Хитай җасуси немә үчүн 15 йилдин кейин хитайниң җасуслуқ һәрикитини ашкарилиди?

Бейҗиң тйәнәнмен мәйданидики йол чириғиниң түврүкигә орнитилған көзитиш камерасиниң арқисида хитайниң дөләт байриқи ләпилдәватиду.2019-Йили 15-март, бейҗиң

Хитай дөләт хәвпсизлик оргини үчүн 15 йил хизмәт қилған бир хитай җасус йеқинда австралийәгә қечип барғандин кейин, хитай җасуслуқ органлириниң әркин асия радийоси (RFA) ниң картонисти ваң лимиңға йиллар илгири уни тутқун қилиш үчүн тузақ қурғанлиқиға даир мәлуматларни ашкариланғаниди. Дәрвәқә, бу мәхпийәтликләр австралийә ABC қанилиниң “төт булуң” пирограммисиниң мәхсус хәвири арқилиқ тарқалғандин буян, җиддий диққәт қозғимақта.

“һәқиқәттә чиң турушни давамлаштурсақ, һаман бир күни таң атиду! ”

“исянкар муч”, йәни [ “ребел пеппир” (Rebel Pepper) ] нами билән тор дунясида тонулған әркин асия радийосиниң картонист мухбири ваң лимиң радийомизниң бу һәқтики мәхсус зияритини қобул қилғанда, бу вәқәниң әслидә өзиниң әркин асия радийосида ишләштин бурунқи японийәдә яшаватқан мәзгиллиридә йүз бәргәнликини әскәртти. Униң ейтишичә, әйни чағда камбоджадики бир ширкәт өзиниң картон һәҗви рәсим сизиш вә марка лайиһәләш җәһәттики талантлирини җари қилдуралайдиған юқири маашлиқ бир хизмәткә тәклип қилғаникән. У сөзидә, әйни чағдики у аталмиш “җәлпкар” хизмәтниң маһийәттә, хитайниң өзини қолға елиш үчүн қурулған бир тузақ икәнликидин бүгүнки күнлүктә ашкарилиниши һәмдә буниң толиму бир қорқунчлуқ вә вәһимилик иш икәнликини шәрһләп өтти.

Ваң лимиң мундақ деди: “бу 2016-йилиниң ахиридин 2017-йилиниң бешиғичә болған арилиқта йәни, бу тутқун қилиш суйиқәсти мән америкиға келиштин бурун японийәдики чағлиримда йүз бәргән иш. Әслидә шяв яң исимлик бу хитай җасуси болған киши австралийә ABC қанили мухбириниң зияритини қобул қилғанда өзиниң хитай дөләт хәвпсизлик оргинида 15 йил ишлигәнликини ейтип, кимлики һәққидә мәлумат бәргән. Мухбирниң ашкарилишичә, илгири у американиң хитайда турушлуқ бир демократик партийәсигә әза болған хитай өктичилиридин икән. Шу сәвәбтин у әйни чағда хитай сақчилири тәрипидин қолға елинған вә ‛хитай өктичиси‚ болушни давамлаштуруп, хитай дөләт хәвпсизлик оргинида өзлири үчүн җасуслуқ қилишқа мәҗбурланған. Шуниңдин етибарән у җәмий 15 йил әтрапида хитай җасуси болуп ишлигән. Бу хитай җасусиниң мәзкур мухбирға ейтишичә, у йәнә чәт әлләрдики башқа кишиләр биләнму алақиләшкән.”

Ваң лимиң бу хитай җасусиниң немә үчүн хитайниң өзини тутқун қилиш суйиқәстини шунчә йиллардин кейин ашкарилиғанлиқи һәққидә тохтилип, мунуларни деди.

