Хитай даирилири илгири үрүмчи көктерәк мәсчитидә чәтәл мухбирлириға сахта сәһнә һазирлиған

Мухбиримиз гүлчеһрә
2019.11.04
Imam-Omer-Rejep.JPG 2017-Йили 3-айда тутуп кетилгән үрүмчи көктерәк мәсчитиниң имами өмәр рәҗәп.
Zumret Dawut Teminligen

Хитай даирилириниң бир милйондин 2 милйонға қәдәр уйғур вә башқа мусулман хәлқләрни лагерларға қамиғанлиқи хәлқарада ғулғула қозғиғандин кейин, хәлқаралиқ җамаәт пикириниң бесимиға учриған хитай һөкүмити өткән йилиниң ахирлиридин башлап бир қанчә нөвәт чәтәл зиярәт өмәклириниң уйғур диярида зиярәт вә тәкшүрүштә болушиға йол қойғаниди. Әмма бу өмәкләр асасән хитайниң хәлқара сәһнидики иттипақдаш дөләтлиридин тәшкилләнгән болуп даириләр уларни асаслиқи бир қисим кәспий тәрбийәләш орунлири вә бир қисим мәсчитләрни зиярәт қилишқа орунлаштурғанлиқи мәлум.

Зияритимизни қобул қилип өзиниң лагер ичи вә сиртидики кәчмишлири һәққидә мәлумат бериватқан лагер шаһити зумрәт давут илгири хитай һөкүмитиниң уйғурларниң диний әркинликтин бәһримән болуп яшаватқанлиқини көрситиш үчүн өз мәһәллиси, йәни үрүмчи иқтисадий техника тәрәққият районидики көктерәк мәсчитини чәтәл зиярәт өмикигә көрситип сахта мәйдан һазирлиғанлиқ җәрянини аңлатти. 

Зумрәт давутниң әсләп өтишичә, 2018-йили, 10-айларниң ахири бир күнидә дадисини йоқлап өйигә кириши, мәһәллә сақчиханисидин икки сақчи вә мәһәллә комитетидикиләр болуп йәттә адәмниң өйидин узап чиқишиға тоғра кәлгән. Уларниң чиқип кетишигила дадисиниң бешини тутуп олтурупла қалғанлиқини көргән зумрәт “йәнә бирәримизни лагерға елип кәткили кәлгәнмиду?” дәп йүрәк алди болуп сориғинида, дадиси көзлиригә яш елип: “әтә чәтәлдин тәкшүргүчиләр келидикән бизниң мәсчиткә, ‛әтә пүтүн күн мәсчиттә намаз оқуңлар дәп кирипту, мән дедим мәсчиткә кирди дәп солап қойидикәнсиләр, адәмни синаватамсиләр? десәм, һаҗимка биз силини синимидуқ, әтә кимки бир вақ намазни мәсчиткә кирип оқуса бир вақ намазға 20 йүән беримиз, сили чоқум бәш вақ намазниң һәммисидә мәсчиттә болсила, мана дәп бир конвертни унимиғанға унимай тутқузуп қойди, йәнә техи әтә силидин гәп сорап қалса һөкүмитимиз бәк яхши, исламға һечқандақ чәк қойғини йоқ, бәш вақ әзан авазини аңлап туримиз, мәсчитимиз һәр вақит очуқ дәп қойсила, әтә сәпниң алдида сақили барлар, сәпниң кәйнидә сақили йоқлар олтурсун‚ дәп чиқип кәтти” дәп йиғлап кәткән.

Дадиси гәп қилалмай һәсрәтлик көзлиригә яш елип қолидики конвертни униңға узатқан. Конверт ичидә йүз йүән селинған болуп, хорлуқта қалған бу ата-бала мәҗбурий намаз оқуши үчүн берилгән “һарам” пулни я ташливетишни я сәдиқә қилишни биләлмәй интайин биарам болған.

Әтиси зумрәтниң дадиси амалсиз зиярәтчиләргә тәйярланған көктерәк мәсчитигә берип намаз оқуған болсиму, өзиниң саламәтликиниң яхши әмәсликини баһанә қилип мухбирларға сөзләшкә унимиған. 

Зумрәтниң дадиси давут абдурахман һаҗимниң 10-айниң 12 күни вапат болғанлиқи мәлум болғаниди. Зумрәтниң тонуштурушичә, униң дадиси, мәрһум давут абдурахман һаҗим мәһәллидики көктерәк мәсчитиниң асаслиқ җамаитиниң бири болуп, у диянәтлик вә иманлиқ бир мөтивәр икән.

Әмәлийәттә көктерәк мәсчити, 1994-йили, мәһәллидики амминиң пул чиқириши билән давут абдурахман һаҗимниң қейнатиси, даңлиқ ханиқа устиси зунун ахунни тәклип қилип салдурулған болуп, үрүмчидики чоң мәсчитләрдин бири санилиду. 

Хитай һөкүмити диний җәһәттин бастурушни күчәйтип, әң дәсләп диндар кишиләрдин башлап лагерларға қамиған мәзгилләрдә көктерәк мәсчитиниң имами өмәр рәҗәп 2017-йили, 3-айда тутулуп кәткән вә мәсчит шундин буян сиртқа ечилмай тақап қоюлғаникән.

Бир йилдин артуқ тақап қоюлған көктерәк мәсчитини даириләр шу қетим чәтәл зиярәтчилиригә сәһнә һазирлаш үчүнла башқидин тазилап, мәһәллидики җамаәтни өйму-өй кирип намазни мәсчиттә оқуш буйруқи чүшүргән вә көктерәк мәсчитидә бир вақ намаз оқуса 20йүән һесаблаш пул тарқатқаникән.

Хитай даирилири бу йил январда түркийә, мисир, пакистан, афғанистан, бангладәш, сириланка қатарлиқ 6 дөләтниң мухбирлирини уйғур аптоном районида зиярәткә тәшкиллигән. Бу, хитай даирилириниң уйғур районидики 2 милйондәк адәм қамалған йиғивелиш лагерлирини “кәспий тәрбийәләш мәркәзлири” дәп ақлашқа башлиғандин бери 2‏-қетим бу хил зиярәткә тәшкиллиши һесаблиниду. Униңдин бир қанчә ай илгири үрүмчидики көктерәк мәсчитниң қайта сахта көргәзмә қилиниши болса, хитайниң бир қисим хитайға майил әлләрниң дипломатлиридин тәшкиллигән зиярәт өмикини үрүмчидә зиярәт қилдурған мәзгили болуши мумкин дәп пәрәз қилинмақта.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.