“ковид” мәзгилидә уйғур елидики дохтурханиларда дора йетишмәслик келип чиққан
2022.12.21
Хитай һөкүмити 24-ноябир үрүмчидә йүз бәргән паҗиәлик от апити кәлтүрүп чиқарған кәң көләмлик наразилиқ һәрикитиниң бесимида, 7-декабирдин башлап өзлириниң “ковид” чәклимисини бикар қилғаниди. Шуниңдин буянқи күнләрдә хитайда ғайәт зор көләмлик вирус вабаси қайта ямрап, кишиләр сарасимигә чүшкән.
Хитайдин тарқиливатқан иҗтимаий алақә васитилиридики учурлардин қариғанда, нурғун җайларда илгири дуканларда йемәк-ичмәк қурутулуш көрүнгәндәк бу нөвәт қисқа вақит ичидә дориханиларда болса қизитма қайтуруш дориси, йөтәл вә башқа зукам дорилар қурутулған. Һәтта иҗтимаий алақә учурлирида маска вә дориларниң баһаси нәччә һәссә өрләпла қалмастин бәлки буларниң пүткүл хитайдики дориханиларда қислиқи келип чиққанлиқи, һәтта “қуруп кәткән” лики хәвәр қилинмақта.
Хитай һөкүмити омрикон вируси түпәйлидин өлгән тунҗи киши һәққидики хәвәрни 19-декабир елан қилған болсиму, әмәлий санниң буниңдин бәкла көп икәнлики һәққидә учурлар оттуриға чиқмақта. Һалбуки хитай һөкүмити уйғур диярида болса юқумниң нөлни сақлап келиватқанлиқидин башқа хәвәр елан қилмай кәлмәктә. Әмма иҗтимаий таратқулардин дохтурханиларниң бимарларға толуп, кариват йетишмәслик әһваллириниң омумйүзлүк йүз бериватқанлиқи ашкарилинип кәлмәктә.
Хитайдики вирус вабасиниң йеқин кәлгүсидә пүткүл хитайни қаплайдиғанлиқи, буниңда аз дегәндиму хитай нопусиниң 60 пирсәнти вирус билән юқумлинип бир милйончә кишиниң өлүш еһтималлиқи барлиқи хәлқаралиқ ахбаратларниң баш тема хәвиригә айланғаниди.
Блумберг хәвәрлири тори болса 14-декабирдики хәвиридә, хитайда һәр бир милйон адәмдин 684 кишиниң юқумдин үлүши мумкинлики, буниң бир милярд 410 милйон нопуси болған хитайда, 964 миң 400 адәмниң үлүши мумкинлики пәрәз қилинғаниди.
Бу вабаниң кәлтүрүп чиқарған әнсизлики хитай пуқралири арисида йәнә бир иҗтимаий апәткә сәвәб болған йәни, “ню-йорк вақти” гезитиниң 20-декабирдики хәвиридә ейтилишичә, хитайдики милйонлиған кишиләр зукам дорисидин тартип қизитма қайтуруш дорисиғичә болған дориларниң йетишмәслики түпәйлидин патипарақчилиққа чүшүп қалған. Һөкүмәт даирилириниң “йеңи вирус вабасини контрол қилиш қийин болуп, униң ақивити мөлчәрлигүсиз дәриҗидә еғир болуши мумкин” дегән сөзлири ашкара елан қилинғандин кейин бу хил қорқунч техиму көп кишиләрдә вәһимә пәйда қилип, кишиләр дориларни көпләп сетивелишқа башлиған. Бу базар еһтияҗини көргән дора содигәрлири пайда елиш мәқситидә, дориларниң баһани һәссиләп өрләткән.
Хәвәрләрдә дейилишичә буниң билән һазир хоңкоң вә тәйвәндики хитайлар бәс-бәстә өзлири турушлуқ җайлардин бу хилдики дориларни сетивелип хитайдики уруқ-туғқанлириға вә достлириға әвәтишкә башлиған.
Йеқинқи күнләрдә иҗтимаий таратқуларда уйғурлар тарқатқан, әмма биз техи дәлиллимигән бәзи қисқа видийолардин, уйғур елидики дохтурханиларниңму бимарлар билән тошуп, қизитмиси өрләп ағриватқан кичик балилар, қери-яш һәмминиң саәтләп давалинишни күтүватқанлиқи ипадилиниду.
Кечичә қизип ағриватқан 3 яшлардики балисиниң налисиға чидимиған бир уйғур атиниң тарқатқан шундақ бир видийосида, у балисини уйғур дияридики мәлум бир дохтурханиға елип келип саәтләрчә сақлапму давалашқа еришәлмигәнлики, дохтурларниң балисиға “қизитма чүшүридиған окулни тәңшәватимиз” дәп қоюп саәтләп сақлитиватқанлиқи, әмма йәнә бир тәрәптин болса, өзиниң арқисида өчирәттә туруватқан хитайларниң болса арқа-арқидин асанла давалашқа игә қилиниватқанлиқидәк, уйғур бимарларниң дохтурханидиму айримичилиқ вә адаләтсизликкә учраватқанлиқи ипадиләнгән.
Ашкариланған бу видийолар әҗәба уйғур дияридики дохтурханилардиму дора йетишмәслик келип чиқиватамду? дегән соал пәйда қилиду. Бу һәқтә уйғур дияридики амма вә дохтурханилардин
Телефон арқилиқ әһвал игиләшкә тириштуқ. Үрүмчи йеңи шәһәр районидики бир хитай аилисигә телефон уланди. У үрүмчидиму дохтурханиларға көрүнүп қийин болуватқанлиқини өзиниңму әндишилиниватқанлиқини мундақ сөзләп бәрди: “дохтурға баралмаймиз, һазир 39,40 градус әтрапида қизиватлиқи икки күн болди, кечидә дохтурханиға берип 6 саәт сақлапму күрүнәлмәй қайтип кәлдим. Униң үстигә алаһидә әһвал болуватқан бу мәзгилдә дохтурға баралмиғанни аз дәп дориму тапқили болмиғандин өйдә бар дориларниң һәммини йиғип амал қиливатимиз. Бу қетимқиниң кесәллик аламитиму унчә ениқ мәлум болмайдикән, шуңа бәкму әндишә қиливатимән”.
