Хитайниң ирқий қирғинчилиқини җавабкарлиққа тартишта американиң нишанни малийә саһәсигә кеңәйтиши тәләп қилинмақта

Америка авам палатаси америка-хитай риқабити алаһидә комитети 19-ноябир американиң X иҗтимаий таратқу һесабида учур елан қилип, бәзи даңлиқ америка мәбләғ фонди вә малийә көрсәткүчи ширкәтлириниң хитай карханилириға йүз милйонлиған долларлиқ мәбләғ салғанлиқи, һалбуки бу хитай ширкәтлириниң хитай компартийәсиниң уйғурларға ирқий қирғинчилиқ қилишиға имканийәт яритип бәргәнликини билдүргән. Мәзкур комитетиниң ашкарилишичә, өткән 20 йил мабәйнидә хитайни мәбләғ билән тәминлигән америка малийә ширкәтлириниң ичидә GGV, Walden, Qualcomm, Sequoia ниң “хитай капитали” тармиқи қатарлиқ ширкәтләр буниң типик өрнәклири икән. Америка малийә фондлири хитайдики куаңши технологийә ширкити (Megvii), шаңтаң технологийә гуруһи (Sense Time), йүнтйән лифей технологийә чәклик ширкити (Intellifusion), гелиң шентоң (Deepglint) техника ширкәтлиригә мәбләғ салған.

Һалбуки, хитайдики бу ширкәтләр хитайниң уйғурларни тәқиб-назарәт қилиши, йүз тонуш техникиси билән тәминлиши, уйғур районидики хитай җ х тармақлириниң мукапатлишиға еришиши сәвәблик американиң қара тизимликигә киргүзүлгән ширкәтләр икән.

Америка “коммунизм қурбанлири хатирә фонди” ниң алий тәтқиқатчиси, доктор адриян зенз, 22-ноябир бу һәқтики зияритимизни қобул қилғанда, “мениңчә бу учур бизгә америка мәблиғиниң бу хил ширкәтләргә еқишиға қарита көп хил тәдбирләрниң елиниши тәләп қилинидиғанлиқини көрсәтмәктә” деди. Адриян зензниң қәйт қилишичә, америка бу хил ширкәтләргә мәбләғ селишни “уйғур ирқий қирғинчилиқ қарари категорийәсигә киргүзүши керәк” икән. Адриян зенз мундақ дәйду: “бу хил мәбләғ селиш интайин намувапиқ һәрикәт. Бу хил мәбләғ уйғур ирқий қирғинчилиқ қарариниң бир қисми болуши керәк. Мениңчә, бу йәрдики чоң аҗизлиқ американиң ирқий қирғинчилиқ қарариға яриша конкрет тәдбирләрни алмаслиқидур” . Адриян зензниң қаришичә, америка 1948-йили мақулланған. Ирқий қирғинчилиқ әһдинамисигә имза қойған бир дөләт болуш сүпитидә, ирқий қирғинчилиқ қилмишлирини назарәт қилиш вә бекитиш мәҗбурийити болупла қалмай, униң алдини елиш мәҗбурийитиму бар икән.

Бу мәсилә, америка уйғур мәҗбурий әмгики мәһсулатлириниң америка базириға киришини қаттиқ чәклисиму, әмма мәбләғ җәһәттики ембаргониң пәқәт юқири техникилиқ хитай ширкәтлиригә мәбләғ селишни мәни қилиш билән чәклиниши, хитайдики кишилик һоқуқ вә мәҗбурий әмгәккә четишлиқ саһәләр үчүн чоң йочуқ пәйда қилғанлиқи қәйт қилиниватқан бир пәйттә оттуриға қоюлмақта. 20-Ноябир американиң “төпилик” гезитидә (The Hill) елан қилинған бу һәқтики бир мақалида, “бу амил бизниң бихәтәрликимизгила әмәс, бизниң қиммәт қаришимизғиму тәһдит селиватиду. Чүнки, америка капитали америкада ишқа орунлишишниң азийишиға йол ечиш билән бир вақитта, (хитайниң) назарәт вә бастурушиға шерик болуватқан ширкәтлирини қоллимақта” дейилгән.

