Qizi türkiyede oquwatqan bir jüp ata-ana lagérgha tutup kétilgen

Ixtiyariy muxbirimiz arslan
2020.12.02
Qizi türkiyede oquwatqan bir jüp ata-ana lagérgha tutup kétilgen Türkiyediki doktorant oqughuchi rabiygülning anisi lagérda chéchini chüshürüwetken we keyme chach bilen. 2018-Yili 7-noyabir.
Photo: RFA

Türkiyening paytexti enqere shehiridiki hajettepe uniwéristida türkologiye kespide oquwatqan doktorant oqughuchi rabiygül xitayning lagérigha qamalghan ata-anisi toghrisida guwahliq bérip, ijtima'iy taratqularda bir sin körünüshi tarqatti.

Biz rabiygülning ata-anisi toghrisida melumatqa érishish üchün rabiygül bilen téléfon ziyariti élip barduq.

Rabiygül ata-anisining lagérgha qamalghanliqi toghrisida toxtilip, dadisi héythaji qasim (57 yash) we anisi tuxan hajining (52 yash) korla shehiri xotunsumbul “Xéjing” nahiyesi qaramudin baziri ulagh baziri kent 15-öydin 2017-yili 3-ayning 25-küni tutup kétilgenlikini bildürdi.

Türkiyediki doktorant oqughuchi rabiygül dadisi héythaji qasim we anisi tuxan haji bilen. 2015-Yili 29-may, béyjing.

Rabiygül deslepte ata-anisini sürüshte qilghanda, ularning ikki ayliq siyasiy öginish üchün tutup kétilgenlikidin xewer tapqan. Emma ulargha 2017-yili 8-ayning 15-küni sot échilip, “Qoshnisigha diniy tebligh plastinkisini ötne bérip turghan” dégenni delil-ispat qilip körsitip, “Qanunsiz diniy pa'aliyet bilen shughullan'ghan” dégen bohtan bilen höküm chiqarghan. Biraq shu sotta anisigha sot hökümini éniq bildürmigen. Bir yil türmige qamalghandin kéyin, rabiygülning anisi tuxan hajim türmidin jaza lagérigha yötkelgen. Rabiygülning bildürüshiche, uning dadisi héyithaji qasim 2018-yili 7-ayda lagéridin qoyup bérilgen.

Rabiygül dadisi bilen téléfonda körüshkende, dadisi “Özining ehwalining yaxshi ikenlikini, kompartiyening ulargha yaxshi qarawatqanliqi” ni bildürgen. Emma rabiygül u geplerning bashqilar teripidin ögitilip dégüzülgenlikini chüshinip yetken.

2018-Yili 11-ayda rabiygülning kichik inisining toyini qilghan bolup, bu munasiwet bilen anisigha bir künlük öyige qaytishqa ruxset qilghan.

Rabiygül ariliqta bir mezgil ata-anisi bilen alaqe qilalmighan. Öyining téléfon nomuri we bashqa nomurlar özgertilgen. Kéyin bir amal qilip dadisining xewirini alghanda, dadisini saqchilar yene tutup ketken we bir qanche aydin kéyin, yeni 2019-yili 2-ayda qoyup bérilgen. Biraq dadisi lagérdin késel bolup chiqqan, közi ajizlashqan, yol mangalmaydighan bolup qoyup bérilgenlikini bildürgen.

Rabiygül ata-anisi tutulup kétip, ikki heptidin kéyin xewer tapqan.

Rabiygülning bildürüshiche, anisi tuxan haji qoshnisigha bir diniy tebligh plastinkisini ariyet bérip turghanliqi üchün tutulup, bir yilliq türme jazasi bérilgen. Bir yil toshqandin kéyin qoyup bermestin 3 yillap lagérgha sulap qoyulghan. Rabiygülning bildürüshiche, anisining chéchini pütünley chüshürüwétilgen.

Rabiygül eng axirqi qétim dadisi bilen 2020-yili 9-ayning 18-küni körüshken. Yeni dadisi yashawatqan rayondiki yéziliq hökümet ishxanisining bir xadimi téléfon arqiliq körüshtürgen. Biraq dadisi qisqiche ehwal sorighandin kéyin xitay kommunist partiyisini maxtap sözlep ketken we anisi toghrisida taratqularda héch qandaq gep qilmasliqni agahlandurghan. Rabiygül buningdin ghelitilik hés qilghan we dadisining bésimgha uchrighanliqini chüshinip yetken.

Rabiygülge xitay saqchiliri ilgiri bir qanche qétim téléfon qilip xitay hakimiyitige qarshi gep-söz qilmasliq we siyasiy pa'aliyetlerge qétilmasliq toghrisida a'ilisini shipi keltürüp, tehdit qilghan. Rabiygül ata-anisi we üch qérindishining béshigha birer péshkellik kélip qélishtin endishe qilip, ün-tünsiz turghanliqini bildürdi.

Xitay saqchiliri rabiygülge dawamliq téléfon qilip oquwatqan mektepning aldida süretke chüshüp ewetishni, oqutquchiliri we dostlirining téléfon nomurlirini ewetip bérishni, hetta her xil uchurlarni ewetip bérishni éytip, qistighan.

Rabiygül 2017-yilidin buyan xitay saqchilirining aldash we tehditlirige uchrap kelgenlikini, biraq qurqushningmu hem süküt qilishningmu chéki bolidighanliqini bildürdi. U mundaq dédi: “Qurqushmu, süküt qilishmu bir yergiche bolidu, belkim manga oxshash ta hazirghiche awazini chiqaralmaywatqan etrapimizda yene nurghun qérindashlirimiz bolushi mumkin. Emma biz awazimizni chiqirip ornimizdin turmisaq, bizning u yerdiki zulum astida qalghan qérindashlirimizning qutulush imkaniyiti yoq dep oylaymen.”

Rabiygül sözide yene apisining 3 yildin buyan naheq türmige qamilip azab chékiwatqanliqini, nurghunlighan Uyghur anilarning apisigha oxshash türmilerde qiyniliwatqanliqini, shuning üchün özining erkin dunyadiki birdin bir qilalaydighan ishining Uyghurlarning ehwalini dunyagha anglitish we dunya jama'itini insanperwerlik nuqtisidin chiqip, zulum astida qalghan Uyghurlar üchün awaz chiqirishqa chaqirish kéreklikini ipadilidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.