashqa gherb elliride tughulup, shu yerde chong bolghan, shu yerning ma'arip terbiyesini alghan balilar bolup, bular Uyghur qandaq qilghanda bu dewani muweppeqiyetlik élip baralaymiz dep bu qétimqi kursqa qatnashti. Bular gerche wetende tughulup chong bolmighan we wetenni körüp baqmighan bolsimu, lékin Uyghur irqiy qirghinchiliqini toxtitish üchün men néme qilalaymen dep bu kursqa qatnashti. Bu, dewada bir ümidning barliqini körsetti” .
Dolqun eysa ependi shu küni kechtiki échilish murasimida qilghan sözide yene, wetenperwer we köp xil iqtidarliq yashlarning milliy musteqilliq herikitining kelgüsi tüwrüki, ümidi we igisi ikenlikini tekitlidi. U, nöwette dunya Uyghur qurultiyining ayallar, yashlar, medeniyet, xitay ishliri, kishilik hoquq qatarliq köpligen muhim komitétlirining mudirlirining pütünley yashlardin terkib tapqanliqini eskertip ötüsh bilen birge, muhajirettiki yashlirimizni milliy dewagha ige chiqishqa, herqaysi sahelerde élip bériwatqan milliy heriketke aktipliq bilen ishtirak qilishqa chaqirdi.
Türkiyediki “A'ilem nede? ” herikitining teshkilligüchisi, adwokat jewlan shirmemet ependimu, bu qétimqi yashlarni terbiyelesh kursqa türkiyedin kélip qatnashqan bolup, u bu qétimqi kursning her jehettin ünümlük bolghanliqini bildürüp mundaq dédi:
“Bu qétimqi pa'aliyetning oxshimighan teripi amérikadiki yehudiylar teshkilatining bir xadimi kélip qandaq pa'aliyet élip bérish we lobi pa'aliyetliri heqqide tejribilirini tonushturdi. Buningdin bashqa firansiyedin kelgen dilnur xanimmu bir pisxolog bilen kélip Uyghur yashlirining pisxikiliq bésimgha qandaq taqabil turushi heqqide léksiye sözlidi. Nahayiti paydiliq boldi, pütün léksiyeler in'gliz tilida sözlendi. Kelgen yashlarmu nahayiti yuqiri sewiyelik so'allarni sorashti, konsulxana xadimliri bolsun yaki chet'ellik mutexessisler bolsun, bu qétimqi kursqa qatnashqan yashlarning so'allirigha nahayiti yaxshi baha berdi. Bu qétimqi kursqa qatnashqan yashlarmu asasen nechche xil tilda sözleydighan sewiyelik yashlar iken. Méning deydighinimmu Uyghur irqiy qirghinchiliqini anglitidighan sewiyelik yashlirimiz hazir. Biz bundin kéyin chonglirimizning tejribiliridin öginip, yétersizlikliri we artuqchiliqliridiki tejribilerni yekünlep, bar pursetlerdin paydilinip tiriship küresh qilishimiz kérek” .
Awstriye Uyghur jem'iyitining re'isi mewlan ependi bizning ziyaritimizni qobul qilip bu kurs shundaqla özlirining amérikadiki Uyghur tetqiqat merkizining mudiri abdulhakim idris bilen birlikte wénada qilghan pa'aliyetliri heqqide melumat berdi؛
U mundaq dédi: “Uyghur tetqiqat merkizining diréktori abdulhakim idris ependi bilen bille awstriye islam fédératsiyesi re'isi ümid wural, awstriye milliy görüsh teshkilati re'isi mehmet arslan, awstriye türk fédératsiyesi re'isi aliy jan qatarliqlar bilen söhbet élip bérip Uyghur irqiy qirghinchiliqi heqqide uchurlar berduq we bularning sherqiy dawasini qollishini telep qilduq” .
Mewlan ependi yene bu qétimqi yashlarni terbiyelesh kursi heqqidimu shundaq dédi: “Bu qétimqi pa'aliyet nahayiti netijilik boldi, Uyghur dewasining kélechiki üchün we saghlam tereqqiy qilip eng axirqi nishanimiz bolghan sherqiy türkistanning musteqilliqini qolgha keltürüshimiz üchün yashlar bu dewada bek muhim. Yashlarning terbiyelinip bu dawaning sistémiliq élip bérilishi bekla muhim” .
Bu qétimqi terbiyelesh kursining muhim mezmuni, xelq'ara weziyet we Uyghur dawasini tashqi dunyagha anglitishning yolliri, Uyghur yashlirini xelq'ara qanun, xelq'ara ehdinamiler, démokratiye, erkinlik, kishilik hoquq bilimliri bilen terbiyeleshni meqset qilghan bolup, bu kursqa dunyaning herqaysi jayliridin kelgen 50 etrapida yash qatnashqan, xelq'ara qanunchilar, adwokatlar we her sahediki tetqiqatchilar léksiye sözligen. Ikki kün dawamlashqan bu kurs 3-séntebir küni ghelibilik ayaghlashqan.