Xitay hökümiti Uyghurlar uchrawatqan zulumni we jaza lagérlirini inkar qilishni dawamlashturmaqta

Rim papasining “Bichare Uyghurlar” ibarisi xitayning naraziliqini qozghidi. Xitay qeshqerdiki lagirlarni “Mektep, sanitoriye, baghcha” dep atidi.

Gérmaniyede neshirdin chiqidighan “Dunya” gézitining 29-noyabirdiki “Papaning ‛bichare Uyghurlarning azap-oqubetliri‚ dégen sözliri xitayning naraziliqini qozghidi” namliq xewiride bayan qilinishiche, rim papasi fransiskus 1-dékabir neshirdin chiqidighan “Chüsh körüshke jür'et qilayli” namliq kitabda tehdit astida qalghan xelqler üstide toxtalghanda “Xitaydiki ziyankeshlikke uchrighan Uyghurlarni alahide tilgha alghan. Buninggha qarita xitay xelq jumhuriyitining inkasi tézlikte yétip kelgen.”

Xewerde mundaq déyilidu: “Xitay hökümiti papa fransiskusning Uyghur millitining weziyiti toghrisidiki tenqidini ret qildi. Xitay tashqiy ishlar ministérliqining bayanatchisi jaw lijyen: “Fransiskusning yéngi kitabida tilgha élin'ghan xitaydiki az sanliq musulmanlarning azap-oqubetliri toghrisidiki bayanlirining asasi yoq,” dégen.

Xewerde ulapla mundaq déyilidu: “‛xitaydiki her millet xelqi toluq hoquqqa ige, ‚ dégen jaw lijyen 1 milyondin artuq Uyghur we bashqa musulman milletler qamalghan jaza lagérlirini tilgha almidi.”

Xewerde bayan qilinishiche, papa fransiskus “Chüsh körüshke jür'et qilayli” namliq kitabida Uyghurlarni diniy étiqadi seweblik ziyankeshlikke uchrighan xelqlerning biri qatarida sanighan. U kitabida “Rohin'galar, bichare Uyghurlar, yezidiler, bulargha qiliniwatqanliri rehimsizliktur,” dep yazghan.

Rim papasi fransiskus tunji qétim Uyghurlar mesilisini öz kitabida tilgha élip “Bichare Uyghurlar” ibarisini qollinishtin ilgiri, en'giliyeni öz ichige alghan bezi döletlerdiki katolik chékawlirining épiskopliri papadin Uyghurlar mesilisige köngül bölüshni telep qilishqan idi.

“Sherqiy türkistan ölimalar birliki” ning mu'awin re'isi turghunjan alawudu ependi rim papasining Uyghurlar toghrisidiki sözi we xitayning buninggha qarita inkasliri toghrisida qarashlirini izhar qilip ötti.

“Xitay intérnét uchur merkizi” ning gérmanche sehipiside 29-noyabir élan qilin'ghan “Shinjang gherb aqillar ambirining shinjangdiki puqrawiy organlargha töhmet qilghanliqini tenqid qildi” namliq xewiride tilgha élishiche, “Shinjang hökümet da'iriliri gherb aqillar ambirining sün'iy hemrahdin tartilghan süretlerdin paydilinip, shinjang toghriliq tekshürüsh élip barghanliqi we puqrawi organlargha bimene töhmet chaplighanliqini tenqid qilghan.”

Xewerde mundaq déyilidu: “Shinjang Uyghur aptonom rayonluq hökümet axbarat ishxanisining bayanatchisi élijan inayet jüme küni qilghan sözide, awistraliye istratégiyelik siyaset inistituti shinjangdiki sépillik binalarni ‛türme, lagér‚ dep atimaqta. Bu peqet ammini qaymuqturush taktikisidur. Emeliyette bular puqrawi organlardur. Qeshqerdiki bu ‛türme, lagér‚ lar emeliyette yerlik yashan'ghan kishilerning sanitoriyeliri, baghchilar we mekteplerdin ibaret.”

Élijan inayet sözide “Shinjang tashqiy dunyagha ochuq. Shinjangni chüshinish üchün sün'iy hemrah süretliridin paydilinishning hajiti yoq. Shinjang obiyéktip we biterep chet'elliklerning aptonon rayonni ziyaret qilip, heqiqiy shinjangni öz közi bilen körüshini qarshi alidu,” dégenlernimu tekitlep ötken.

Xewerde yene mundaq sanliq melumatlar tilgha élinidu: “Shinjangdiki ‛irqiy qirghinchiliq‚ qa qarita élijan inayet birqanche melumatni otturigha qoydi. 2010-Yilidin 2018-yilighiche shinjangdiki az sanliq milletlerning sani 2 milyon 870 ming kishi éship, nopusi 12 milyon 980 mingdin 15 milyon 860 minggha yetti. Yeni 22. 14 Pirsent köpeydi. Uyghurlarning sani 2 milyon 540 ming kishi köpiyip, nopusi 10 milyon 100 mingdin 12 milyon 720 minggha yetti. Yeni 25. 04 Pirsent köpeydi. Shuning bilen bir waqitta xenzularning sani 176 ming 900 kishi éship, nopusi 8 milyon 830 mingdin 9 milyon'gha yetti. Yeni 2 pirsent köpeydi. Bu pakit we sanliq melumatlarni nezerde tutqanda, ‛irqiy qirghinchiliq‚ dégen gep nedin peyda boldi?”

Uyghur ziyalisi perhat muhemmidi ependi shinjang Uyghur aptonom rayonluq hökümet axbarat ishxanisining bayanatchisi éijan inayet otturigha qoyghan bu sanliq melumatlar toghrisida öz qarashlirini ipade qilip: “Bu melumatlarning guman qozghaydighanliqi” i tilgha aldi. U sözide élijan inayetning ‛irqiy qirghinchiliq‚ uqumidin sawatsiz ikenlikini tekitlidi.