Хитай уйғур әмәлдарлар арқилиқ районниң (муқимлиқини) ташқи дуняға тәшвиқ қилмақта

Уйғурларға йүргүзүлгән “ирқий қирғинчилиқ” та актип рол ойнаш сәвәблик америка һөкүмити тәрипидин әйибләнгән һәмдә ембарго қоюлған уйғур аптоном райониниң сабиқ рәиси шөһрәт закир, йеқинда уйғур елидә “йеңи дәврдә чегра районни әмин таптуруш, мустәһкәмләш вә гүлләндүрүш” хизмитини күчәйтиш тоғрисида мәхсус темилиқ тәкшүрүп тәтқиқ қилишни қанат яйдурған.

Нөвәттә хитай мәмликәтлик хәлқ қурултийи даимий комитетиниң муавин мудирилиқ вәзиписини өтәватқан шөһрәт закир 2021-йили 12-айда америка һөкүмити тәрипидин җазаланған 4 хитай әмәлдариниң биридур. Униң бу қетимлиқ уйғур ели сәпиригә қарита көзәткүчиләр, хитайниң районда йүргүзүватқан аталмиш “районниң техиму муқимлиқи вә гүллиниши” ниқаби астидики бастуруш сияситини бу “қорчақ уйғур әмәлдар” арқилиқ техиму күчәйтиш дәп көрсәтмәктә. Улар йәнә, хитайниң районда уйғурларға “ирқий қирғинчилиқ” қилғанлиқини рәт қилишта уйғур әмәлдарлиридин давамлиқ пайдилинишқа урунуватқанлиқини илгири сүрмәктә.

Хитайниң “шинҗаң гезити тори” ниң 16-өктәбирдики хәвиригә қариғанда, райондики бу қетимлиқ мәхсус тәкшүрүп тәтқиқ қилиш хизмити 8-өктәбирдин 15-өктәбиргичә елип берилған һәмдә сөһбәт йиғини ечилған. Аптоном районлуқ хәлқ қурултийи даимий комитетиниң мудири зумрәт обул сөһбәт йиғиниға риясәтчилик қилған. Хәвәрдә ейтилишичә, шөһрәт закир вә зумрәт обул йиғинда айрим-айрим сөз қилип, йеңи дәврдики партийәниң шинҗаңни идарә қилиш тәдбирини толуқ, дәл җайида, омумйүзлүк изчиллаштуруп, җуңхуа миллити ортақ гәвдиси еңини мустәһкәмләштин ибарәт бу асасий линийәни мәһкәм игиләшни тәкитлигән.

Нөвәттә икки уйғур әмәлдарниң уйғур елидики бу қетимлиқ “йеңи дәврдә чегра районни әмин таптуруш, мустәһкәмләш вә гүлләндүрүш” хизмитини күчәйтиш тоғрисида мәхсус темилиқ тәкшүрүп тәтқиқ қилишни қанат яйдурушуш һәрикитидә сәһнигә чиқип, “баш рол” ойниши диққәт қозғимақта.

Түркийә һаҗәттәпә университетиниң оқутқучиси, истратегийә мутәхәссиси доктор әркин әкрәм бу һәқтики инкасида, хитай компартийәсиниң уйғур елини ишғал қилғандин тартип та бүгүнгичә “йәрлик кадирлар арқилиқ районни идарә қилиш” истратегийәсини қоллинип келиватқанлиқини тәкитләп, мундақ деди.

Хәвәрдә ейтилишичә, шөһрәт закир сөһбәт йиғинида сөз қилип, аптоном район вә биңтүәнниң ши җинпиң йеңи дәвр хитайчә сотсиялизм идийәсини йетәкчи қилишта чиң туруп, җәмийәт муқимлиқи вә әбәдий әминлик баш нишанини мәһкәм игиләп, җуңхуа миллити ортақ гәвдиси еңини мустәһкәмләш арқилиқ шинҗаңниң заманивилаштуруш қурулушиға йетәкчилик қилишта қолға кәлтүргән нәтиҗилирини толуқ муәййәнләштүргән. Зумрәт обулму сөзидә, партийә мәркизий комитетиниң шинҗаң хизмити тоғрисидики тәдбир-орунлаштурмилириниң әмәлийлишип үнүм беришигә һәқиқий капаләтлик қилип, “хитайчә заманивилаштуруш мусаписидә гүзәл шинҗаңни техиму яхши қуруп чиқиш” керәкликини тәкитлигән.

