Mutexessisler: shi jinpingning sotsiyalistik pirinsipi patqaqqa patqan öy-mülük bazirini qutulduralmaydu

Bir ayal xitayning merkizi bankisining aldidin ötüp kétiwatqan körünüsh. 2024-Yili 20-féwral, béyjing

Yéqindin buyanqi xitay iqtisadidiki özgirishlerge a'it uchurlardin melum bolushiche, xitayning herqaysi jayliridiki öy bahasining töwenlishi we turalghu jaylarni salghuchilarning weyran bolushi xitay puqralirining öy-mülükke meblegh sélish rayini töwenletken. Bu xil ehwal xitayning iqtisadini töwenlitip, xitaygha meblegh salghuchilarni qorqutushqa bashlighan. Xitay kompartiyesi bash sékrétari shi jinping xitayning weyran boluwatqan ghayet zor öy-mülük bazirini döletning qoli we sotsiyalistik pirinsiplar bilen qayta janlandurmaqchi bolghan. Shi jinpingning bu teshebbusi öy-mülük baziridiki kirizisini hel qilmastin bezi yéngi mesililerni otturigha chiqiridu dep qaralmaqta.

Birnechche yildin buyan dawam qiliwatqan iqtisadiy kasatchiliq tüpeylidin xitayning paychéki baziridiki dawalghush nöwette téximu éghirlishishqa yüzlen'gen. “Heptilik xewerler” diki obzorda éytilishiche, xitay iqtisadining muhim ghol liniyelirining biri öy-mülük sahesi bolup, xitayning bu sahediki ziyini töt tirilliyon amérika dolliridin éship kétish éhtimali bar iken.

 “Pul-mu'amile waqti” gézitining xewiride éytilishiche, nöwette xitay paychéki baziridiki omumiy körsetküch tarixtiki eng töwen sewiyege chüshüp, bu hal aldinqi yildiki oxshash mezgilge sélishturghanda 25 pirsenttin köprek töwenligen. Öy-mülük baziridiki kirizislar xitay paychéki bazirigha éghir tesir körsitishke bashlighan.

Undaqta, xitayning paychéki bazirigha yeni xitay iqtisadigha éghir tesir körsitiwatqan xitay iqtisadining muhim ghol liniyelirining biri bolghan öy-mülük sahesidiki kirizisning otturigha chiqishigha néme sewebchi bolghan?

Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqat diréktori doktor hénrik shajéski (Henryk Szadziewski) bu so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi:

 “Démekchimenki, xitayda öy-mülük bazirining roshen astilighanliqini éniq köreleysiz. Uning üstige, xitayda éwri girenid (Evergrande) ge oxshash bir qanche shirket weyran boldi. Bu xitayda öy-mülük bazirida éghir mesile barliqini körsitidu. Éniqki, xitayning öy-mülük bazirida kirizis bar. Undaqta bu kirizis qandaq otturigha chiqti? méningche, bu mahiyette, ishlepchiqirishning bek éship kétish, yeni éhtiyajdin köp turalghu jaylarning sélinishi xitaydiki öy-mülük kirizisning otturigha chiqishidiki muhim seweblirining biri. Men yene shunimu qoshup qoyayki, baha yene muhim seweblerning biri, turalghu jaylarning bahasimu nurghunlighan meblegh salghuchilarni qorqutup qoyghan bolushi mumkin. Bolupmu éhtiyajdin köp turalghu jaylarning sélinishi xitaydiki öy-mülük kirizisining otturigha chiqishidiki eng muhim seweb déyishke bolidu. Éniqki, öy-mülükte érishkili bolidighan paydining az-köplüki bu kirizisining otturigha chiqishigha türtke boldi. ”

 “Heptilik xewerler” de éytilishiche, bolupmu xitayda pütüp bazargha sélinip bolghan, emma sétilmay turuwatqan öyler az dégendimu üch milyard kishige yétidighan bolup, bunche köp öyning bésilip qélishi öy-mülük sahesi üchün ghayet zor kirizis bolup turmaqtiken.

Reuters

 Yaxu (Yahoo) ning 2024-yili 2-ayning 14-künidiki mexsus maqalisige asaslan'ghanda, xitayning qerz sewiyesining ösüshige egiship, öy-mülük weyran bolghan we bazar iqtisadi 2021-yildiki eng yuqiri sewiyedin %21, yeni 7 tirilliyon dollar töwenligen.

 “Wol sichirit zhurnili” géziti (Wall Street Journal) ning 2024-yili 2-ayning 15-kündiki xewiride déyilishiche, xitay kompartiyesi bash sékrétari shi jinping xitayning weyran boluwatqan ghayet zor öy-mülük bazirini döletning qoli we sotsiyalistik pirinsiplar bilen qayta janlandurmaqchi bolghan.

