Xu ping: Uyghurlarni chaghan ötküzüshke mejburlash emeliyette medeniyet qirghinchiliqidur

2024-Yil yéngi yil kirgendin buyan xitay taratqulirida qeshqer, atush, aqsu, xoten qatarliq jaylarda Uyghurlarning, hökümet kadirlirining yétekchilikide Chaghanliq tebriklesh Pa'aliyetlirige teyyarliq qiliwatqanliqi heqqidiki xewer we sin filimliri barghanche köpeygen. Xewerlerde bu yilliq chaghan mezgilide Uyghur rayonining herqaysi jaylirida xitayning chaghan bayrimigha munasiwetlik adetler, murasimlar we sen'et pa'aliyetliri ötküzülüwatqanliqi, Uyghurlarning xitayning hökümet kadirlirining yétekchilikide, ishik-derwazilirigha xitayche panus éship, mesnewi chaplawatqanliqi, Uyghur yashlirining kocha aylinip dumbaq chélip oynighan shir oyuni, ejdiha usuli qatarliqlarning chaghanliq bayram keypiyati yaratqanliqi, kochilarda chaghanliq yémeklikler sétilip, qeshqer qatarliq jaylarning sayahetchilerni eng jelp qilidighan jaygha aylan'ghanliqi keng teshwiq qilin'ghan.

7-Féwral küni chiqqan süretlik xewerlerde, merkiziy téléwiziye istansisi chaghanliq sen'et kéchiliki meydanlirining biri bolghan “Qeshqer qedimiy shehiri” de balilarning putbol meshiq qiliwatqanliqi, aqsu shehiri kochilirining tamamen qizil panuslar, güllük qeghezler, chaghanliq mesnewiler bilen bézelgenliki, ammining chaghanliq tenterbiye, sen'et pa'aliyetlirini ötküzgenliki, atush qatarliq jaylarda bezilirining ejdiha usuli meshiq qiliwatqanliqi körsitilgen.

Xitayning chaghan heqqidiki teshwiqat uchurliri yene chet'ellerdiki ijtima'iy alaqe munberlirigimu köplep x yollan'ghan. Bularning biri xitay diplomati we bayanatchisi xu'a chünying teripidin 6-féwral küni yeni ilgiriki twittér hésabida yollighan qeshqerdiki chaghanliq keypiyat heqqidiki sintliq uchur.

Xu'a chünying yollighan sinliq uchurida, qeshqer xan bazirida qizghin keypiyatta xéridar chaqiriwatqan Uyghur ashpuzulliri we mol yémeklikler körsitilip, yipek yoli liniyesidiki qeshqerdiki chaghanliq keypiyatning sayahetchilerni eng jelp qilidighan nuqtilarning birige aylan'ghanliqini medhiyeligen.

Chet ellerde xitayning chaghan heqqidiki teshwiqat programmilirini tarqatquchilar arisida yene chet ellerdiki qismen Uyghur tor cholpanliri yollighan chaghanliq sin körünüshlirimu peyda bolushqa bashlighan.

Bulardin biri yéqinda parizh kochilirida Uyghurche kiyinip, xitay bayanatchisi wang wénbingning maxtishigha érishken firansiyediki Uyghur tor cholpini dilreba. Uning 6-féwral tarqatqan bir sin filimida, parizhdiki talla bazirining chaghanliq bayram keypiyatida bézelgenliki bayan qilin'ghan bolup, mezkur sin filimi tarqalghandin kéyin, chet ellerdiki ijtima'iy alaqe munberliride Uyghurlarning qattiq naraziliq inkaslirini qozghighan. Melum bolushiche dilreba isimlik bu ayal ilgiri Uyghur diyarida “Chach östüridu” dep satqan witaminliq kempütliri seweblik Uyghurlarning naraziliqigha uchrighaniken.

