Хитай һөкүмити җәнвәдә өткүзгән ахбарат елан қилиш йиғинида өз җинайәтлирини йошурушқа урунған

22-Сентәбир күни чүштин кейин, җәнвәдә өткүзүливатқан б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң 51-нөвәтлик омумий вәкилләр йиғинида хитай һөкүмити ахбарат елан қилиш йиғини өткүзгән. Улар бу йиғинда “шинҗаңниң тәрәққияти вә һәр милләт хәлқиниң бәхтлик яшаватқанлиқи” һәққидә 10минутлуқ тәшивиқат видийоси көрсәткән һәмдә аталмиш “шинҗаң вәкиллири” ни сөзлитип хәлқара сәһнидә очуқтин очуқ көз боямчилиқ қилған.

Канада “уйғур һәқлирини қоғдаш қурулуши” ниң дериктори мәмәт тохти әпәнди, хитайниң бу қетимлиқ ахбарат елан қилиш йиғиниға бунчә чоң тәйярлиқ қилишини б д т елан қилған доклаттин кейинки вәзийәткә бағлап чүшәндүрди.

Хитайниң бу ахбарат елан қилиш йиғинидин нәччә күн илгири дуня уйғур қурултийи кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилати вә хәлқара кәчүрүм тәшкилати билән бирликтә икки қетим ахбарат елан қилиш йиғини чақирип, хитайниң ирқий қирғинчилиқ җинайитини әйблигән, шундақла б д т елан қилған нопузлуқ вә мустәқил доклатни дәлил кәлтүрүп, хитайниң һәқиқәтән инсанийәткә қарши җинайәт өткүзүватқан болуши мумкинликини, бүгүнки күндиму хитайниң түрмә-лагерларни ишқа селиштин башқа йәнә, уйғурларни ач қоюп өлтүрүш шәклидә ирқий қирғинчилиқни давамлаштуруватқанлиқини, буни тохтитиш үчүн хитайни чәкләйдиған күчлүк һәрикәт қоллиниш, бирәр тәклип яки қанун лайиһәси сунуш пикрини оттуриға қойғаниди.

Дуня уйғур қурултийи баянатчиси вә аяллар комитети мудири зумрәтай әркин хитайниң бу ахбарат йиғинға қатнашқан дөләтләрниң әһвалини тонуштуруш билән биргә, уйғурларни қоллаватқан дөләтләрниң чоқум уйғурларға пайдилиқ бирәр қарар чиқириши үчүн дуня уйғур қурултийиниң тиришчанлиқ көрситиватқанлиқини билдүрди.

Дуня уйғур қурултийи тәшвиқат-учур мәркизиниң нәқ мәйдандин бәргән мәлуматиға қариғанда, хитай һөкүмити бу ахбарат елан қилиш йиғиниға хитайни қоллайдиған дөләтләрниң дипломатлирини тәклип қилғандин сирт, хитайниң җинайитигә қарши позитсийәдә болуватқан дөләтләрниң адәмлириниму елип киргән. Хитайниң б д т да турушлуқ баш әлчисиму бу йиғинға қатнашқан. Хитай һөкүмити бу йиғинда шавкәт имин, айгул мәмәт, зулһаят исмаил, мөһтәрәм шерип, ялқун яқуп қатарлиқ бәш “уйғур вәкил” ни елип келип сөзләткән. Уйғур аптоном районлуқ парткомниң даимий һәйәт әзаси шавкәт имин, җ х назаритиниң муавин назири ялқун яқуп қатарлиқлар хитайниң “үч хил күч” кә қарши туруш үчүн “тәрбийәләш мәркизи” қурғанлиқини, шундин буян террорлуқ вәқәлири йүз бәрмигәнликини сөзлигән болса, “тәрбийәләш мәркизидин чиққан шаһит” айгул мәмәт өзиниң “бу мәркәздә есил тамақ йәп, яхши оқуп кәспий тәрбийә алғанлиқини, мәҗбурий әмгәкниң йоқлуқи” ни сөзлигән; үрүмчи ноғай мәсчитиниң имами мөһтәрәм шерип, “шинҗаң университети” ниң муавин мудири зулһаят исмаил қатарлиқларму өз саһәси бойичә хитай һөкүмитиниң сияситини махтап сөзлигән. Зулһаят исмаил илгириму хитай һөкүмитиниң уйғур аяллириға қиливатқан һуҗуми вә бир хитай әмәлдарниң “уйғур аяллири туғуш машиниси” дегән һақаритини инкар қилип, хитай һөкүмитиниң ақлиғучиси болғаниди.

Мәмәт тохти әпәнди, хитайниң бу ялған шаһитларни сөзләткән билән өзиниң җинайи пакитлирини ағдуралмайдиғанлиқини вә хәлқара җәмийәтни алдиялмайдиғанлиқини билдүрди.

Хитай һөкүмити бу ахбарат елан қилиш йиғинида баштин ахир өзиниң депини чалған, ялған баянлириға қарши соал сорайдиған мухбирларға пурсәт бәрмәй, алдирап-салдирап йиғинни түгәткән. Зумрәтай әркин уйғурларни қоллайдиған дөләтләрниң хитайниң бундақ тәшвиқатиға ишәнмигәнликини, б д т омумий кеңишидә хитайға мунасивәтлик бирәр қарар чиқишида буниң пайдилиқ бир әһвал икәнликини билдүрди.

Дуня уйғур қурултийи учур-тәшвиқат мәркизиниң мәлуматиға қариғанда, бу қетимлиқ йиғинда хитайниң шунчә хизмәт ишләшлири вә тәшвиқат елип беришиға қаримай, хитайни қоллайдиған дөләтләр азийип 28 гә чүшүп қалған. Хитайға қарши аваз беридиған дөләтләр көпийип 60 дин ешип кәткән. Бундақ болушида, б д т ниң бу қетим елан қилған кишилик һоқуқ доклати муһим рол ойниған; дуня уйғур қурултийи бу доклатниң нопузидин пайдилинип, хәлқара кишилк һоқуқ органлири билән бирлишип хитайға қаттиқ бесим ишләткән.