Parizhda otturigha chiqqan “Shinjangliq” larning kimliki ashkarilandi

Washin'gtondin muxbirimiz gülchéhre teyyarlidi
2023.12.05
dilraba-parizh-xitay-teshwiqati.jpg Firansiyede yashaydighan Uyghur er-ayal murat bilen dilreba yüsüp, 2023-yili dékabir, parizh
Social Media

Yéqinda bir jüp er-ayalning en'eniwi Uyghur pasonida yasinip parizh kochilirida aylan'ghanliqi, emma ularning hewes qilip so'al sorighanlargha özlirini “Shinjangliq”, üstidiki tipik Uyghur kiyim-kécheklerni bolsa “Junggo-shinjang kiyim medeniyiti” dep tonushturghanliqigha da'ir widiyolar tarqalghanidi.

Bu bir jüp er-ayalning widiyolirini xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi wang wénbinning ijtima'iy taratqu supilirida hembehirlishi bilen, parizhdiki bu körünüshlerning astigha xitay hökümitining siyasiy teshwiqat meqsetliri yoshurun'ghanliqi otturigha chiqmaqta.

2-Dékabir küni, xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi wang wénbin bu bir jüp er-ayalning parizhdiki widiyolirini Facebook qatarliq ijtima'iy taratqu supilirida hembehirlidi. Hemde uninggha “Shinjangning en'eniwi kiyim-kéchekliri parizhda kishilerning diqqitini tartti” dep inkas yazdi.

Widiyodiki er-ayalning özlirini men “Shinjangliq, bu shinjangning kiyimi” dep tonushturuwatqanliqi, bolupmu bu widiyolardiki ayalning etrapidiki xitay sayahetchilerge alahide yéqinliqini ipadileshliri muhajirettiki Uyghurlar arisida zor ghulghula peyda qildi. Bezi inkaslarda bu widiyola emes hetta bu bir jüp er-ayal tenqidlinipla qalmay hemde ularning “Gumanliq arqa körünüshi” ke so'allar qoyuldi.

Wang winbin etisila yene, xitayda “Derijidin tashqiri cholpan” gha aylandurulghan dilrebaning bir medeniyet almashturush bayrimida etles könglek kiyip, Uyghurche usul oynawatqan widiyolirinimu oxshash hembehirlep, “Dilreba junggo shinjangning kiyimini kiyip, shinjangche usul oynap, parlimaqta” dégen inkasini qoshup tarqatti.

En'eniwi Uyghur pasonida yasinip parizh kochilirida aylan'ghan jüp er-ayal. 2023-Yili dékabir.
En'eniwi Uyghur pasonida yasinip parizh kochilirida aylan'ghan jüp er-ayal. 2023-Yili dékabir.
Social Media

Wang wénbin ezeldin amérika hökümiti we 10 gha yéqin yawropa elliri parlaméntliri étirap qilghan “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” ni inkar qilishta, jümlidin lagér shahitlirini qarilap ularning guwahliqlirini yalghan'gha chiqirishta keskin bayanat bérip kelgen. Halbuki, uning bu nöwet tuyuqsizla arqimu-arqidin, Uyghurlarning bu widiyolirini tarqitishi we “Shinjang” sözini qesten kücheytip ishlitip, “‍Uyghur” sözini ‍ilitishtin özini qachurghanliqi xitay hökümiti bilen bu widi'oydiki Uyghurlarning alahide baghlinishi barliqi toghruluq gumanlarni utturgha chiqardi.

Ijtima'iy taratqulardiki nuqtiliq munazire qiliniwatqan témilarda Uyghur en'eniwi kiyimlirini kiyip parizh kochilirini teshwiqat sehnisige aylanduruwatqanlarning bolsa, xitayning Uyghur qirghinchiliqini inkar qilish oyunida rol éliwatqan “Artislar” ikenliki ilgiri sürüldi.

Féysbuk bétide mezkur er-ayalgha qarita inkas yazghan yawropa Uyghur institutidin dilnur reyhan xanim, “Xitay hökümitining Uyghur diyasporasida melum sandiki Uyghurlarni ishqa sélip, özining irqi qirghinchiliq jinayitini inkar qilish istratégiyesini xéli burunla bashlighanliqi” ni utturgha qoydi. U inkasida, gerche xitayning teshwiqat qorali bolup bériwatqan bundaq Uyghurlar az sanda bolsimu, muhajirettiki Uyghurlarning buning aqiwetlirining aldini élishning jiddiylikni tonup yétishi kéreklikini eskertti.

