Xitay da'iriliri ilgiri ürümchi köktérek meschitide chet'el muxbirlirigha saxta sehne hazirlighan

Muxbirimiz gülchéhre
2019.11.04
Imam-Omer-Rejep.JPG 2017-Yili 3-ayda tutup kétilgen ürümchi köktérek meschitining imami ömer rejep.
Zumret Dawut Teminligen

Xitay da'irilirining bir milyondin 2 milyon'gha qeder Uyghur we bashqa musulman xelqlerni lagérlargha qamighanliqi xelq'arada ghulghula qozghighandin kéyin, xelq'araliq jama'et pikirining bésimigha uchrighan xitay hökümiti ötken yilining axirliridin bashlap bir qanche nöwet chet'el ziyaret ömeklirining Uyghur diyarida ziyaret we tekshürüshte bolushigha yol qoyghanidi. Emma bu ömekler asasen xitayning xelq'ara sehnidiki ittipaqdash döletliridin teshkillen'gen bolup da'iriler ularni asasliqi bir qisim kespiy terbiyelesh orunliri we bir qisim meschitlerni ziyaret qilishqa orunlashturghanliqi melum.

Ziyaritimizni qobul qilip özining lagér ichi we sirtidiki kechmishliri heqqide melumat bériwatqan lagér shahiti zumret dawut ilgiri xitay hökümitining Uyghurlarning diniy erkinliktin behrimen bolup yashawatqanliqini körsitish üchün öz mehellisi, yeni ürümchi iqtisadiy téxnika tereqqiyat rayonidiki köktérek meschitini chet'el ziyaret ömikige körsitip saxta meydan hazirlighanliq jeryanini anglatti. 

Zumret dawutning eslep ötishiche, 2018-yili, 10-aylarning axiri bir künide dadisini yoqlap öyige kirishi, mehelle saqchixanisidin ikki saqchi we mehelle komitétidikiler bolup yette ademning öyidin uzap chiqishigha toghra kelgen. Ularning chiqip kétishigila dadisining béshini tutup olturupla qalghanliqini körgen zumret “Yene birerimizni lagérgha élip ketkili kelgenmidu?” dep yürek aldi bolup sorighinida, dadisi közlirige yash élip: “Ete chet'eldin tekshürgüchiler kélidiken bizning meschitke, ‛ete pütün kün meschitte namaz oqunglar dep kiriptu, men dédim meschitke kirdi dep solap qoyidikensiler, ademni sinawatamsiler? désem, hajimka biz silini sinimiduq, ete kimki bir waq namazni meschitke kirip oqusa bir waq namazgha 20 yüen bérimiz, sili choqum besh waq namazning hemmiside meschitte bolsila, mana dep bir konwértni unimighan'gha unimay tutquzup qoydi, yene téxi ete silidin gep sorap qalsa hökümitimiz bek yaxshi, islamgha héchqandaq chek qoyghini yoq, besh waq ezan awazini anglap turimiz, meschitimiz her waqit ochuq dep qoysila, ete sepning aldida saqili barlar, sepning keynide saqili yoqlar oltursun‚ dep chiqip ketti” dep yighlap ketken.

Dadisi gep qilalmay hesretlik közlirige yash élip qolidiki konwértni uninggha uzatqan. Konwért ichide yüz yüen sélin'ghan bolup, xorluqta qalghan bu ata-bala mejburiy namaz oqushi üchün bérilgen “Haram” pulni ya tashliwétishni ya sediqe qilishni bilelmey intayin bi'aram bolghan.

Etisi zumretning dadisi amalsiz ziyaretchilerge teyyarlan'ghan köktérek meschitige bérip namaz oqughan bolsimu, özining salametlikining yaxshi emeslikini bahane qilip muxbirlargha sözleshke unimighan. 

Zumretning dadisi dawut abduraxman hajimning 10-ayning 12 küni wapat bolghanliqi melum bolghanidi. Zumretning tonushturushiche, uning dadisi, merhum dawut abduraxman hajim mehellidiki köktérek meschitining asasliq jama'itining biri bolup, u diyanetlik we imanliq bir mötiwer iken.

Emeliyette köktérek meschiti, 1994-yili, mehellidiki ammining pul chiqirishi bilen dawut abduraxman hajimning qéynatisi, dangliq xaniqa ustisi zunun axunni teklip qilip saldurulghan bolup, ürümchidiki chong meschitlerdin biri sanilidu. 

Xitay hökümiti diniy jehettin basturushni kücheytip, eng deslep dindar kishilerdin bashlap lagérlargha qamighan mezgillerde köktérek meschitining imami ömer rejep 2017-yili, 3-ayda tutulup ketken we meschit shundin buyan sirtqa échilmay taqap qoyulghaniken.

Bir yildin artuq taqap qoyulghan köktérek meschitini da'iriler shu qétim chet'el ziyaretchilirige sehne hazirlash üchünla bashqidin tazilap, mehellidiki jama'etni öymu-öy kirip namazni meschitte oqush buyruqi chüshürgen we köktérek meschitide bir waq namaz oqusa 20yüen hésablash pul tarqatqaniken.

Xitay da'iriliri bu yil yanwarda türkiye, misir, pakistan, afghanistan, ban'gladesh, sirilanka qatarliq 6 döletning muxbirlirini Uyghur aptonom rayonida ziyaretke teshkilligen. Bu, xitay da'irilirining Uyghur rayonidiki 2 milyondek adem qamalghan yighiwélish lagérlirini “Kespiy terbiyelesh merkezliri” dep aqlashqa bashlighandin béri 2‏-qétim bu xil ziyaretke teshkillishi hésablinidu. Uningdin bir qanche ay ilgiri ürümchidiki köktérek meschitning qayta saxta körgezme qilinishi bolsa, xitayning bir qisim xitaygha mayil ellerning diplomatliridin teshkilligen ziyaret ömikini ürümchide ziyaret qildurghan mezgili bolushi mumkin dep perez qilinmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.