Хитай корона вирусиниң деталлирини йошуруп, дуняни техиму зор хәвпкә дучар қилиш билән әйибләнди

Хитай һөкүмитиниң корона вирусиға алақидар учурларни контрол қилип, униңда очуқ-ашкара болмаслиқи, чәтәл мутәхәссислириниң вирус мәркизи болған вухәндә тәкшүрүш елип беришини рәт қилип, башқа дөләтләрни вирусниң деталлириға даир учур билән тәминлимәслики уларниң вирусқа қарши үнүмлүк тәдбир елишини қийинлаштурмақтикән.

Нөвәттә, америка һөкүмити хитайниң корона вирусиға даир деталларни йошурушидәк бу хил хаһиши дуняни техиму зор хәвпкә дучар қиливатқанлиқини агаһландурмақта. Америка сәһийә вә иҗтимаий хизмәт министирлиқиниң министири алекс азар 25‏-феврал күни америка кеңәш палатасида дуняниң хитай һөкүмитидин корона вирусида өлгәнләрниң саниға алақидар ишәнчлик санлиқ мәлуматларға еришәлмәйватқини билдүргән. Униң тәкитлишичә, улар хитайниң бу мәсилидә очуқ-ашкара болуши вә америка билән толуқ һәмкарлишишиға еһтияҗлиқ икән. Алекс азар бу сөзләрни кеңәш палатасидики гуваһлиқ бериш йиғинида кеңәш палата әзаси марку рубийониң бу һәқтики соалиға җаваб бәргәндә тәкитлигән. 

Униң билдүрүшичә, америка “хитай вә шундақла башқа дөләтләрниң очуқ-ашкара болушиға вә униң билән толуқ һәмкарлишишиға еһтияҗлиқ болуп, дуня сәһийә тәшкилатиниң һәр бир дөләтни җавабкарлиққа тартиши, бу дөләтләр америкидәк очуқ-ашкара болуши вә һәмкарлиқ елип бериши керәк” икән. Кеңәш палатасиниң 25‏-феврал өткүзүлгән мәзкур гуваһлиқ бериш йиғинида, алекс азар хитайниң корона вирусидики ипадиси, вирусниң дуняви тәсири, америка һөкүмитиниң вирусқа қарши алған тәдбири һәққидә доклат бәргән вә бу һәқтики соалларға җаваб бәргән. 

Кеңәш палатасиниң мәзкур гуваһлиқ йиғини америка юқумлуқ кесәлләрни контрол қилиш вә алдини елиш мәркизи ахбарат йиғини өткүзүп, америкиниң корона вирусини контрол қилишта кәскин тәдбирләрни елишқа тәйярлиқ қилиши керәкликини елан қилған күни өткүзүлгән. Ахбарат йиғинида америка юқумлуқ кесәлликләрни контрол қилиш вә алдини елиш мәркизиниң әмәлдари доктор нәнси агаһландуруп, “нөвәттики вәзийәт юқум йүз берәмду-бәрмәмду?, дегән мәсилә әмәс. Бәлки, қачан йүз бериду вә қанчә адәм еғир юқумлиниду? дегән мәсилидур” дегәниди. 

Кеңәш палатасиниң гуваһлиқ йиғинида җумһурийәтчи палата әзаси марку рубийо, буниң қанчилик мүшкүл бир иш икәнлики, чүнки униң мәнбәси хитайдәк очуқ-ашкара болмиған бир дөләткә четилидиғанлиқини билдүрүп, хитай һөкүмити юқумдарларниң санини қанчә, дәп елан қилса қилсун, лекин һәқиқий санниң униңдин көп икәнликини тәкитлигән. Униң қаришичә, хитайниң ипадиси мәзкур вирусқа қарши ваксина ишләпчиқиришқа тосқунлуқ қилмақтикән. У мундақ дегән: “бизниң ишимиз бәк мурәккәп, чүнки биз бу хил юқумға бизгә охшаш муамилә қилмайдиған, пәқәт өзиниң күчи вә образиға бәкрәк көңүл бөлидиған истибдат дөләтләр билән алақә қилишқа мәҗбур болғачқа биз бу хил юқумға дуч келиватимиз.” 

Шу күни йәнә америка ташқи ишлар министири майк помпейо хитайниң корона вируси кризисидики ипадисини тәнқидлигән. У учурни контрол қилишниң әҗәллик ақивәтләрни кәлтүрүп чиқиридиғанлиқини тәкитләп, барлиқ дөләтләрниң корона вирусиға даир һәқиқий әһвални елан қилишини, шундақла хәлқаралиқ һәмкарлишишни тәләп қилған. У, журналистларни қоғлап чиқиришниң бурун сарсқа йол ачқан болса, һазир корона вирусиға йол ачқанлиқини әскәртип, “учурни чәкләш әҗәллик ақивәт кәлтүрүп чиқириду. Хитай өзиниң шундақла чәтәл мухбирлириниң вә тәбиий хадимларниң әркин тәкшүрүш елип берип, сөзлишигә йол қойса хитай даирилири вә башқа дөләтләр вирусқа техиму яхши тақабил туралайду” дегән. 

Бәзи теббий мутәхәссисләрниң илгири сүрүшичә, хитай һөкүмитиниң учурни контрол қилип, башқа дөләтләрни вирусниң деталлириға даир учурлар билән тәминләшни рәт қилиши, уларда корона вирусиниң келиш мәнбәсигә болған гуманни күчәйтмәктикән. Америкидики коломбийә университети теббий тәтқиқат орниниң мутәхәссиси мәмәт емин әпәнди 26‏-феврал зияритимизни қобул қилип, хитайниң учурни контрол қилиши америкида корона вируси биологийәлик қоралларға четиламду? дегән гуманни пәйда қиливатқанлиқини илгири сүрди. 

Униң билдүрүшичә, бу вирусниң мәнбәси шәпәрәң дейилсиму, лекин шәпәрәңдики бу вирусниң адәмләргә юқушида қандақ амил һалқилиқ рол ойниди, дегән соал икән. У, оттуридики бу һалқилиқ амилниң һазирға қәдәр ениқ әмәсликини билдүрди. 

Америка сәһийә вә иҗтимаий хизмәт министири алеск азарниң билдүрүшичә, нөвәттә америкида корона вирусида юқумланған юқумдарларниң сани 59 нәпәр болуп, уларниң 14 нәпири башқилар билән алақидә, 3 нәпири вухәндә, 42 нәпири “алмас шаһзадә” намлиқ саяһәт парахотида бу вирусни юқтурувалғаникән. Нөвәттә ақсарай, дөләт мәҗлисиниң корона вирусиға тақабил турушқа 2 милярд 500 милйон доллар аҗритишини тәләп қилди. Ақ сарайниң 24‏-феврал елан қилған баянатида, бу пулниң “ваксина ишләпчиқириш, тәйярлиқ ишлирини қоллаш, зөрүр теббий лавазиматларни сетивелиш қатарлиқларға ишлитилидиғанлиқи” ни билдүргән.