(Soldiki süret) en'eniwi Uyghur pasonida yasinip parizh kochilirida aylan'ghan jüp er-ayal. (Ongdiki süret) xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi wang wénbinning ijtima'iy taratqu supilirida hembehirlishi. 2023-Yili dékabir
(Soldiki süret) en'eniwi Uyghur pasonida yasinip parizh kochilirida aylan'ghan jüp er-ayal. (Ongdiki süret) xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi wang wénbinning ijtima'iy taratqu supilirida hembehirlishi. 2023-Yili dékabir
Social Media

Parizhda Uyghurlar arqiliq meydan'gha keltürülüwatqan xitayning bu teshwiqatigha qarshi, 4-dékabir küni firansiye Uyghur birliki teshkilati mexsus bayanat élan qilip, bu Uyghurlarning qilmishini eylidi.

Ular bayanatida, Uyghur pa'aliyetchilerning toxtimay körsetken pidakarliqi, parizhda turuwatqan gülbahar hatiwaji we gülbahar jéliliwa qatarliq lagér shahitlirining xitayning jinayetlirini pash qilish tirishchanliqliri netijiside, Uyghur irqiy qirghinchiliqi firansiye parlaméntida étirap qilin'ghan we Uyghur mesilisi barghanche tonuluwatqan bir waqitta, xitayning tetür teshwiqatni qilish üchün, parizhda utturgha chiqqan bu Uyghurlarning firansiyede yashawatqan Uyghurlar üchünla emes belki, barliq Uyghurlar üchün “Tehdit” dep jakarlidi.

Firansiye Uyghur birliki hey'iti radiyomizgha yollighan awazliq inkasida, özlirining firansiyediki bir Uyghur teshkilati bolush süpiti bilen bu kishiler üstidin matériyal toplawatqanliqi hemde axirida buni firansiyediki munasiwetlik tarmaqlarning tekshürüshige sunidighanliqini bildürdi.

Radiyomizmu parizh kochilirida özlirini “Shinjangliq” dep teshwiq qiliwatqan bu er-ayalning kimliki heqqide pash qilish inkasliri, sin we süretlik uchurlarni tapshurup almaqtimiz.

Biz ige bolghan melumatlargha asaslan'ghanda, ular qanunluq er-ayal bolup. Erning ismi murat, ürümchilik Uyghur, firansiyede yashaydu emma néme ish qilidighini namelum.

Ayal ismi bolsa-dilreba yüsüp. 1992 Yili qarimayda tughulup chong bolghan. Shinjang uniwérsitétida oqughan. Oqughuchi waqtida modélliq bilenmu shughullan'ghan. Murat bilen qarimayda 2017-yili-1 ayda toy qilghan, u shu yili-4 ayda oqush wizisi bilen Duiburg-Essen uniwérsitétigha oqushqa kelgen iken.

Bizning dilreba yüsüpning özi bilen körüshüsh üchün köp qétim qilghan téléfonimiz jawabsiz qaldi. Emma gérmaniyede dilrebani yaxshi bilidighan bir Uyghur, ismini ashkarilimasliq sherti bilen u toghruluq melumat berdi.

Dilrebaning dowyin hésabatining ékran kesmisi
Dilrebaning dowyin hésabatining ékran kesmisi
Social Media

Uning déyishiche, dilreba yüsüp 2019-yilidin bashlapla “Gérmaniye mehsulatliri” ni wetendiki Uyghurlargha sétishqa bashlighan. Uning tiktokta 500 mingdin artuq egeshküchisi barken. Bu egeshküchilerning mutleq köp qismi Uyghurlar iken.

Amma radiyomiz yuqiridiki inkas qilghuchining uchurlirini öz aldimizgha delilliyelmiduq.

Xitay Uyghurlargha jaza lagérliri siyasitini yürgüzüwatqan, Uyghurlarning chet'ellerge chiqishi birdek cheklinipla qalmay hetta chet'elge bérip kelgenler tutqun qiliniwatqan bir mezgilde, dilrebaning firansiyediki murat bilen toy qilishi we arqidinla bimalal gérmaniyege kélelishi, emdilikte tuyuqsiz Uyghur milliy kiyimlirini kiygen qiyapette, “Shinjang” liq bolup meydan'gha chiqishi dilrebaning heqiqiy kimliki we xitay hökümiti bilen bolghan munasiwiti heqqide türlük gumanlarni peyda qilmaqta.

