Sabiq diplomat kerim sherif: “Xitaylar méni bash egdürelmeydu”

1990-Yili shiwétsariyege kélip siyasiy panahliq tiligen xitayning pakistandiki sabiq diplomati kerim sherif ependi b d t da yighin'gha qatnishiwatqan mezgilide chüshken süret. 2018-Yili, jenwe.

7-Aprél 470 ming mushterisi bolghan shiwétsariyening “Blichk” namliq kündilik gézitide “Xitay méning zuwanimni etmekchi” namliq bir xewer élan qilindi. “Xitayning shiwétsariyege uzarghan qoli: Uyghur kerim sherif” namliq qoshumche mawzu qoyulghan bu xewerde, 1990-yili shiwétsariyege kélip siyasiy panahliq tiligen xitayning pakistandiki sabiq diplomati kerim sherifning 30 yildin artuq bir zamanda xitayning tehditlirige uchrash qismetliri bayan qilin'ghan.

Xewerde éytilishiche, nöwette xitay hakimiyitining 100 din artuq dölette réstoran yaki medeniyet jem'iyetliri niqabigha oriniwalghan xitay saqchi ponkitliri torlashqan bir sistéma sheklide heriket qiliwatqan bolup, gerche shiwétsariyede xitay saqchi ponkitliri bolmisimu, biraq xitayning uzarghan qara qolliri hazir shiwétsariyege qeder uliship, Uyghurlar we tibetlerge tehditler shekillendürmekte iken. Buning qurbanlirining biri, sabiq diplomat kerim sherif hésablinidiken.

Kerim sherifning xitayning hujum nishanigha aylinishidiki asasliq seweb, uning uzun mezgillerdin buyan d u q ning aktip pa'aliyetchisi bolupla qalmay, yéqin mezgillerde shiwétsariyening axbarat qanallirida xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliq jinayetlirini pash qilghanliqi iken. Kerim sherif xitaylarning erkin pa'aliyet zéminigha aylinip qalghan shiwétsariyede ya “Xitaygha sétilip jasusluq qilishqa” yaki “Aghzini yumup jim turushqa” mejburlan'ghan.

RFA/Ekrem

Kerim sherifning xitay tehditige yoluqush mesilisi heqqide, “Xitay méning zuwanimni etmekchi” namliq xewerde birqanche misal örnek ornida körsitilgen. Buning biri, 2001-yili yüz bergen bir weqe bolghan. Xitay jasusluq organliri shu chaghda kerim sherifke apisi bilen xongkongda körüshüwélishqa purset hazirlap béridighanliqini éytqan. Xitay terep “Hergiz endishe qilma, séning bixeterlikingge biz mutleq kapaletlik qilimiz” dégen. Buning bedilining xitaygha sétilish bolidighanliqini bilgen kerim sherif bu teklipni ret qilghan. U bu heqte “Blichk” gézitige, “Eger men shu chaghda ularning teklipini qobul qilghan bolsam, iz-déreksiz ghayib bolup ketken bolattim” dégenlerni bildürgen.

Kerim sherif duch kelgen ikkinchi chong tehdit awstriye paytexti wénada yüz bergen. Xewerde bayan qilishiche, kerim sherifni wénada yashaydighan bir Uyghur körüshüshke teklip qilghan. Kerim sherf bir dostini élip, belgilen'gen waqittin bir qanche kün kéchikip wénagha barghanda, uni teklip qilghan Uyghur körünmigen, belki 6 neper xitay uni saqlap, u kélishtin bir kün burun kétip qalghan.

Xitaylar kerim sherifni özlirige xizmet qilishqa maqul keltürüsh üchün köp wedilerni bergen. Hetta uninggha öy sétiwélip sowgha qilmaqchimu bolghan. Biraq kerim sherif ulargha “Öy emes, hetta dacha élip bersenglarmu, u yerde aramxuda yashighili bolmaydu” dep ret qilghan. Uningdin bashqa, téléfon arqiliq aldash yaki tehdit sélish, öyining xet sanduqigha tehdit xetlirini tashlap “Biz séning kimlikingni, nedilikingni bilimiz” dégendek wasitiler bilen kerim sherifke shekillendürülgen bésimlar uzundin buyan dawamlashqan.

RFA/Ekrem

Shiwétsariyege kélip siyasiy panahliq tiligen tunji Uyghur hésablinidighan kerim sherif bügün bu xususta ziyaritimizni qobul qilghanda, özining 1990-yili pakistandiki xitaygha qarshi Uyghurlarni qoghdap qélish üchün diplomatliq ornidin waz kechkendin tartip hazirgha qeder, öz milliti üchün qolidin kélishiche xizmet qilip kelgenlikini eskertti we öz dewasigha bolghan sadaqitini ipadilep “Xitay méni hergiz bash egdürelmeydu” dégenlerni tilgha aldi.

Xewerde, muhajirettiki Uyghurlarning xitay tehditige yoluqush hadisilirining yalghuz kerim sherif bilenla cheklenmeydighanliqi ipade qilin'ghan. Norwégiyediki weziyet analizchisi bextiyar ömer ependining qarishichimu, xitay hakimiyitining chégra halqighan basturush herikiti nöwettiki Uyghur diyosforasida omumlashqan bir hadisige aylan'ghan. U sözide yene, xitayning muhajirettiki Uyghurlargha qarita shekillendürüwatqan tehditlirining da'irisi heqqide özining qarashlirini bayan qilip ötti.

Xewerde tilgha élishiche, shiwétsariyediki kishilik hoquq organliri bu elde yashawatqan Uyghurlar we tibetlerning xitay tehditige yoluqush mesilisi heqqide parlaméntqa doklatlar sun'ghan. Bezi parlamént ezalirimu bu mesilisini küntertipke qoyghan. Biraq shiwétsariye hökümitining pozitsiyesi bu mesilige nisbeten ijabiy bolmighan. Hökümetning bundaq biperwaliqi xitay hakimiyitining bu dölettiki xitaygha qarshi awazlarni ongushluq jimiqturushigha pursetler yaritip bermekte iken.