 “ваһаләнки, бу киши 15 йил җәрянидики җасуслуқ һәрикитидә рәһбәрлири билән биллә елип барған хизмәтлири һәққидә нурғун материялларни йиғип топлиған. Әмма өткән йили өзиниң бу ишлириниң ашкарилинип хәтәр ичидә қалғанлиқини һес қилип, алди билән тайландқа, андин австралийәгә қечип барған. У австралийәгә кәлгәндин кейин, узун өтмәй австралийә истихбарат оргини билән алақиләшкән вә өзи топлиған барлиқ учурлар билән уларни тәминлигән. Кейин у йәнә австралийәниң ABC радийо қанили билән алақилишип, бу ишлардин уларни хәвәрләндүргән вә қанал мухбирлири униң тәминлигән учурлири ичидә мениң исмим барлиқини байқиған. Шуңа у қаналниң мухбири мән билән алақиләшти. ”

 “хитайниң җасуслуқ һәрикитигә қануний йол билән зәрбә бериш керәк”

 “вашингтон вақти” гезитиниң дөләт хәвпсизлики бойичә алаһидә мухбири бил гиртис (Bill Gertz) радийомизниң бу һәқтики мәхсус зияритини қобул қилди. У инкасида, йеқинда йүз бәргән бу қачқун хитай җасусниң җасуслуқ һәрикитини ашкарилиши һәққидә өзиниңму “вашингтон вақти” гезитидә мақалә елан қилғанлиқини тилға алди. У мундақ деди:

 “вәқәниң арқа көрүнүшигә қарайдиған болсақ, бу дөләт хәвпсизлик оргининиң қачқун җасуси тәрипидин хитай учур-мәлуматиниң ашкарилиниши болуп, бу, интайин аз учрайдиған иш. Чүнки, у җасус хитай дөләт хәвпсизлик оргининиң чәт әлдики һәрикитиниң мәхпийәтликини ашкарилиди. Болупму чәт әлдики хитай коммунистик партийәсигә қарши өктичиләрни тутқун қилишни нишан қилған мәхпий һәрикитини паш қилди. Шуңа, биз учурларни көпрәк тарқитишимиз керәк. Мениңчә, америка дөләт мәҗлиси бу қачқун җасус билән син тор арқилиқ болсиму гуваһлиқ бериш йиғини өткүзүп, хитайниң истихбарат органлириниң чегра һалқиған бастуруш ишлирини қандақ елип бериватқанлиқини мулаһизә қилиш керәк дәп ойлаймән. Чүнки, хитай истихбарат органлири чәт әлләрдики җасуслар арқилиқ һәр хил васитиләрни қоллинип, өктичиләрни бастуруш һәрикәтлирини елип бериватиду. ”

У йәнә мундақ деди: “мениңчә, хитайниң истихбарат оргини дәп тонулидиған бирликсәп министирлиқини өз ичигә алған барлиқ истихбарат органлирини паш қилип, уларниң һәрикити вә паалийәтлирини қануний йол вә усул-тәдбир, шундақла авам хәлқниң бу һәқтики еңини өстүрүш арқилиқ уларға зәрбә бериш керәк. ”

Ваң лимиң зиярәт давамида, өзиниң узун йиллардин бери хитай компартийәсиниң баш секретари ши җинпиң вә хитайдики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликлиригә аит сизған сиясий характерлик һәҗвий рәсимлириниң хитайниң уни тутқун қилиштики сәвәблири болғанлиқини илгири сүрди. Униң ейтишичә, 2014-йили у аяли билән бирликтә японийәгә 3 айлиқ саяһәткә барған вә у чағда японийәдә туруп қелишни ойлапму бақмиған. Уларниң японийәдики саяһити ахирлишип хитайға қайтишқа аз қалғинида, хитай һөкүмитиниң өзигә қарита елип барған бир йүрүш тәһдит характерлик һәрикәтлиригә учриған. Буниң ичидә, у, хитай тәшвиқат органлириниң “‛исянкар муч‚ қа охшаш кишиләрниң сотқа тартилиши вә қаттиқ җазалиниши керәк” дәп йезилған бир мақалисини байқиған. Ундин башқа, японийәдики саяһәт мәзгилидә униң барлиқ иҗтимаий алақә һесабати тақитиветилгән. Шундақла йәнә, тордики банка һесабати бикар қилинип, тор дукиниму тоңлитиветилгән. Мана бу бир қатар һуҗумлар хитай һөкүмитиниң өзигә нисбәтән интайин еғир тәһдит икәнликини һес қилдурған вә хитайға қайтмаслиқни қарар қилған.