Xitayning Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan siyasitini közitip kéliwatqan, jümlidin chaghan teshwiqatigha diqqet qilghan, amérikada chiqidighan “Béyjing bahari zhurnili” ning sabiq bash muherriri xu ping ependining qarishiche, bir milletning mewjutluqi uning medeniyet alahidilikining öz péti saqlinishi iken.

Xu pingning bildürüshiche, nöwette xitay hökümiti Uyghur aptonom rayoni dep atalghan bu zéminda Uyghurlarning özige xas bolghan dini we milliy bayramlirini cheklep, islam dinigha étiqad qilidighan Uyghurlarni pütkül millet boyiche chaghan'gha oxshash xitayning medeniyet bayramlirini ötküzüshke mejburlinishi emeliyette Uyghurlargha ashkara yürgüzülüwatqan medeniyet qirghinchiliqi iken.

Xu ping xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan nöwettiki siyasitini eyiblep yene mundaq dédi: “Sen bashqa millet merkezlik olturaqlashqan rayonlarda ularning özining en'eniwi bayramlirini ötküzüshige kapaletlik qilishing kérek idi. Bu eng eqelliy bir belgilime. Esli xitay dölitide Uyghurlarning en'eniwi bayramlirini ötküzüshke qanuniy jehettin ruxset qilinishi we qoghdilishi kérek idi. Emma hazir eksiche halda xitaylarning medeniyet bayramliri Uyghurlargha mejburiy téngilmaqta. Esli Uyghurlarda xitay bayramlirini ötküzidighan adet yoq idi. Emma hazir ular bu bayramlarni Uyghurlargha mejburiy téngip, Uyghurlarning özining bayramlirini yoqatmaqta. Shunga bu yerde yüz bériwatqini emeliyette bir medeniyetning yoqitilishi yaki medeniyet qirghinchiliqidur”.

Uyghur weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan Uyghurshunash tetqiqatchilardin gérmanyelik Uyghur medeniyet tetqiqatchisi runi sténbérg ependining bildürüshiche, nöwette xitay hökümiti Uyghurlarning chaghan ötküzüwatqan we yuqiri chaghan qizghinliqigha a'it bu xil teshwiqatlar arqiliq, “Uyghurlar xitay medeniyitining bir parchisi, ular xitaylar bilen birlikte xitayning chaghan bayrimini ötküzüwatidu, Uyghurlar bextlik yashawatidu” dégen saxta körünüshni xitay döliti we chet ellergiche keng teshwiq qilmaqtiken.

Roni sténbérg ependi yene, özining xitay taratqulirida bérilgen, xitay merkizi téléwiziye istansisining 2024-yilliq chaghanliq sen'et kéchiliki programmisida qeshqer shehirining chaghanliq sen'et programmisi neq meydandin tarqitilidighan 4 sheherning biri ikenliki heqqidiki xewerge diqqet qilghanliqini bildürdi.

Uning bildürüshiche, xitayning Uyghurlargha chaghanliq teshwiqatlarni kücheytishi emeliyette xitay hökümitining Uyghurlargha xitay medeniyitini mejburiy téngish siyasitining emeliy jehette ipadiliniwatqan körünüshlirining biridur. Xitay hökümitining heqiqiy meqsiti emeliyette, chaghan'gha oxshash xitay medeniyet bayramlirini Uyghurlargha mejburiy téngish arqiliq, Uyghurlarni assimilyatsiye qilip yoqitishni nishan qilghaniken.

Xitay öktichi ziyaliysi xu pingning tekitlishiche, nöwette “Xitay hökümitining her xil wasitilerdin paydilinip Uyghurlarni medeniyet jehette xitaylashturush siyasiti emeliyette bu milletni irqiy jehette yoqitish siyasitining del özidur. Uning qarishiche, Uyghurlar uchrawatqan medeniyet qirghinchiliqi, emeliyette Uyghurlar millet boyiche uchrawatqan irqiy qirghinchiliq siyasitining muhim bir parchisi hésablinidiken.