Австралийәдики тәтқиқатчилар корла ғәрбий вогзалидики мәһбусларға мунасивәтлик син көрүнүшигә инкас қайтурди

Бирқанчә күнниң алдида таратқуларда корла ғәрбий вогзалидики 600 гә йеқин уйғур мәһбусниң хитай өлкилиригә йөткиливатқанлиқиға даир син көрүнүши кәң тарқалған иди. Бир қисим таратқулар бу тоғрисида мәхсус хәвәр ишлигәндин башқа мунасивәтлик шәхсләрму бу тоғрисида баянат елан қилған иди. Австралийәниң а б с хәвәр агентлиқи 23-сентәбир бу тоғрисида тәпсилий мәлумат бәргән болуп, хәвәрдә дейилишичә австралийә ташқи ишлар министири марис пайни ханим мәзкур син көрүнүшини “адәмни шүркүндүриду” вә “қорқунчлуқ” дәп тәриплигән. Хәвәрдә дейилишичә, австралийә истратегийә институтиниң тәтқиқатчиси натан русер сүний һәмраһ анализи арқилиқ мәзкур син көрүнүшиниң растлиқини испатлиған икән.

Биз бу мунасивәт билән австралийә истратегийә институтиниң тәтқиқатчиси натан русерни зиярәт қилдуқ. У бу син көрүнүшини көргәндин кейинки тәсиратини баян қилип мундақ деди: “бу видео арқилиқ шуни рошән көрүвалалаймизки, хитай һөкүмити һазирға кәлгүчә уйғурларниң бәхтлик яшап келиватқанлиқи, ғәрб таратқулирида дейилгинидәк халиғанчә тутқун қилиниш вә бастуруш сияситиниң әсла мәвҗут әмәсликини ейтип келиватқан иди. Әмма биз хитайниң бундақ баянатлириниң тамамән реаллиққа уйғун әмәсликини һес қилдуқ. Әксичә уйғурларниң һәқиқәтәнму системилиқ һалда қирғинчилиққа учраватқанлиқини, халиғанчә тутқун қилиниватқанлиқини техиму ениқ көрүвалдуқ.”

Натан русер йәнә уйғурларниң хитай һөкүмити тәрипидин һәқиқәтәнму бастурулушқа учраватқанлиқи һәққидиму тохтилип, мундақ деди: “нурғунлиған ғәрб дөләтлири әслидә хитайниң дегинидәк уйғурларниң хатирҗәм яшап келиватқанлиқиға ишәндүрүлмәкчи иди. Әмма йеқинқи бир қанчә йилдин буян шинҗаңда йүз бериватқан кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлири һәқиқәтәнму еғирлашмақта. Хитай һөкүмити рәсмий һалда уйғурларниң мәдәнийитини йоқитиштин ибарәт рәзил сиясәтни иҗра қиливатиду. Милйонлиған уйғурлар халиғанчә тутқун қилиниш вә мәҗбурий өзгәртилиш арқилиқ ассимилятсийигә зорлиниватиду. Биз буниңдин хитай һөкүмитиниң уйғур мәдәнийитиниң кәлгүсидин әндишә қиливатқанлиқи, шуниң үчүн уйғурларни тәлтөкүс йоқатмақчи болуватқанлиқини көрүвалалаймиз.”

Австралийә дөләт университетиниң хитай сиясити мутәхәссиси профессор майкел кларк мәзкур син көрүнүши һәққидә тохтилип, мундақ деди: “мәзкур видеода ашкариланған әһвални хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаратқан системилиқ бастурушиниң бир парчиси дәп қарашқа болиду. Хитай һөкүмити һазирғичә өзлириниң җаза лагерлири әмәс, бәлки "техникилиқ тәрбийиләш мәркәзлири" қурғанлиқи, уйғурларниң өзиниң һоқуқ-мәнпәәти капаләтлик қилинған асаста яшаватқанлиқини илгири сүрүп келиватқан иди. Әмма бу видео арқилиқ уйғурларниң һәқиқәтәнму бастурулушқа учраватқанлиқини көрүвелишқа болиду.”

Профессор майкел кларк хитайниң уйғурларни йоқитиш сияситиниң мәқсити һәққидиму тохтилип, мундақ деди: “ши җинпиң хитай компартийәсиниң әң алий һоқуқдари болғандин кийин хитайниң "бир бәлвағ бир йол" истратегийәлик пиланини ишқа ашурмақчи болди. Бу бүйүк пиланиниң әмәлгә ешиши үчүн шинҗаңниң муқимлиқи бир тосалғу дәп қаралғачқа, бу районда рәһимсизләрчә бастуруш сиясити йүргүзди. Хитай компартийәси өзиниң идеологийәсини аз санлиқ милләтләрниң мәдәнийити вә өрп-адитини қайрип қойған һалда ашкара ассимилятсийә сияситини бурунқидин тезләтти. Бу арқилиқ уйғурларни хитайдин пәрқләнмәс һалға кәлтүрүп, бу районда әбәдий хатирҗәмликкә еришмәкчи.”

Австралийәдики сиясий паалийәтчи нургүл савут ханимму бу син көрүнүшиниң уйғурларниң зулумға учраватқанлиқиниң күчлүк испати икәнлики һәққидә тохтилип, мундақ деди: “билгинимиздәк, бирқанчә күнниң алдида ашкариланған бу видео пүтүн дунядики асаслиқ таратқулардин орун алди. Бу һәқтә австралийәниң ташқи ишлар министириму баянат елан қилип, "бу интайин қорқунчлуқ әһвал" дәп тәриплиди. Бу видеониң өзи қорқунчлуқ болсиму, наһайити вақтида ашкариланған бир видийо дәп қараймән. Һазирғичә биз уйғурлар учриған зулумлар һәққидә бир нәччә шаһитларниң гуваһлиқидин башқа қолимизда испат йоқ иди. Бу видеониң ашкарилиниши бизгә нисбәтән пакитлиқ ролини ойниди.”

Нургүл ханим йәнә бу син көрүнүшниң ашкарилинишиниң уйғур дәвасидики әһмийити һәққидиму тохтилип, мундақ деди: “биз видеодин нурғунлиған учурларни көрүвалалаймиз. Йәни уларниң һәммиси әрләр болуп, йеши 20-40 яшлар арисида икәнликини тәхмин қилалаймиз. Немә үчүн бу яштики адәмләр тутулиду, буларниң җинайити немә дегән соаллар каллимизға келиду. Бу көрүнүш бизниң, йәни уйғурларниң зулумға учраватқанлиқиниң тоғрилиқидин дерәк бериш билән биргә бу видеониң роли бизниң кирзисимизниң австралийәликләрниң нәзиридики орнини бир балдақ юқири көтүрди дәп қарисақ хаталашмаймиз.”

Һөрмәтлик радио аңлиғучилар, йеқинда корла ғәрби вогзалида бирқанчә йүз уйғур мәһбуслириниң йөткилиш көрүнүши ашкариланған иди. Австралийәниң а б с хәвәр агентлиқи бу тоғрисида мәхсус хәвәр ишлигән болуп, бәзи көзәткүчиләрниң тәһлилигә қариғанда, бу көрүнүшниң ашкарилиниши вә австралийә ташқи ишлар министириниң бу тоғрисида баянат елан қилиши уйғур мәсилисини австралийә сиясий саһәсидә қайтидин күнтәртипкә әкәлгән икән.