Америкадики сиясий анализчи, дуня уйғур қурултийи иҗраийә комитетиниң муавин рәиси илшат һәсәнниң қаришичә, районда уйғур кимликини бар күчи билән йоқитишқа урунуватқан хитайниң, әмдиликтә өзиниң тәшвиқат мәқсити үчүн уйғур кимликидин пайдилиниватқанлиқини әскәртип, өз қаришини билдүрди.

“демократик хитай фиронти” тәшкилатниң муавин рәиси, “манҗурийәни әслигә кәлтүрүш һәрикити” ниң мәслиһәтчиси, канададики сиясий анализчи шең шө ханим, хитайниң тарихтин буян чегра районларда йүргүзүватқан мустәбит һөкүмранлиқини күчәйтиштә йәрлик әмәлдарларни қоллинип келиватқанлиқини әскәртип, өз пикрини аңлармәнләр билән ортақлашти. У мундақ деди:

“чүнки бу хилдики әһвал тибәт, моңғул, манҗу районлиридиму охшаш йүз бәргән болуп, хитай компартийәси бу җәһәттә наһайити һийлигәр. Һәммигә мәлум болғинидәк әмәлийәттә улар әзәлдин тартип йәрлик райондики милләтләрни өзи үчүн хизмәт қилдуриду. Әмма ениқ көрүвелишқа болидуки, униң бу хил тактикиси райондики йәрлик хәлқләр арисида нурғун сәлбий ақивәтләрни елип келиду. Мәсилән, хитай компартийәсиниң шөһрәт закирға охшаш уйғур әмәлдарлар арқилиқ районни башқуруш вә контрол қилиш ишлириға биваситә қатнаштуруши бир тәрәптин елип ейтқанда, уйғурларниң өз миллитигә бесим ишлитип, хитай компартийәсиниң уларни васитилик қорал сүпитидә қоллиниши болуп һесаблиниду. Йәнә бир тәрәптин қариғинида, у уйғур миллити арисида бөлүнүш вә тоқунуш кәлтүрүп чиқирип, уйғур хәлқиниң хитай компартийәсигә қарши иттипақлишиш күчини аҗизлитиду. Шундақла йәнә, бу арқилиқ уларниң йәрлик районни контрол қилиш вә назарәт қилишини техиму асанлаштуруп, зөрүр тепилғанда бу хил усулни бастурушниң интайин нишанлиқ васитилиригә айландуралайду. ”

Хитай хәвиридин мәлум болушичә, шөһрәт закир башчилиқидики бу қетимлиқ тәкшүрүп тәтқиқ қилиш гурупписи қәшқәр, қизилсу, или вә үрүмчи қатарлиқ җайлардики кархана, мәктәп, мәһәллиләрни вә бир қисим деһқан аилилирини зиярәт қилған. У, йәнә чегра аһалилириниң ишләпчиқириш, турмуш шараитини сиҗил яхшилап, һәрқайси милләтләрниң кәң даиридә “арилишиши, алмаштуруши вә юғурулуши” ни илгири сүрүшни алаһидә тәкитләнгән. Бу қетимлиқ тәкшүрүштә, улар райондикиләрни җуңхуа миллити ортақ гәвдиси еңини мустәһкәмләшни күчәйтиш, дөләт ортақ тил-йезиқини омумйүзлүк кеңәйтип, омумлаштуруп, һәр милләт хәлқини бәхт-саадәттиму, җәбир-җападиму биллә болуш арқилиқ, гүзәл турмушни ортақ яритиш, һәр милләт хәлқини “вәтәнниң чегра районини ортақ қоғдаш” қа йетәкләшкә чақирған.

Бу һәқтә пикир баян қилған доктор әркин әкрәм вә илшат һәсән қатарлиқ көзәткүчиләрниң билдүрүшичә, шөһрәт закир қатарлиқ хитай мәркизий һөкүмәт әмәлдарлириниң җуңхуа миллити ортақ гәвдиси еңини күчәйтишни мәхсус вә алаһидә тәләп қилиши райондики уйғурларни хитай миллитигә сиңдүрүш вә ассимилятсийә қилиш қәдимини тезлитиштин дерәк бериду. Хитай нөвәттә “тәрәққият вә муқимлиқ” шоари астида өзиниң уйғур елидики бастуруш сиясәтлирини техиму кәң даиридә әмәлийләштүрүш вә хәлқарадики образини яхшилашта “қорчақ уйғур әмәлдар” лардин пайдилиниш истратегийәсини күчәйтмәктә икән.