Xitayning chégra halqighan basturushlirining firansiyediki bir örniki

Myunxéndin ixtiyariy muxbirimiz ekrem teyyarlidi
2024.07.05
Frances-foreign-affairs-ministry-AFP Firansiye tashqi ishlar ministirliqining asasi binasi, 1997-yili 17-féwral, parizh
AFP

Bezi kishilik hoquq teshkilatliri aldinqi yilliri xitayning amérika we yawropadiki 100 din artuq sheherde mexpiy saqchi ponkitlirini tesis qilghanliqini ashkarilighandin kéyin, gherbte xitayning jasusluq heriketlirige qarita sezgürlük téximu kücheygen idi. Axirqi birqanche yildin béri, amérika we yawropa elliride xitay jasuslirigha zerbe bérish herikitige da'ir xewerlerning barghanséri köpiyiwatqanliqi hemmige melum.

2-Iyul küni norwégiye dölet xewpsizlik küchlirining oslo ayrodurumida xitay üchün axbarat toplighan bir jasus gumandarini qolgha alghanliqigha da'ir xewerler bügün yawropa metbu'atlirini qaplidi. Aldinqi aylarda türkiyedimu xitaygha ishligen 6 neper Uyghur jasusning qolgha élin'ghanliqi ashkara bolup, zor ghulghula qozghighan idi. Uningdin ilgiri amérika we yawropa ittipaqigha eza döletlerdiki xitayning jasusluq heriketliri hem chégra halqighan basturushlirigha da'ir uchurlar pat-pat közge chéliqip turghan idi.

Halbuki, xitay jasuslirining xitaygha qarshi bir öktichini gérmaniyede tutup, firansiyege apirip xitay elchixanisigha solap, xitayning mexpiy saqchi ponkitlirida qiynap, aqiwette “Erkinlikning böshüki” dep teriplinidighan firansiyedin xitaygha yolgha sélip qoyushqa urunushtek chektin ashqan qilmishliri az körülgen bir hadise bolsa kérek.

“Firansiye awazi” radiyosi 3-iyul élan qilghan “Dunya géziti: ikki neper xitay jasusi bir neper xitay puqrasini mejburiy dölitige qayturushqa urun'ghanliqi üchün firansiyedin ayrilishi telep qilindi” namliq xewerde, xitayning chégra halqighan basturushlirigha örnek bolghudek bir weqe ashkarilan'ghan.

Xewerde bayan qilishiche, 2024-yili 3-ayning 22-küni firansiyening charliz dégol ayrodurumida 7 neper xitayning birliship, yene bir neper xitayni uning qarshiliq körsitishlirige qarimay, ayropilan'gha chiqidighan yerdiki bélet tekshüridighan jaydin ötüshke qistawatqanliqidek binormal heriketliri firansiye dölet xewpsizliki saqchilirining diqqitini tartqan. Saqchilar weqege derhal ariliship, xitaygha mejburiy qayturulmaqchi boluwatqan ling xu'ajen isimlik bu xitayni qutquzup qalghan. Weqening arqa körünüshi emdi toluq ashkarilinishqa bashlighandin kéyin, xitayning chégra halqighan basturushlirining qaysi derijige yetkenlikige da'ir munaziriler firansiye metbu'atlirida qanat yayghan.

D u q bérlin ishxanisining mudiri gheyur qurbanning tilgha élishiche, firansiyede yüz bergen bu weqe, xitayning dölet halqighan basturush herikitining qipyalingach bir ipadisi iken. Uning qarishiche, muhajirettiki barliq Uyghurlar xitayning chégra halqighan basturush siyasitining qurbani bolup kelmekte iken. Firansiyediki lagér shahiti gulbahar jélilowa uchrighan tehdit buning bir misali sanilidiken. U sözide yene, yawropa elliride xitayning chégra halqighan basturush heriketlirige qarita jiddiy bir oyghinish weziyitining peyda bolghanliqini, d u q ning bu sahede xizmetlirini dawam qilduruwatqanliqini eskertti.

Firansiye tashqi ishlar ministirliqining bildürüshiche, weqe ashkarilan'ghandin kéyin, xitay da'iriliri uqushmasliq bolghanliqini ilgiri sürüp, özlirining semimiyitini ipadileshke urun'ghan bolsimu, bu tirishchanliqi kargha kelmigen. Buning bilen xitay dölet xewpsizlik ministirliqining parizhdiki ish béjirish orginining mudiri we uning yardemchisining firansiyedin derhal ayrilishi buyrulghan. Bu buyruq firansiye pirézidént mehkimisining éliysé sariyidin chüshürülgen. “Béyjing da'irilirining sezgür nérwisini qochuwetmeslik üchün” mezkur buyruq hazirgha qeder mexpiy tutulghan.

Weqening téximu qiziqarliq yéri, 26 yashliq gu'angdungluq öktichi ling xu'ajen xitay jasusliri teripidin gérmaniyede tutulghan. U mexpiy halda firansiyediki xitay elchixanisigha élip bérilip soraq qilin'ghan we parizhning shimalidiki awbérwillérs (aubervillers) dégen rayondiki bir yer asti öyge solap qoyulghan. U xitay da'iriliri bilen muresselishishni ret qilghanliqi üchün, kéyin parizhning 9-rayonidiki ikki xitay réstoranigha apirilip, qiyin-qistaqqa élin'ghan. Firansiye axbarat idarisining bildürüshiche, bu ikki réstoranning biri, xitay kommunistlirining mexpiy saqchi ponkiti iken.

Merkizi norwégiye paytexti oslodiki “Uyghur edliyesi arxip ambiri” ning mudiri bextiyar ömerning qarishiche, muhajirettiki Uyghurlar arisida ling xu'ajen duch kelgendinmu éghir paji'eler yüz bergen bolushi mumkin iken. Uyghurlar türkiyediki hazirgha qeder iz-déreksiz ghayib bolghan 20 etrapidiki Uyghurni “Xitayning chégra halqighan basturushlirining qurbani bolghan bolushi mumkin” dep qaraydiken. Uning eskertishiche, özlirini bixeter hés qiliwatqan yawropadiki Uyghurlarmu gülbahar jélilowagha oxshash xitayning türlük shekillerdiki parakendichiliklirige uchrimaqta iken.

Xewerde tilgha élishiche, xitay da'iriliri ling xu'ajenni boysunduralmighandin kéyin, uni xitaygha qayturuwétishning bir pilanini tüzgen. Xitay elchixanisi aldi bilen ling xu'ajenni “Falün'gungning murti” bolghanliqigha da'ir bir iqrarnamige mejburiy qol qoyghuzup, andin uni charliz dégol ayrodurumigha élip bérip, xitaygha ewetiwetmekchi bolghan.

Xewerde ilgiri sürüshiche, xitayning firansiyediki elchixanisi kéyin bir bayanat élan qilip, ling xu'ajenning “Falün'gungning murti” bolghanliqini, uning “Öz xataliqini tonup”, öz ixtiyarliqi bilen “Dölitige qaytip teslim bolmaqchi” bolghanliqini tekitligen. Emma ling xu'ajen firansiyening “Dewr” gézitige qilghan sözide, özining ezeldin falün'gungchilar bilen héchqandaq alaqisi bolmighanliqini, xitay elchixanisining özini soraqta iqrarnamige mejburiy qol qoyghuzghanliqini ashkarilighan. Bu xusustiki xewerler nöwette firansiye axbarat wasitilirining qiziq témisigha aylan'ghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.