Amérikadiki rend siyaset tetqiqat merkizi (RAND Corporation) istratégiye we xewpsizlik mutexessisi raymond ko (Raymond Kuo) xitay duch kéliwatqan öy-mülük kirizisi we xitay kompartiyesi bash sékrétari shi jinping bu kirizisni hel qilish yoli-sotsiyalistik pirinsip heqqidiki köz qarshini mundaq sherhlidi:

 “Shi jinping bu kirizista hökümetni yéngi qedemlerni basidu we hel qilidu dewatidu. Men hökümetning qaysi qismi yeni qaysi orgini ikenlikini éniq bilmeymen. Chünki bu éniq emes. Emma hökümet xususiy bazardiki shexsiy turalghu jaylarni salghuchilarni qutuldurushni oylawatidu. Shunga bu qerz yaki qiyinchiliqta qalghan sahelerge yardem qilish yaki döletning töwen we ottura kirimlik a'ililer üchün toluqlima öy sélishi qatarliqlarni öz ichige alidu. Men tilgha élip ötkinimdek, xitaydiki asasliq mesile turalghu yétishmeslik mesilisi emes, belki turalghu jaylarni heddidin ziyade ishlepchiqirishqa urunushtur. Pütkül iqtisad örligende, telepmu ashidu. Bu bek yaxshi. Emma hazir xitayning öy-mülük bazirining köpükke oxshash bolidighanliqi mölcherlenmekte. Bu ehwal astida öy-mülük qimmiti tuyuqsiz töwenleydu. Démek, bazarda alliburun nurghun erzan bahaliq öyler bar dégen gep. Shunga bu yerdiki mesile turalghu jaylarni köprek ishlepchiqirish mesilisi emes. Bu yerdiki mesile, mewjut bar bolghan turalghu jaylarni héchkim sétiwélishni xalimaydighanliqidur. ”

 Yaxudiki xewerde déyilishiche, xitayda dawam qiliwatqan iqtisadiy kirizis xitaydiki öy mülük sahesigila éghir selbiy körsitipla qalmastin belki bir pütün xitay iqtisadigha tesir körsitip, xitaydiki iqtisadning éshishining halqiliq motori bolghan öy-mülük sahesi 2020-yilidin 2023-yilghiche bolghan ariliqta 125 milyard dollar qerzge duch kelgen. Bu kasatchiliq xitayda ishchi-xizmetchilerni qisqartish, pul-mu'amile muqimsizliqi we xitayning kowidtin kéyinki iqtisadning eslige kélishige éghir tesir körsitidiken.

Undaqta, xitay kompartiyesi bash sékrétari shi jinping xitay duch kéliwatqan öy-mülük baziridiki kirizisini hel qilish yoli-sotsiyalistik pirinsip mesilini hel qilamdu? buning xitay döliti we adettiki xitay xelqi üchün qandaq tesiri bolidu?

 Doktor hénrik shajéski so'alimizgha jawab bérip shi jinpingning bu teshebbusi öy-mülük baziridiki kirizisini hel qilmastin bezi yéngi mesililerni otturigha chiqiridiken. U mundaq dédi:

 “Méningche dölet ichide buning tesiri köp bolidu. Bu xitay xelqini iqtisadiy purset bilen teminligüchi süpitide tüzülgen ijtima'iy toxtam. Chong jehettin élip éytsaq, méningche xitayning bashqa döletler bilen bolghan munasiwitige belgilik tesir körsitishi mumkin. Biz iqtisadiy sewebler tüpeyli amérika bilen xitay otturisidiki tolimu soghuq munasiwetning bolghanliqini körduq. Shunga xelq'aradimu buning tesiri bolidu dep oylaymen. Emma buning aldini élish üchün shi jinping bezi tedbirlerni alghan bolushi mumkin. Yeni inawitini saqlap qélish üchün muhim qedemlerni basqan bolushi mumkin. Démekchimenki, méningche bu xil ehwal astida pulni yoqitip qoyghan nurghun kishilerge nisbeten, bu, öy-mülük baziridiki astilash sewebidin ular salghan meblighining paydisini alalmasliqi mumkin. Shundaq ular bu hayatida kéyinki ömri üchün téjep qalghanlirini yoqitip quyushi mumkin. ”

Amérikadiki siyasiy analizchi, doktor andérs kor (Anders Corr) shi jinping yuqiriqi teshebbuslirigha jiddiy inkas qayturup, shi jinpingning xitay duch kéliwatqan öy-mülük baziridiki kirizisini hel qilish yoli bolghan sotsiyalistik pirinsip xitay duch kelgen éghir mesililer we iqtisadiy mesililerni hel qilish uyaqta tursun, adettiki xitay xelqining turmushinimu qiyinlashturuwétidighanliqini ilgiri sürdi. U mundaq dédi:

 “Adettiki kishilerge qandaq tesiri bolidu dégende, méningche adettiki kishiler xitayda japaliq waqitni bashtin kechürüwatidu. Hökümet kommunist, sotsiyalist bolush süpiti bilen iqtisadni özgertishke urunsila, adettiki kishiler üchün bek qiyin bolidu. Bilginingizdek, xitay chet elde urushni qollawatidu. Bashqa döletlerning xitaygha meblegh sélip bazar échishi bek tes boluwatidu. Shunga méningche adettiki kishiler üchün éytqanda, xitaydiki turalghu öy mesilisi xitay duch kelgen téximu éghir mesililer we iqtisadiy mesililerning simwoli.”

 En'gliye “Muhapizetchi” gézitide élan qilin'ghan “Xitayning köpligen sistémiliq mesililiri uning 2024-yildiki weziyitige tesir qilidu” namliq maqalide, “Xitay hökümiti dölet ichidiki bir yürüsh iqtisadiy mesililerni hel qilish üchün sana'etni küchep tereqqiy qildurush we éksport miqdarini ashurushning ornigha, bazar we iqtisadiy qurulma islahati élip bérishi kérek idi. Emma xitay undaq qilmaydu, aqiwette uning iqtisadi téximu éghir patqaqqa pétip qalidu. ”