Xitay musulmanlar rayonini xitaydiki muhim choshqa baqmichiliq bazisigha aylandurushni qarar qilghan

Muxbirimiz erkin
2019.11.05
qoy-qushxana-qassap.jpg Qushxanigha élip kélin'gen qoylar. 2008-Yili 15iyun.
AFP

Uyghur aptonom rayonluq hökümet 2‏-noyabir küni hökümet ezalirining kéngeytilgen yighinini chaqirip, musulmanlar köp sanliqni igileydighan Uyghur aptonom rayonini xitaydiki muhim choshqa baqmichiliq bazisi qilip qurup chiqish mesilisini muzakire qilghan.

Xitay taratqulirining ashkarilishiche, Uyghur aptonom rayonluq hökümetning re'isi shöhret zakir riyasetchilik qilghan yighinda rayondiki “Choshqa baqmichiliq igilikining tipini özgertip, uning derijisini téximu östürüsh” mesilisini muzakire qilghan. Yighinda choshqa baqmichiliq kespining rayonning baqmichiliq igilikidiki tipini özgertip, yuqiri süpetlik choshqa baqmichiliq igilikini rawajlandurush, choshqa göshi bilen teminlesh iqtidarigha kapaletlik qilishning “Muhim ré'al ehmiyiti” barliqi tekitlen'gen.

Bu pilanning shahitlarning guwahliqi yaki kishilik hoquq teshkilatlirining doklatlirida xitay hökümitining lagérdiki Uyghur musulman tutqunlirini shundaqla idare-jem'iyet, mektep we hökümet organliridiki musulmanlarni özining diniy étiqadi we örp-adetlirini ret qilip, choshqa göshi qatarliq islamda musulmanlarning yéyishi cheklen'gen yémekliklerni istémal qilishqa mejburlawatqanliqi qeyt qiliniwatqan mezgilde otturigha qoyushi közetküchiler we kishilik hoquq teshkilatlirining diqqitini qozghimaqta. Bu heqtiki doklatlarda qeyt qilinishiche, xitay hökümiti Uyghur we bashqa musulmanlarning choshqa göshi istémal qilish we qilmasliqni ularda ashqunluqning bar yoqluqi, kompartiyege sadiq yaki emeslikini ölcheydighan bir xil ölchem, dep qaraydiken.

Xitayning lagérdiki tutqunlargha tutqan mu'amilisi we xitayning Uyghur a'ililirige qaratqan “Qoshmaq tughqandarchiliq” siyasetliridiki musulmanlarning diniy étiqadi, örp-adetlirige xilap qilmishi bezi közetküchi we pa'aliyetchilerde xitayning mezkur pilanigha qarita jiddiy so'al peyda qilghan. Kanadadiki xitay öktichisi, yazghuchi we zhurnalist shéng shöy xanimning qarishiche, bu pilan noqul iqtisadi mesile emes iken. U buning arqisigha bezi meqsetlerning yoshurun'ghanliqini bildürdi. Uning qarishiche, eger hökümet bu xil baqmichiliqni Uyghur déhqanlirining bir xil tirikchilik usuligha aylandurushni pilanlawatqan bolsa, bu Uyghurlargha qilin'ghan éghir ahanet hésablinidiken.

Shéng shöy 5‏-noyabir ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Nöwette xitay chégrasi ichide eng éghir basturushqa uchrawatqan xelq Uyghur we bu rayondiki bashqa az sanliq milletlerdur. Xitay kompartiyesi ularning kimliki we medeniyitige biwasite buzghunchiliq qilipla qalmay, ulargha qarita her xil özgertish we haqaretlerni qilip, ularning diniy étiqadi we milliy örp-adetlirige hujum qilmaqta. Buni hergiz qobul qilishqa bolmaydu. Eger uning bu qétim yolgha qoymaqchi bolghan siyasiti musulmanlarghimu ijra qilinsa, bu ularning noqul kishilik hoquqini depsende qilishi we iqtisadi talan-taraj qilishi bolmaydu. Bu belki bu bir milletlerning dini étiqadi, en'enisi, turmush usuligha qilin'ghan bir haqaret bolidu.”

