Washin'gtondiki xitay elchixanisi aldida “5-Iyul qirghinchiliqi” ni xatirilesh namayishi ötküzüldi

2009-Yilidiki “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqi” Uyghur hazirqi zaman tarixidiki zor weqelerdin biri bolush bilen birge, izchil türde muhajirettiki Uyghurlarning qelbini zédilep kéliwatqan untulmas qismetlerdin biri hésablinidu. Qolida tömürning sunuqimu bolmighan minglighan Uyghur oqughuchiliri we yashlirining gu'angdung ölkisi shawgüen shehiridiki muttehemlerche hujumning qurbani bolup ketken Uyghur ishchilarning ölümige adalet telep qilip tinchliq namayish qilishi, emma ularning qoralliq xitay saqchi-eskerlirining kéchidiki pilimot oqlirigha yem bolup kétishi, arqidinla minglighan yashlarning mushu ishqa chétilip tutqun qilinishi öz nöwitide xitay hökümitidin adalet telep qilishning qilchimu aqmas bir mentiqe ikenlikini janliq ispatlap bergen idi.

Shu sewebtinmu muhajirettiki Uyghurlar, jümlidin amérika Uyghur jama'iti her yili bu matem künini oxshimighan pa'aliyetler arqiliq xatirilep kéliwatqan bolup, 2024-yilidiki pa'aliyetning bir mezmuni washin'gton shehiridiki xitay elchixanisi aldida ötküzülgen namayishta eks etti. Amérika Uyghur birleshmisi, dunya Uyghur qurultiyi, Uyghur herikiti, Uyghur kishilik hoquq qurulushi qatarliq orunlarning ortaq teshkillishide “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqi” ning 15 yilliq xatirisige ötküzülgen bu namayish her da'imqidek “Sherqiy türkistan marshi” bilen bashlandi. Shuningdek namayish jeryanida ötmüshtiki paji'elerni eslesh we xitay hökümitige bolghan ghezep-nepretni jarangliq sho'ar arqiliq ipadilesh muhim mezmun qilindi. Jüme küni xitay elchixanisining normal ish béjiridighan küni bolghanliqi üchün elchixana binasidiki xadimlarning ish ornida ikenlikimu éniq idi.

Pa'aliyet jeryanida lagér shahitliridin tursun'ay ziyawudun, shuningdek Uyghur pa'aliyetchilerdin ömer qanat, zubeyre shemsidin qatarliqlarmu ayrim-ayrim söz qildi. Ular sözliride xitay hökümitining wehshiyane tebi'itining héchqachan özgermeydighanliqi, shu sewebtinmu nöwettiki qirghinchiliqning hélihem izchil dawam qiliwatqanliqi, muhajirettiki barliq Uyghurlarning bu xil wehshiy düshmen aldida “Bir yaqidin bash, bir yengdin qol chiqirish” sheklidiki qarshiliqining toxtap qalmasliqi kéreklikini alahide tekitlidi. Bu qétimqi namayishni teshkilleshke alahide küch chiqarghan shexslerning biri, amérika Uyghur birleshmisining re'isi elfidar éltebir bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghanda, namayishning axirqi meqsiti heqqide qisqiche toxtilip ötti.

Bu qétimqi namayishqa yéqin etraptiki bir qisim Uyghur yashlirimu aktipliq bilen ishtirak qildi. Ene shu xildiki yashlarni bundaq pa'aliyetlerge jelp qilishning muhajiret hayatida eyni waqittiki paji'elerdin bixewer halda yashawatqanlarni bu heqte sawatqa ige qilish, shuningdek yashlarda wetenperwerlik tuyghusini yétildürüshte muhim ehmiyetke ige ikenliki alahide tekitlinidu. Amérika Uyghur birleshmisining hey'et ezaliridin misran dolan (Misran Dolan) bu heqte söz bolghanda namayishtiki bu xil yoshurun qudretni alahide eskertti:

 “2009-Yilidiki ürümchi qirghinchiliqini xatirilesh muhajirettiki Uyghurlar üchün bekmu muhim. Bolupmu wirjiniyediki Uyghurlar üchün téximu shundaq. Chünki bu weqe Uyghurlar eyni waqitta sherqiy türkistanda duch kéliwatqan zulum we tengsizlikning yarqin misalidur. Yene kélip bu paji'e Uyghurlar duch kelgen éghir kishilik hoquq kirizisining eng yuqiri pellisi bolupla qalmastin yene etrapimizdiki nurghun Uyghurlarning eyni waqitta sherqiy türkistanni tashlap kétishige seweb bolghan eng chong amil hésablinidu. Shundaq bolghachqa muhajiret hayatida bu xildiki xatirilesh pa'aliyetliri ashu insanlarning küresh musapisini xatirileshtin sirt yene muhajirettiki Uyghurlarning bir yerge jem bolup adalet üchün ortaq küresh qilishigha zémin hazirlaydu. Yene bir yaqtin alghanda bu xildiki xatirilesh pa'aliyetliri yashlar üchün, bolupmu muhajirette tughulghan yashlar üchün intayin muhim. Chünki bu arqiliq ular ashu Uyghurlarning öz yurtini tashlap kétishke mejbur bolushidiki seweblerni, téximu muhimi xitayning zulumliri we basturushlirining lagérlar bashlan'ghan 2016-yaki 2017-yilliri emes, eksiche uningdin nechche on yil ilgiriki waqitlardila bashlinip bolghanliqini chüshiniwalalaydu. ”

Bu qétimqi namayish muhajirettiki Uyghurlarning dunya miqyasida birla waqitta teshkilligen köpligen namayishlirining biri süpitide ularning xitay hökümitige bolghan ortaq ghezep-nepritining ayrilmas bir qismi bolup qaldi.