Müshkülat ichide qalghan wolkswagénning yene bir “Yéghiri” échildi

Yillardin buyan “Uyghur mejburiy emgikige chétishliq” dep eyiblinip kéliwatqan wolkiswagén (VW) nöwette gérmaniyediki bezi zawutlirini taqap, 30 ming ademning ishsiz qélishigha sewebchi bolush؛ 2024-yili kirgendin buyan xitay puqralirining istémal sewiyesining téz chöküshi tüpeyli aptomobillirini satalmay, xitaydiki yene ikki zawutini taqashqa mejbur qélishtek müshkül bir ehwalgha yüzlen'gen idi. Mushundaq weziyette, merkizi washin'gtondiki Uyghur herikiti teshkilatining xet sanduqigha ewetilgen “Iqtisadiy teptish doklati” ning mezmunliri gérmaniye axbarat wasitiliride arqa-arqidin élan qilinip, wolkiswagén'gha nisbeten “Ölmekning üstige tepmek” dégendek bir zerbe bolghan.

19-Séntebir gérmaniyediki meshhur siyasiy zhurnallardin biri bolghan “Eynek” (Der Spiegel) zhurnilida “Wolkswagénning kishilik hoquq bilen bolghan munasiwiti” namliq obzor, ZDF téléwiziye qanilida “Wolkiswagén zawutining kishilik hoquq doklati kemtüklükler bilen tolghan” namliq obzor, “Bazar uchurliri” gézitide “Wolkswagénning shinjangdiki zawutining kishilik hoquq doklatining yéterlik emesliki éniq” namliq maqale hemde “N-TV” téléwiziye qanilida “Uyghur diyaridiki talash-tartish qozghawatqan wolkswagénning kishilik hoquq doklati nuqsanlar bilen tolghan” namliq maqaliler élan qilindi.

Mezkur axbarat wasitiliride tarqiliwatqan uchurlarda wolkswagénning Uyghur mejburiy emgiki mesilisige héchqachan estayidil mu'amile qilmighanliqi, ularning izchil halda özlirining Uyghur mejburiy emgiki bilen bolghan chétishliqini yoshurup kelgenliki, aqiwette bolsa saxtiliqqa tolghan “Iqtisadiy teptish doklati” arqiliq öz jinayetlirini yépishqa urun'ghanliqi ilgiri sürülüp, zor ghulghulilarning qozghilishigha asas saldi.

Uyghur siyasiy erbabliridin erkin aliptékin ependining bildürüshiche, “Iqtisadiy teptish doklati” ning mezmunlirining gérmaniyening dangliq axbarat wasitiliride arqa-arqidin élan qilin'ghanliqi yaxshi bir ehwal bolghan. Uning qarishiche, tarixida irqiy qirghinchiliqning qara daghliri bolghan gérmaniye shirketlirining irqiy qirghinchiliq yüz bériwatqan jaylarda bolushi toghra emesken hemde gérmaniye eslide bash bolup Uyghur irqiy qirghinchiliqigha qarshi chiqishi lazimken.

“Eynek” zhurnilining “Wolkswagénning kishilik hoquq bilen bolghan munasiwiti” namliq maqalisi mundaq kirish söz bilen bashlan'ghan: “Wolkiswagén guruhi 2013-yili xitayning gherbidiki shinjang rayonining merkizi ürümchide xitayning dölet igilidiki SAIC shirkiti bilen birliship bir zawut qurdi. Belkim bu dunyadiki eng zor talash-tartish qozghighan bir zawut bolushi mumkin. Xitay hakimiyiti yüz minglighan Uyghurlarni qayta terbiyelesh lagérlirigha qamap, ularni mejburiy emgekke mejburlimaqta. Yillardin buyan shundaq bir so'al otturigha qoyulup keldi: wolkiswagén öz zawutidiki Uyghurlarning öz iradisige xilap halda ishlewatqanliqini chetke qaqalamdu?”

Gérmaniyediki Uyghur ziyaliysi weli tursun ependining qarishiche, arqa-arqidin élan qilin'ghan bu xusustiki yazmilar gérmaniyede Uyghur irqiy qirghinchiliqi mesilisining yene bir qétim küntertipke kélishige türtke bolmaqtiken hemde wolkswagénning ürümchidiki zawutini élip chiqip kétishige qarita téximu küchlük bésim shekillendüridiken. Gérmaniyediki weziyet analizchisi gheyur qurban ependimu bu heqte qarashlirini ipade qilip ötti.

Wolkswagénning epti-beshirisini échip tashlighan bu yazmilar gérmaniye jem'iyitide wolkiswagén'gha bolghan selbiy qarashlarning küchiyishige türtke bolsimu, emma wolkswagénning özige qanchilik tesir körsitishi mumkin?

ZDF Téléwiziye qanili élan qilghan “Wolkiswagén zawutining kishilik hoquq doklati kemtüklükler bilen tolghan” namliq obzorda mundaq bayan qilidu: “Wolkiswagén chüshenche bérishke mejbur qalghan chaghlirida, goya 3 xil meshhur maymunning rolini alidu: biri, körmeske séliwalidu؛ ikkinchisi, anglimasqa séliwalidu؛ üchinchisi, zuwan sürmey turuwalidu yaki héchnerse démeydu”.

Gérmaniye axbarat wasitiliridiki obzor we maqalilerde bayan qilishiche, Uyghur herikiti teshkilati “Eynek”, “ZDF” we “Pul-mu'amile waqti géziti” qatarliq axbarat wasitiliri bilen ortaqlashqan 71 betlik “Iqtisadiy teptish doklati” bolsa wolkswagénning yéghirini obdanla échip bergen.