Lékin bu pilanning rayondiki gheyriy musulman milletlerning baqmichiliq igilikige qaritilghanliqi yaki diniy étiqadigha qarimay hemme millet déhqanlirining birdek bu xil igilik bilen shughullinishi telep qilinidighanliqi melum emes. “Shinjang géziti” ning bu heqtiki xewiride buninggha héchqandaq chüshenche bérilmigen. Xewerde peqet aptonom rayonluq hökümetning 2‏-noyabirdiki yighinida choshqa baqmichiliqining ewzelliki we uni kéngeytishni tekitlep, “Bazarni yétekchi qilip, mewqeni shinjang ichidiki bazarni teminleshke kapaletlik qilishqa qoyush, dölet ichi bazirini pa'al échip, shinjangning sirtqa yüzlinish tipidiki choshqa béqish kespining ewzellikini mustehkemlesh, kéngeytish” ni. . . “Shinjangni gherbiy-shimal rayonidiki muhim choshqa baqmichiliqi bazisi we choshqa ishlepchiqirish bazisi qilip qurup chiqish” ni telep qilghanliqi tekitlen'gen.

Amérikadiki bezi mutexessisler, bu yerdiki halqiliq mesilining choshqa béqish-baqmasliq mesilisi emeslikini, buning diniy étiqad we örp-adet we kishilerning qandaq igilik bilen shughullinish, qandaq istémal qilish erkinlikige alaqidar mesile ikenlikini bildürmekte. Amérikadiki tonulghan Uyghurshunas, muzika tetqiqatchisi doktor elis andérson 5‏-noyabir ziyaritimizni qobul qilip, Uyghur aptonom rayonluq hökümetning mezkur pilanigha qarita özining qarashlirini ipadilidi. U, hökümetning Uyghur déhqanlirigha tirikchilik yolini tangmasliqi kérekliki, ularning tallash erkinlikige hörmet qilishi kéreklikini eskertip, “Eger hökümet déhqanlargha mawuni yeysen, awuni qilisen dése, buning bek chataq bolidighanliqi” ni bildürdi.

Uning körsitishiche, xitay hökümiti Uyghurlarning diniy étiqadi, medeniyet we örp-adetlirige xilap siyasetlerni yürgüzüshte ikki xil amilni chiqish qilmaqta iken. U buningda “Xitay hökümitining Uyghurlargha öz küchini körsitip qoyushni meqset qiliwatqanliqi shundaqlar Uyghurning diniy étiqadi, medeniyiti we örp-adetlirini özgertmekchi boluwatqanliqi nahayiti éniq ikenliki” ni bildürdi.

Kanadadiki shéng shöy xanimning qarishiche, nöwette xitay hökümitining Uyghurlar we rayondiki bashqa yerlik milletlerge qarita yürgüzüwatqan her xil wasitiliri “Irqiy qirghinchiliq” qa kiridiken. U xitayning yürgüzüwatqinining adettiki “Irqiy qirghinchiliq” emesliki, uning pütün bir milletning diniy étiqadi, medeniyiti, örp-aditi, tarix iwe turmush usulini nishan qilghan omumyüzlük bir “Qirghinchiliq” ikenlikini ilgiri sürüp, eger xelq'ara jem'iyet buninggha süküt qilsa, éghir bedel töleydighanliqini ilgiri sürdi. Shéng shöy mundaq deydu: “Eng muhimi xelq'ara jem'iyet bundaq bu ehwalgha qarita derhal oyghinishi kérek. Eger xelq'ara jem'iyet kompartiyening bu xil wasitiler bilen bir milletke qarita basturush we qirghinchiliq élip bérishigha süküt qilsa, u kelgüside téximu éghir bedel töleshke mejbur bolidu.”

Lékin xitay hökümiti bu xil tenqidlerni qet'iy ret qilip, özining rayonda “Térrorluq we ashquluq” qa qarshi ünümlük tedbirlerni alghanliqi, bu xil idé'ologiyeni yuqturuwalghan Uyghurlargha qarita “Kespiy terbiyelesh” élip bériwatqanliqini ilgiri sürüp kelmekte. “Shinjang géziti” ning xewiride qeyt qilinishiche, Uyghur aptonom rayonluq hökümetning 2‏-noyabirdiki yighini yene rayonda “Choshqa béqish kespining süpet bixeterliki we kesip qatlimi sewiyesini östürüsh, karxanini sobéykt qilip, bayliq teqsimatini elalashturush, kesip zenjiri qurulushigha türtke bolup, choshqa baqmichiliq kespining yughurulma tereqqiyati algha sürüsh” ni tekitligen. Uyghur aptonom rayonluq hökümetning mezkur qarari xitayda choshqa göshining bahasi örlep kétip, xitay puqralirining qattiq naraziliqini qozghighan, bu mesile xitay jem'iyitidiki bir ijtima'iy muqimliq mesilisi bolup qalghan bir mezgilde otturigha qoyulghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.