Wolkswagén munazirisi gérmanlargha Uyghur irqiy qirghinchiliqini qaytidin esletti

Gérmaniye axbarat wastilirida ürümchidiki wolkswagén zawuti seweblik Uyghurlar mesilisi qaytidin otturigha chiqti.

Birqanche kündin buyan wolkswagénning xitaydiki zawutlirigha mes'ul rehbiri ralf brandshitéttérning 16-17-féwral künliri ürümchide élip barghan ziyariti gérmaniye axbarat wastilirining qiziq témisigha aylan'ghan idi. Bu öz nöwitide, Uyghur irqiy qirghinchiliqi mesilisini gérmaniye jama'itige yene bir qétim eslitishke seweb boldi.

27-Féwraldin bashlap gérmaniye axbarat wastilirida bu xususta köpligen maqale, obzor we xewerler élan qilindi. Mesilen, gérmaniyening döletlik radiyo-téléwiziye qanili bolghan ARD da “Talash-tartish ichidiki xitay tijariti: wolkswagén Uyghur rayonidiki zawutini saqlap qélishta ching turmaqta” namliq obzur, NDR téléwiziye qanilida “Xitaydiki Uyghurlar: wolkswagén shinjangdiki zawutidin mesile tapalmidi” namliq xewer, “Frankfurt mejmu'esi” gézitida “Wolkswagén xitayning gherbidiki zawutini qoghdimaqta” namliq maqale, “Jenubiy gérmaniye géziti” da “Wolkswagénning zawutidin chataq chiqmighan” namliq maqalilar élan qilindi.

“Soda uchurliri” gézitida 28-féwral élan qilin'ghan “Xitayning shinjang rayonidiki talash-tartishta qalghan zawutini ziyaret qilghandin kéyin, wolkswagén buninggha chüshenche bérishte qéyin ehwalda qaldi” namliq maqalide mundaq jümlilerge orun bergen: “Ralf brandshitéttér wolkswagén goruhining ürümchidiki munazirilerge sewebchi boluwatqan zawutini ziyaret qildi. Bu sheher xitayning gherbiy qismidiki shinjang rayonigha jaylashqan. Xelq'ara axbarat wastiliri mustebit kommunistlarning bu rayonda shepqetsizlerche basturush élip bériwatqanliqini otturigha qoymaqta. Buni dunyadiki bu ikkinchi chong mashina sodigerliri üchün ‛piliki tartilmighan bomba‚ déyishke bolidu. Shinjangdiki kishilik hoquq depsendichiliki we mejburiy emgekke a'it doklatlar üzlüksiz otturigha chiqmaqta. B d t kishilik hoquq kéngishimu xitayning Uyghurlarning kishilik hoquqini éghir derijide depsende qiliwatqanliqini, buning insaniyetke qarshi jinayet shekillendürüshi mumkinlikini otturigha qoydi.”

Maqalide bayan qilishiche, wolkswagénning ürümchidiki zawutidin mashina bilen yürgende 15 minutluq yiraqliqta xitay hakimiyiti teripidin qurulghan rayondiki Uyghur qatarliq milletler qamalghan chong bir jaza lagéri bar iken. Bu xusustiki uchurlargha “Shinjang saqchi höjjetliri”din we awstraliye istratégiyelik tetqiqat inistituning doklatliridinmu érishkili bolidiken.

D u q re'isi dolqun eysa ependining qarishiche, wolkswagénning gérmaniye axbarat wastilirida küchlük tenqidke uchrishidiki muhim seweblerning biri, ularning Uyghur irqiy qirghinchiliqi mesilisige sel qarap kelgenliki iken.

N-TV Téléwiziye qanili élan qilghan “Mejburiy emgek mewjut emes: wolkswagénning xitaygha mes'ul rehbiri Uyghur rayonidiki zawutini ziyaret qildi” namliq obzurda mundaq ibariler yer alghan: “B d t kishilik hoquq kéngishining aliy komissari ötken yili bu rayonda éghir derijidiki kishilik hoquq depsendichiliki qilmishlirining mewjutliqini otturigha qoydi. Bezi hökümetsiz teshkilatlarmu Uyghurlar qamalghan jaza lagérliri toghruluq sözlimekte. Wolkswagénning tashqiy munasiwetlerge mes'ul xadimi tomas stég ‛biz heqiqetenmu bu doklatlarda otturigha qoyulghan mesililerdin zor endishe hés qilduq hemde uni intayin inchike tetqiq qilduq. Biz bu mesilige ezeldin sel qarimiduq we uninggha yénik mu'amilimu qilmiduq. Emma shuni yene bir qétim éniq ipadilesh kérekki, wolkswagén goruhi mejburiy emgek mesilisige sel qarimaydu we herqandaq shekildiki kemsitishke yol qoymaydu‚ dégenlerni tilgha aldi.”

Emma axbarat wastiliri buningliq bilen wolkswagénni eyibleshtin toxtap qalmighan. Gérmaniyediki weziyet analizchisi enwer ehmet ependining bildürüshiche, ralf brandshitéttérning irqiy qirghinchiliq yüz bériwatqan Uyghur rayonida ziyarette bolushi we wolkswagénni aqlap bayanat élan qilishi, gérmaniye axbarat wastilirida küchlük bes-munazirilerge sewebchi bolush bilen birge, kishilerning Uyghurlargha bolghan hésdashliqinimu kücheytken.

“Merkur” kündilik gézitida élan qilin'ghan “Kishilik hoquq depsendichilikige a'it delil yoq: wolkswagén Uyghur rayonidiki ziddiyetlik zawutini saqlap qalmaqchi” namliq maqalida bayan qilishiche, wolkswagénning ürümchidiki zawutida ishlewatqan ishchilarning 29 pirsenti az sanliq millet, buning ichide 17 pirsenti Uyghur iken. Ralf brandshitéttér 16-17-féwral künliri ürümchidiki zawut ashxanisida körüshken 7 ishchi qatarida xitay, Uyghur we qazaqlar bar iken. Ular “Özlirining ehwalidin razi” ikenlikini bildürgen.

Mezkur maqalide körsitishiche, wolkswagén bilen xitay terep ürümchidiki zawut toghruluq tüzgen toxtam 2030-yiligha qeder küchke ige bolup, wolkswagénning bu toxtamgha emel qilish mejburiyiti bar iken. Bu dégenlik, Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliq we xelq'aradiki küchlük bésimlarni nezerge alghan teqdirdimu, wolkswagén öz aldigha bu zawutni taqaymen yaki yötkep kétimen déyelmeydiken, uning 50 pirsent paychéki xitayning qolida iken.