Xitay elchixanisi “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ni xatiriligüchilerni “Yalghanchiliq” bilen eyiblidi

Enqeredin ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim teyyarlidi
2024.02.06
D u q re'isi dolqun eysa yawropadiki türk axbarat organlirini heriketke ötüshke chaqirdi D u q re'isi dolqun eysa ependi 2-nöwetlik “Yawropa türk médiyasi aliy yighini” da söz qilmaqta. 2022-Yili 12-iyun, gérmaniye.
RFA/Erkin Tarim

5-Féwral xitayning enqerede turushluq bash elchixanisi bayanat élan qilip, “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ni xatirilep her xil pa'aliyetlerni uyushturghan shexs we teshkilatlarni “Yalghanchiliq” bilen eyibligen bolsimu, emma bu heqqide pikir bildürgüchiler birdek bu bayanatining bir “Sepsete” ikenlikini, buning xitayning Uyghurlar üstidin sadir qiliwatqan jinayetlirini yoshurup qalalmaydighanliqini bildürüshti.

Xitay elchixanisining mezkur bayanati dunyaning her qaysi jayliridiki Uyghurlar “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ni xatirilep xitay xitaygha qarshi namayishlarni uyushturghan, jümlidin türkiyediki Uyghurlarmu zor kölemlik yighilish we muxbirlarni kütüwélish pa'aliyetlirini teshkillep, xitayning yillardin buyan Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan basturush qilmishlirini pash qalighan künige toghra keldi.

Xitay elchixanisi bayanatida “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ning “Atalmish sherqiy türkistanliq bölgünchiler pilanlighan urup-chéqish, bulangchiliq qalaymiqanchiliq weqesi” ikenlikini bildürdi.

Xitayning mezkur bayanati heqqide toxtalghan dunya Uyghur qurultiyi re'isi dolqun eysa ependi, “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ning xitay éytqandek buzghunchiliq herikiti bolmastin, belki Uyghur xelqning adalet telep qilip élip barghan tinch yosundiki namayishi qanliq basturulghan bir kün ikenlikini bildürdi.

U mundaq dédi: “Ghulja weqesining xitay hökümiti we xitay elchixanisi bayanatta dégendek qandaqdur chet'eldiki milliy bölgünchi térrorchi küchler teripidin orunlashturulghan, qatilliq qatarliq jinayet bilen tolghan bir weqe emeslikini pütün dunya bilidu, xitay hökümiti özimu bilidu. Bu kün, xelqimizning erkinlik, bolupmu diniy étiqad erkinliki telep qilip élip barghan namayishning xitay hökümiti teripidin qanliq basturulushi bilen axirlashqan paji'elik bir kündur.”
Xitay elchixanisi bayanatida yene, Uyghurlarni qollap namayishqa qatnashqan türklerni “Xitaygha qarshi küchler” dep atap tenqid qildi. Halbuki, xitayning tenqidi uzun yillardin buyan Uyghur weziyitini közitip kéliwatqan türk siyasiyonlarni qayil qilalmidi.

Xitayning bu bayanatini “Quruq sepsete” dep eyligen türkiye kadirlar uyushmisining mes'uli, “Iyi” partiyesidin bolghan sabiq parlamént ezasi fahrettin yoqush ependi xitayning Uyghur xelqining eqelliy hoquqlirinimu bermigenlikini bildürdi.
U mundaq dédi: “Buningdin 27 yil burun ghuljidiki yashlar eqelliy heq we hoquqini telep qilip namayish qilghanda, xitay saqchiliri köp sandiki namayishchi we bigunah ademlerni qiriwetken. Démokratiye bilen idare qiliniwatqan döletlerde namayish qilish, ammiwi teshkilat qurush jinayet hésablanmaydu. Epsuski uzun yillardin buyan xitay hökümiti eqelliy teleplirini otturigha qoyghan hemme ademni ‛térrorchi‚ dep qalpaq kiydürüp jazalawatidu. Nöwette nurghun oqutquchi, diniy berbap, yazghuchi, sha'ir we ziyaliylar ‛térrorchiliq‚ bilen eyiblinip lagérlargha tashlandi we türmilerge qamaldi. Men xitay elchixanisi élan qilghan bu sepsetini qattiq eyibleymen.”

Türkiyediki xitay elchixanisining Uyghur pa'aliyetchiliri we Uyghurlarni qollighuchi türklerge qaritilghan eyiblesh bayanati istanbulda xitaygha qarshi zor kölemlik namayish uyushturulup bir kündin kéyin otturigha chiqti.

4-Féwral istanbulda ötküzülgen “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ni xatirilesh namayishigha Uyghur we Uyghurlarni qollighuchi türklerni öz ichige alghan 500 din artuq adem qatnashqan idi.

“Xelq'ara sherqiy türkistan teshkilatlar birliki” istanbuldiki namayishni teshkilligen asasliq teshkilat bolup hésablinidu. Mezkur teshkilatning re'isi hidayetullah oghuzxan ependi xitayning bayanatigha reddiye berdi we xitay elchixanisining bayanatining dunyadiki nurghun dölet étirap qilghan “Uyghur qirghinchiliqi” ni yoshurushtin bashqa nerse emeslikini bildürdi.

U mundaq dédi: “Bundin 27 yil burun xitay ghuljida Uyghurlargha élip barghan irqiy qirghinchiliq jinayitini dunya jama'etchilikidin yoshurush üchün türkiye we dunyaning her qaysi jaylirida ‛5-féwral ürümchi qirghinchiliqi‚ ni xatirilesh pa'aliyitini uyushturghan teshkilatlarni ‛yalghanchi‚ dep eyibligen. Dunyadiki bir qisim döletler xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan qattiq qol siyasitini ‛irqiy qirghinchiliq‚ we ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ dep étirap qildi. Bundaq bir weziyette xitay elchixanisi élan qilghan bu sepsetisini ret qilimiz. Xitayni térrorchi dölet dep ataymiz. Sherqiy türkistanda élip bériwatqan irqiy qirghinchiliq tüpeyli xitayni xelq'ara jinayi ishlar sotida sotlinishini telep qilimiz. Mezkur sotta sotlinishini qolgha keltürüsh üchün qanuniy yollarni izdewatimiz. ”

1997-Yili 5-féwral xitay qoralliq qisimliri diniy erkinlik, yighilish erkinliki qatarliq hoquqlarni telep qilip tinch yosunda kochigha chiqqan ghulja yashlirini qanliq basturghan. Basturushta zadi qanchilik ademning öltürülgenliki hazirghiche bir sir bolup kelgen bolsimu, emma eyni waqitta mezkur weqege shahit bolghan Uyghurlar öltürgen we uningdin kéyinki basturushta tutup yoqitiwétilgen Uyghurlarning az emeslikini ilgiri sürüshidu.

Shundin buyan mezkur weqe “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” dep atilip, dunyaning herqaysi jayliridiki Uyghur ammiwi teshkilatliri we bezi türk teshkilatliri teripidin xatirilenmekte.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.