Gérmaniyede xelq'ara olimpik komitétigha qarshi sadalar kücheymekte

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2020.08.05
xitay-olimpik-2022-teshwiqat.jpg Béyjing 2022-yilliq qishliq olimpik tenheriket musabiqisining pa'aliyetlirini béyjingdiki longtan baghchisi yermenkiside tonushturulghan körgezmisidin bir körünüsh. 2019-Yili 6-féwral, béyjing.
AP

Gérmaniye taratquliri 2022-yilliq béyjing qishliq olimpik musabiqisige qarshi sadalarning barghanséri küchiyiwatqanliqini ilgiri sürmekte.

“Jenubiy gérmaniye géziti” 3-awghust küni “Xelq'ara olimpik komitétigha tenqid” namliq xewerni, “Fokus” téléwiziye qanili “Kishilik hoquqni közitish teshkilati béyjing olimpik musabiqisi seweblik xelq'ara olimpik komitéti bilen ziddiyetleshti” namliq xewerni, “Uniwérsal gézit” 4-awghust küni “Kishilik hoquq pa'aliyetchisi mixaliski xelq'ara olimpik komitétini tenqidlidi” namliq maqalini, gérmaniyening döletlik radiyo qanili “Gérmaniye awazi” bolsa “Xitay bilen olimpik idiyisi sighishalmaydu” namliq xewerni élan qildi.

Bu xewer we maqalilerde amérikadiki “Kishilik hoquqni közitish” teshkilatining gérmaniye tarmiqining re'isi wénsél mixaliskining 2022-yilliq béyjing qishliq olimpik musabiqisige qarshi bayanliri asasiy mezmun qilin'ghan bolup, mixaliski sözide “Milyonlighan Uyghurlarni lagérlargha solap, ularni tilidin, medeniyitidin mejburiy mehrum qiliwatqan diktator bir dölet bilen olimpikning idiyesi sighishalmaydu” dégen. U bu sözni 2-awghust küni “Gérmaniye awazi” ning ziyaritini qobul qilghanda tilgha alghan.

Wénsél mixaliski “Béyjing olimpik musabiqisige bir yérim yil qalghan bu künlerde xitayda kishilik hoquq depsendichiliki yüz bermekte” dégen we xelq'ara olimpik komitétining bundaq weziyettin saqlinishini, belki uni özgertishini ümid qilidighanliqini bildürgen. Biraq u “Ré'alliq del eksiche bolmaqta” dégen.

Wénsél mixaliski sözide Uyghurlarning xitayning gherbiy shimaliy rayonidiki musulman bir millet ikenlikini, ularning barghanséri éghir zulumgha uchrawatqanliqini, bir milyondin artuq Uyghur jaza lagérlirigha qamilipla qalmay, belki ularning bu lagérlarda éghir qiyin-qistaqqa uchrawatqanliqini eskertip, 2022-yilliq béyjing qishliq olimpik musabiqisige qatnishidighan barliq döletlerning Uyghurlarning nöwettiki weziyitini nezerge élishini telep qilghan.

“Xitay bilen olimpik idiyesi sighishalmaydu” namliq xewerning “Maw zédong dewridin buyan körülüp baqmighan zulum” namliq bölikide wénsél mixaliskining mundaq dégenliki bayan qilinidu: “Xitayda yüz bériwatqan weqeler bilen olimpik idiyisi hergiz sighishalmaydu. Xelq'ara olimpik komitéti xitaydek bundaq diktator dölette olimpik musabiqisini ötküzüsh-ötküzmeslik mesilisini qaytidin oylishishi lazim. Chünki, xitay dölitining u yerde dawam qilduruwatqan basturushliri maw zédung dewridin buyan körülüp baqmighan”.

Wénsél mixaliski yene mundaq dégen: “Xitay tenqidke iren qilmaydu. Ular Uyghurlarni we bashqa musulman milletlerni mas qedemde basturmaqta. Eng rehimsiz wastilar bilen ularning tilini we medeniyitini yoqatmaqta. Xitay hakimiyitining neziride ular tilidin we medeniyitidin qanche uzaqlashsa, shunche yaxshi”.

Wénsél mixaliski özining xelq'ara olimpik komitétidin bek chong ümid kütelmeydighanliqini eskertip mundaq deydu: “Men olimpik komitétining kishilik hoquq weziyitini nezerge élishini peqetla arzu qilalaymen. Emma bu héch qachan bolup baqmighan. Gerche 2015-yili hökümetsiz teshkilatlarning bésimi bilen xelq'ara olimpik komitéti özlirining kishilik hoquq pirinsipini tüzüp chiqqan bolsimu, uning ijrasini kéyin'ge qaldurghan. Némishqa shundaq qilidighanliqini chüshenmeymen. Lékin men Uyghurlar üstidin yürgüzülüwatqan bu qirghinchiliqlargha we kishilik hoquq depsendichiliklirige qarshi bir ish qilalaydighan turup, yene némishqa süküt qilghudekmen?”

Wénsél mixaliskining bu sözlirining gérmaniye taratqulirida belgilik tesir qozghighanliqini tekitligen Uyghur ziyaliysi enwer ehmet ependi, jaza lagérliri mesilisining gérmaniyede dawamliq munazire témisi boluwatqanliqini esletti.

Melum bolghinidek, 2008-yili 8-awghust béyjingda ötküzülmekchi bolghan xelq'ara olimpik musabiqisidin ilgiri yawropa, amérika we asiyadiki köpligen döletlerde Uyghurlar, tibetler we bashqa kishilik hoquq teshkilatliri köp qétim küchlük qarshiliq namayishlirini uyushturghan. Aridin 12 yil ötken, béyjing qishliq olimpik musabiqisige bir yérim yil waqit qalghan bügünki künde olimpik komitétigha we xitaygha qarshi bu sadalar yene her tereptin bash kötermekte.

30-Iyul küni dunya Uyghur qurultiyimu xelq'ara olimpik komitétigha qarita yazma bayanat élan qilip, “2022-Yilliq qishliq olimpik musabiqisini béyjingda chaqirish olimpik rohigha xilap heriket” dep körsetken idi. D u q re'isi dolqun eysa ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilghanda “Gherbni xitaydin perqlendüridighan asasiy amillarning birining qimmet qarishi” ikenlikini eskertip, bu qimmet qarishini qoghdash üchün xitaygha qarshi keskin tedbir élishining zörürlükini, olimpik komitétiningmu öz prinsiplirigha hörmet qilishi lazimliqini tekrar tekitlep kéliwatqanliqini bayan qildi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.