Xitay hökümiti 2016-yilidin bashlap, Uyghur we bashqa türkiy milletlerge qarita irqiy qirghinchiliq siyasiti yolgha qoyghandin buyan, Uyghurlarning medeniyitiningmu yoqitishqa uchrawatqanliqi, xelq'arada bolupmu amérika, yawropadiki elliride hökümet we parlaméntlar étirap qilin'ghan mesilidur. Xelq'araning bésimigha qarshi xitay hökümiti özining Uyghur irqiy qirghinchiliq jinayitini yoshurush üchün “Shinjangning hékayisini yaxshi sözlesh”, “Junggo hékayisini yaxshi sözlesh” teshwiqatini chet'ellerde qanat yayduruwatqanliqi ashkarilinip kelmekte.

Bu yil séntebirde, xitay gowuyüen axbarat ishxanisi bilen Uyghur aptonom rayonluq axbarat ishxanisi birlikte “Yipek yoli iqtisad belbéghi döletliri taratqulirini ortaq berpa qilish mes'ulliri muhakime sinipi” ni teshkillep, bélgiye, kanada, gérmaniye, iran, qazaqistan qatarliq 17 dölettin kelgen 22 taratqu mes'ullirini Uyghur diyarida ziyaret qildurghanidi. Hemde ulargha Uyghur rayonida “Her milletning tinch, bextlik” yashawatqanliqini körsitish teshwiqatlirini otturigha chiqarghanidi.

Uyghurlar weziyiti we medeniyiti heqqide tetqiqatlar élip bériwatqan, amérikidiki nopuzluq tetqiqatchilardin doktor, hénriy shajayiwiski Dr. Henryk Szadziewski Bu heqte analizini utturgha qoyup mundaq dédi: “Yéqindin buyan xitay hökümiti Uyghurlargha qaratqan insaniyetke qarshi jinayetlirini yoshurush üchün bir qisim Uyghurlar arqiliq Uyghur élini ziyaret qilishqa bolidighan tinch jay, dep körsitish teshwiqatini kücheytti. Xitay hökümiti peqet öz taratquliridila teshwiqat qilishtin halqip, nöwette bu xildiki teshwiqatlarni chet'ellerge éksport qiliwatqanliqini körüwatimiz. Parizhda meydan'gha kelgen bu teshwiqatmu shuning bir parchisi.”

Parizhda Uyghur en'eniwi kiyimliri bilen alqishlan'ghan Uyghur er-ayalning xitay bilen bolghan munasiwiti diqqet qozghawatqan bir waqitta, buninggha qarita dunya Uyghur qurultiyimu jiddiy inkas qayturdi.

D u q bérlin ishxanisining diréktori gheyur qurban dunya Uyghur qurultiyigha wakaliten radiyomizgha inkas qayturup: “Bularning xitay hökümitige masliship, Uyghur qirghinchiliqini perdazlap küritish xunükleshtürüsh qilmishini xelqimiz hergiz kechürmeydu” dédi.

Ilgiri, amérika, awstraliye qatarliq jaylarda ötküzülgen bezi ammiwi bayramlardiki pa'aliyetlerde, xitay konsulxanilirining bir qisim xitaylarni Uyghurlarche kiyindürüp saxta Uyghur qilip yasap, Uyghurlarni dorap ussul oynatquzup, parattin ötküzgenlikidek köz boyamchiliqi pash bolup qalghan idi.

Emdilikte xitayning Uyghur qirghinchiliqini inkar qilish teshwiqat istratégiyeside, chet'ellerdiki qismen Uyghurlardin paydiliniwatqanliqi oxshimighan ellerde pash bolmaqta.

Parizhdiki dilreba we uning érining qilmishliri pash bolushtin ilgiri, pakistanda rahet abdulla isimlik bir perdichi Uyghur ayalningmu, yéqinda tuyuqsiz xitayliq cholpan'gha aylinip, xuddi dilrebagha oxshash etles könglek, Uyghur doppilirini kiygen halette, xitayning “Shinjang hékayisini yaxshi sözlesh” teshwiqati üchün aktip xizmet qiliwatqanliqini ashkarilighan iduq.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.