Uyghur élide dawam qiliwatqan “Hashar” Uyghur ayallirining zimmisige chüshti

Muxbirimiz irade
2020.03.30
uyghur-hashar-osteng-chepish-1.jpg Hashargha mejburlinip östeng chépiwatqan Uyghur déhqanlar. Aqsu.
Social Media

Xitay hökümiti Uyghur élidiki yézilarda hasharni axirlashturghanliqini jakarlighili xéli uzun yillar bolghan bolsimu, emma uning rayonda her xil oxshimighan shekiller we namlar astida izchil dawamliship kelgenliki melum. Bolupmu xitay hökümiti Uyghur élide 2017-yilidin buyan keng kölemde tutqun herikiti yürgüzüp 2 milyon etrapida kishini lagérlargha tutqun qilghandin kéyin mejburiy emgek mesilisi qaytidin bash kötürüp chiqti.

Bu xewerlerde asasliq lagér tutqunlirining lagér etrapidiki zawutlarda mejburiy emgekke séliniwatqanliqi, lagérgha kirmigen Uyghur yashliriningmu türküm-türkümlep ichkiri ölkilerge yötkep apirilip emgekke séliniwatqanliqi keng türde xewer qilinip zor ghulghula qozghighan idi.

Halbuki, yéqindin buyan ijtima'iy taratqularda tarqalghan widéyolarda yash emgek küchliridin ayrilip qalghan Uyghur yézilirida Uyghur ayallirining, Uyghur anilirining bu boshluqni toldurushqa mejbur boluwatqanliqi ashkarilanmaqta.

Ashkarilan'ghan widéyolarda yol qurulushi, étiz-ériq qurulushi qatarliq éghir jismaniy emgek bilen shughulliniwatqanlarning 90 pirsenti ayal kishi idi. Shundaq widéyolarning biride yashinip qalghan bir momay bir topiliqni kolawatqan bolup, bu momay yoghan-yoghan tashlarni gürjek bilen qumuridu we uni süretke éliwatqan xitay “Yang jiyü” dewatqan awazi chiqqan. “Yang jiyü” xitayche bir xil qash téshigha bérilgen nam bolup, u xitay Uyghur momay qomurup chiqqan aq tashning shu xildiki qash téshi ikenlikini dewatatti. Yashan'ghan Uyghur momayning mushundaq éghir jismaniy emgekke sélin'ghan körünüshi alahide diqqet qozghidi.

Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqatchisi zubeyre xanim bizning bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilip, bu körünüshlerdin qattiq epsuslan'ghanliqini bildürdi. U buning xitay hökümitining Uyghurlarning emgek küchliri bolghan erlerni lagérlargha tutqun qilishidin kélip chiqqan bir paji'elikini eskertti we “Uyghur ayalliri hazir lagérlargha tutqun qilin'ghan erliri, balilirining ornigha hashar emgikige sélinmaqta,” dédi.

Xitay hökümiti 2017-yilidin buyan Uyghur élide keng kölemlik tutqun herikitini bashlap, 2 milyondin artuq kishini lagérlargha qamighan. Uyghur weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan adriyan zénz bir doklatida “Rayonda tutqun qilin'ghan kishilerge a'it nopus analizliridin lagér tutqunlirining 32 yashtin 59 yashqiche bolghan erler ikenliki, jümlidin ularning bir medeniyetning toshughuchiliri, bir öyning éri we atiliri ikenlikini,” bildürgen.

Amérika haway uniwérsitétining doktor aspiranti, Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqatchisi hénriy shajéwiski bügün bu heqtiki ziyaritimizni qobul qildi. U sözide hazir Uyghur ayallirining qéri-yash ayrimay emgek küchi boshluqini toldurushqa mejbur boluwatqanliqini bildürdi.

Hénriy mundaq dédi: “Xitay hökümiti Uyghur élide hasharni ijtima'iy muqimliqni qoghdashning bir usuli süpitide siyasiy qayta terbiye bilen birlikte qollinip kelgen. Xitay hökümiti uni köp qétim axirlashti, dep élan qilghan bolsimu, lékin u da'im oxshimighan shekillerde mewjut boldi. Hashar adette étiz-ériq ishliri köp bolghan jenubiy Uyghur élide köp bolup, her bir kishi béshi we her bir a'ilige emgek normisi békitilgen. Bu normini tolduralmighanda jazalinish tüzümi mewjut. Shunga men bu widéyolarda yashan'ghanlarning ishleshke mejbur boluwatqanliqini körüshimizdiki sewebnimu mana shu dep qaraymen. Hazir Uyghurlar arisidiki emgek küchliri bir bolsa lagérgha qamaldi, bir bolsa zawutlargha yötkep kétildi, shunga yéza-igilik ishliri qérilargha, jümlidin ayallargha qaldi.”

Hénriy shajéwiski sözi dawamida xitay hökümitining mejburiy emgek tüzümidin paydilinip, xelq'arani özining “Erzan emgek küchi” ge jelp qilishni dawam qiliwatqanliqi we buningdin kélip chiqqan ijtima'iy mesililerning pütkül Uyghur jem'iyitige qattiq ziyan bériwatqanliqini eskertti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.