“хитайниң уйғурларға қарита елип бериватқан кишилик һоқуқ дәпсәндичилик һәрикитигә қарши давамлиқ дәстәк болушни үмид қилимән. ”

Ваң лимиң хитай һөкүмитиниң йиллардин бери өзигә қарита елип бериватқан түрлүк тузақ, суйиқәст, тәһдит вә бастурушлириниң бир қорқунчлуқ иш болсиму, һалбуки буниң һәҗви рәсим сизиш иҗадийити үчүн бир қудрәтлик күч болидиғанлиқини билдүрүп мундақ деди.

 “мән сиясий һәҗвий рәсим сизишқа башлиғандин кейин узун өтмәй, тәйвәнлик бир картонстниң ‛сиясий һәҗвий рәсимләрдики бир парчә рәсим миң сөзни әкс әттүриду‚ дегән сөзини оқуған вә униңға наһайити қайил болғанидим. Әлвәттә мәндә бир қорқуш һес-туйғуси болсиму, әмма бу туйғу йәнә давамлиқ иҗадийәт қилишим үчүн маңа һәрикәтләндүргүч күч ата қилиду. Мән һазир шуни техиму ениқ һес қилдимки, әмәлийәттә хитай һөкүмитиниң бастуруши қанчә көп болса, у маңа берилгән медал вә шан-шәрәпкә баравәр дәп қараймән. Шуңа, кәлгүсидә техиму көп һәҗвий рәсим иҗадийәтлирим арқилиқ хитайдики, болупму уйғурларға қарита елип бериватқан кишилик һоқуқ дәпсәндичилик һәрикитигә қарши давамлиқ дәстәк болушни үмид қилимән. ”

Ваң лимиңниң билдүрүшичә, униң ата-аниси 1960-йиллири “чегра районларни ечиш вә гүлләндүрүш” дегән намдики сиясәт нәтиҗисидә шаңхәйдин “төвәнгә чүшкән зиялий яш” дегән атақ билән уйғур елигә барған вә у җайда 20 нәччә йил яшиған. Өзиму уйғур диярида туғулуп, балилиқ чағлирини шу земинда кәчүргән. Униң уйғур дияри вә уйғур хәлқи билән тәбиий шәкилләнгән мана бу хил бағлиниш 2017-йилидин буян, униң һәҗвий рәсим иҗадийәт темисини хитайниң уйғурларға йүргүзүватқан зораванлиқ сиясәтлирини паш қилишқа қаратқан. У сөзидә, нөвәттә хитай һөкүмитиниң дөләт ичи, болупму уйғур елидики бастуруш сиясәтлири давамлишиватқан пәйттә, бир мухбир үчүн һәқиқәттә чиң турушниң муһимлиқини тилға елип мундақ деди.

 “мениңчә, бир мухбирға нисбәтән һәқиқәтни доклат қилишта чиң туруш, бир картонист мухбири үчүн болса һәқиқәтни сизишта чиң турушни зөрүр дәп ойлаймән. Чүнки хитай компартийәсиниң мәқсити ағзимизни етиш арқилиқ бизни бастуруштур. Әгәр биз сүкүт қилсақ униң ғәлибә қазанғанлиқи болиду. Шуңа, һәқиқәтни сөзләштә чиң туруп уни давамлаштурсақ, һаман бир күни таң атидиғанлиқиға ишинимән!”

Америка журналистларни қоғдаш комитетиниң хитай ишлири вәкили (CPJ's China representative) айрис су (Iris Hsu) ханимму елхәт арқилиқ зияритимизни қобул қилди. У хетидә, хитайниң өктичиләр вә тәнқидий ахбаратчилиқни зорлуқ билән бастуруш қилмишиниң кишини әндишигә салидиғанлиқини билдүрди. У йәнә, буниң бир номуссизлиқ вә иҗтимаий җәмийәттики әхлақий виҗданни йимириш ипадиси икәнликини илгири сүрди.