Үрүмчи шәһиридики асаслиқ дохтурханилардин бириниң балилар бөлүмигә телефонимиз уланди. Бир практикант дохтур соаллиримизға җаваб берип, бу дохтурханидиму бимарларниң туюқсиз көпийип кәткинини, әмма кариват вә дориларниң йетишмәслик мәсилиси көрүлгәнликини ейтти. Униң ейтишичә, туюқсиз партлиған вабаға амминиң тәйярлиқи болмиғачқа, җиддийлишип асаслиқи “布洛芬或对乙酰氨基酚”, йәни “ибупрофән” ға охшаш қизитма чүшүрүш вә йөтәл, зукам дорилирини еһтияҗдинму көп сетивеливатқанлиқи сәвәблик дохтурханилардиму дора йетишмәслик келип чиқмақтикән.
Йәнә бир хитай сестраниң қарши тәрәптин гәп сориши билән бу телефонимиз үзүп қоюлди.
Биз хитай нопуси 75 пирсәнттин артуқ үрүмчидә көрүлгән дора қәһәтчиликиниң тәсири, хитай нопуси азрақ башқа җайлардиму болуватамду-йоқ буни билиш үчүн ғулҗиниң мәлум наһийәлик амбулаторийәсигә қилған телефонимизға бир яш сестра җаваб бәрди. Уму үрүмчи қатарлиқ җайларда хитайлар дориларни көпләп сетивелип ичкиригә әвәтиватқанлиқи сәвәблик дохтурханилардиму дора түгәпту дәп аңлиғанлиқи вә шуңа имканийәтниң баричә җиддий әһвалға тәйярлиқ көрүватқанлиқини билдүрди.
Йеқинқи күнләрдә уйғур дияридиму омумйүзлүк көрүлүватқан дора қәһәтчиликиниң уйғур дияридики хитайларниму әндишигә селиватқанлиқи, уйғур диярида дора йетишмәсликкә әмәлийәттә ичкиридә дориларниң баһаси өрләп тапқили болмаслиқ келип чиққандин кейин уйғур диярида дориларниң хитай аһалилири тәрипидин ичкиридики уруқ-туғқан, тонуш билишлириға көпләп йоллиниватқанлиқи сәвәб болғанлиқи ашкариланмақта.
Хитайдики хавкән қисқа видийо һәмбәһирләп суписида, 18-декабир бир хитай аял “көпчилик шинҗаңдин дориларни ичкири өлкиләргә әвәтмәңлар!” намлиқ мураҗиәтнамә елан қилған.
Униң дейишичә, йеқинда хитай һөкүмити ковид чәклимисини бикар қилғандин кейин көрүлгән туюқсиз вабаға қарши хитайда амма бирақла сарасимигә чүшүп, илгири йемәк-ичмәкни булиғанға охшаш дориханилардики дориларни талишип елип түгәткән. Буниң билән қизитма чүшүрүш дорилири, маскиларниң баһасиму һәссиләп өрлигән. Әмдила 100 күндин артуқ қамалдин қутулған үрүмчидики аммиға нисбәтән, техи әркинликтин һузур елишқиму үлгирәлмәй қайтидин юқумлинишқа башлиған. Әмма дориханиларда дориларниң түгәп кәткәнликини көрүп әндишигә чүшкән.
Униң дейишичә йәнә, узун мәзгил өйләргә соланған һаләттә әсли үрүмчидә дора қалмаслиқ интайин әҗәблинәрлик иш болуп, униң ениқлишичә, әслидә үрүмчигә асасән дорилар ичкиридики дора завути вә ширкәтлиридин тәминлинидиған болуп, һазир, ичкиридин кәлгән дорилар кишиләр тәрипидин йәнә ичкири хитайға җиддий почта арқилиқ қайтурулуватқаникән. У, бу видийолуқ мураҗиитиниң ахирида буниң билән уйғур дияридики давалиниш вә дориға һәқиқий еһтияҗлиқ кишиләрниң һаяти хәвп астида қалидиғанлиқини агаһландуруп, дора қиммәтлигән пәйттә пайда елишни көзләп вә яки сарасимидин дориларни қурутуватқан кишиләрни әмди дориларни уйғур районидин ичкири өлкиләргә әвәтмәсликни җиддий чақирған.
Хәвәрләрдә дейилишичә гәрчә дуня бойичә қизитма қайтуруш дориси, зукам дориси қатарлиқларниң үчтин бири хитайда ишләпчиқирилидиған болсиму еһтияҗниң бирдинла ғайәт зор дәриҗидә ешиши түпәйлидин бу дориларни пул хәҗләпму тапқили болмас болуп кәткән. Лекин, уйғур дияридин дориларниң хитайға тошулуп җиддийлик көрүлгәнлики вә хитайда дора йетишмәслики келип чиқиватқанлиқи кәң оттуриға чиқиватқанда хитай хәвәрләр тори 21-декабир күни “қәшқәрдә дорилар толуқ, баһаси муқим” дәп, қәшқәрдә дора җиддийлики, йетишмәслики һәтта қиммәтлишип кәткәнлики мәсилиси мәвҗут әмәсликини хәвәр қилип тарқатти.