Ичкири хитайдики уйғур ишчиларму җаза лагерлиридикигә охшаш һаят кәчүрмәктә

Ихтиярий мухбиримиз әкрәм
2019.04.16
qeshqer-eshinchi-emgek-ishchi-rizwangul-yusup.jpg Қәшқәр конашәһәр наһийәсиниң сайбағ кәнтидин гваңдоң өлкисигә “ешинчи әмгәк күчи” намида йөткәп меңилған уйғур қиз - ризвангүл йүсүп
(2014 - Йил 3 - ноябир. Мәнбә: җуңго хәвәрләр тори)

Хәвәрдә тилға елинишичә, хитай һөкүмити 4-айниң 23-күни чиңдавда деңиз армийиси хатирә күнини қутлуқлаш паалийити өткүзидиған болуп, бу паалийәткә көплигән дөләтләрдин вәкилләр келип қатнишидикән. Буниң үчүн бихәтәрлик тәдбирлирини күчәйтиш сиясити пүтүн чиңдавниң әң муһим вәзиписигә айланған вә уйғурларни юртиға қайтуруш бу тәдбирниң муһим бир тармиқи болған.

Бу йил 2-айда, шәндоңдики бир ширкәт башлиқи сақчи тәрәпниң буйруқини тапшуруп алған. Буйруқта “шинҗаңлиқларниң аваричилик туғдурушни яхши көридиғанлиқи” ни ейтип, ширкәттики барлиқ уйғур ишчиларни юртиға қайтуруш көрситилгән. Ширкәт хоҗайини бу ишчилардин айрилса иқтисадий зиянға учрайдиғанлиқини ойлап буйруқни иҗра қилмиған. Сақчи тәрәп бесимни күчәйтип, от өчүрүш әтрити вә қурулуш бихәтәрлик органлиридин тәшкилләнгән бир гуруппини ширкәтниң бихәтәрликини тәкшүрүшкә әвәтип, җәриманә орнида 40 миң сомлуқ от өчүрүш әслиһәлири вә сим тосуқларни мәҗбури алғузған. 

Мәзкур ширкәт өзидә ишләватқан 50 нәпәр уйғурни юртиға қайтурушқа мәҗбур болған. Сақчи тәрәп уйғурлар йолға чиқиштин илгири уларниң белити, кимлики, рәсимлирини сақчиға әвәтишни тәләп қилған һәмдә буни уйғур дияридики сақчи даирилиригә йоллайдиғанлиқи билдүргән. 

Шәндоңдики йәнә бир ширкәттә ишләватқан 10 дин артуқ уйғурму юртиға қайтурулуш буйруқини тапшуруп алған. Ширкәт мәсуллириниң мухбирға билдүрүшичә, бу уйғурлар әзәлдин иш терип бақмиған, хизмәттә актип болупла қалмай, тиришчан вә чиқишқақ кишиләр икән. Әмма улар дөләтниң сияситигә арилишалмайдиғанлиқини билдүргән. 
Бир уйғур ишчиниң мухбирға билдүрүшичә, бу уйғур ишчиларниң тунҗи қетим юртиға қайтурулуши әмәскән. Өткән йили “шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилати” ниң йиғини өткүзүлгәндиму уйғурлар юртиға қайтурулған вә йерими қайтип келәлмигән. Бу қетим һечкимниң қайтип келәлмәслики мумкин икән.


Мухбирниң илгири сүрүшичә, һазирқи вәзийәттә уйғур дияриниң сиртида ишлигән һәрқандақ уйғур юртиға қайтқан һаман я түрмигә яки җаза лагерлириға қамилидикән. 
Мюнхендики уйғур җамаәт әрбаби аблимит турсун әпәндиниң баян қилишичә, хитай җаза лагерлири сияситини йолға қойғандин кейин ичкири хитайдики тиҗарәт вә башқа ишлар билән мәшғул болуватқан уйғурларниң һәммисини дегүдәк уйғур дияриға тутуп әкелип түрмиләргә яки лагерларға қамап болған.

Д у қ диний ишлар комитети мудири, шәрқий түркистан өлималар бирликиниң муавин рәиси турғунҗан алавудун әпәнди бу һәқтә тохталғанда, хитай һакимийитиниң ениқла ирқчилиқ сиясити йүргүзүватқанлиқини тилға алди.
“хитайдики мусулман уйғурлар деңиз армийә хатирә күнидә мәҗбури юртиға қайтурулди” намлиқ бу хәвәрдә тилға елинишичә, хитай һакимийити “ешинча әмгәк күчлири” дәп ичкири хитайға йөткигән бу уйғурларниңму җаза лагерлирида яшаватқан уйғурлардин пәрқи йоқкән. Хизмәт алмаштуруш һоқуқи болмайдикән. Улар давамлиқ назарәт астида туридикән. Өз мәйличә сиртқа чиқалмайдикән. Бир қетим 2 нәпәр уйғур бир нәрсә сетивелиш үчүн сиртқа чиққанда сақчилар тәрипидин тутуп кетилгән. Ширкәт хоҗайини өзи берип, мәсул болуп сақчидин қайтуруп чиққан.


Мухбирниң билдүрүшичә, хитай өлкилиридики ишләмчи уйғурларниң ибадәт қилиши пүтүнләй чәклинидикән. Һәр күни кәч 40 минут хитай тили вә компартийәниң сияситини өгинидикән. Һәр дүшәнбә әтигән байрақ чиқириш мурасимиға қатнишип компартийигә болған садақитини билдүрүп қәсәм беридикән. Қәсәм бәргән син көрүнүшини сақчиға йоллап бериши шәрт икән. Улар һөкүмәт рухсәт қилған телевизор қаналлиринила көрәләйдикән. Партийиниң сияситини яхши өгәнмигәнләрни назарәтчиләр уйғур дияридики сақчи даирилиригә мәлум қилидикән. Буниң билән уларниң юртидики уруқ-туғқанлириниң қолға елиниши, түрмиләргә қамилиши мумкин икән.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.