 “уйғур мәҗбурий әмгикигә хатимә бериш бирләшмиси” дики “һәммигә адаләт” намлиқ америка мусулманлар тәшкилатиниң алақә ишлар директори һана зубәри ханим, америка сәрмайә ширкәтлириниң һәрикитиниң “еғир әхлақий қилмиш” икәнликини тәкитләйду. Һана зубәри 22-ноябир бу һәқтики зияритимизни қобул қилғанда мундақ деди: “америка капитал сәрмайә ширкәтлириниң йүз милйонлиған долларлиқ мәбләғни ишғалийәт астидики шәрқий түркистанда йүз бериватқан ирқий қирғинчилиққа ярдәм бериватқан хитай ширкәтлиригә еқитишидәк бу һәрикити еғир әхлақий қилмиштур”.

 “һәммигә адаләт тәшкилати” илгири америка “массачусетс технологийә институти” ниң хитай “шаңтаң технологийә гуруһи” билән орнатқан сүний әқил тәтқиқати һәмкарлиқ түригә қарши һәрикәт қозғиғаниди. Һана зубәри америка дөләт мәҗлисиниң қанун чиқирип, уйғур мәҗбурий әмгикини чәкләшни мәбләғ саһәсигиму кеңәйтиши зөрүрлүкини тәкитлимәктә. Һана зубәри мундақ дәйду: “мән шуниңға ишинимәнки, буни тохтитиш үчүн қанун чиқириш зөрүр. Бизниң експортни назарәт қилидиған ‛уйғур мәҗбурий әмгикиниң алдини елиш қануни” миз бар. Бирақ буни кеңәйтиш керәк. Америка технологийәси һазирқи бу актип ирқий қирғинчилиқ үчүн ишлитилмәслики, шуниңдәк америка мәблиғи бу хил ширкәтләргә ақмаслиқи керәк”.

Һалбуки, доктор адриян зензниң қаришичә, америка бәлгилимә чиқирип, хитайдики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликигә, болупму уйғур ирқий қирғинчилиқиға ярдәмлишиватқан ширкәтләргә мәбләғ селишни қанунсиз дәп бекитиши керәк икән. Адриян зенз мундақ дәйду: “америка чәт әлгә селинидиған мәбләғни контрол қилип, америка мәблиғини кишилик һоқуқниң дәпсәндә қилинишиға ярдәмлишиватқан хитай ширкәтлиригә селишни қанунсиз дәп бекитиши, бу арқилиқ тибәтләр вә хоңкоңлуқларниң бастурулушиға, болупму уйғур районида давамлишиватқан ирқий қирғинчилиққа қарши қоюши керәк”.

Америка-хитай риқабити алаһидә комитети бәзи америка мәбләғ фондлирини уйғур ирқий қирғинчилиқиға четишлиқ хитай ширкәтлиригә мәбләғ салғанлиқи билән әйибләватқан бир пәйттә, америка ана вәтән хәвпсизлики министирлиқи уйғур мәҗбурий әмгикигә четишлиқ хитай ширкәтлирини җазалаш тизимликини йәнә кеңәйткән. “вол стерет журнили” ниң бәргән хәвиридә қәйт қилинишичә, байден һөкүмити 22-ноябир күни йәнә 29 хитай ширкитиниң “уйғур мәҗбурий әмгикиниң алди елиш қануни” қара тизимликигә киргүзгәнликини билдүргән. Буниң билән америка ана вәтән хәвпсизлики министирлиқиниң қара тизимликигә киргүзүлгән хитай ширкәтлириниң 100 гә йетип барғанлиқи қәйт қилинмақта. Бу америка ана вәтән бихәтәрлики министирлиқиниң һазирға қәдәр бир қетимда әң көп хитай ширкитини қара тизимликкә киргүзүшидур.