Xitay türmisidiki yashan'ghanlarning ehwali endishe qozghidi

Tutqun qilin'ghan Uyghur ziyaliyliridin (1-ret soldin onggha) ilham toxti, tashpolat téyip, qurban mamut, abdukérim raxman, (2-ret soldin onggha) xalmurat ghopur, abduqadir jalalidin, arslan abdulla, rahile dawut, yalqun rozi.

2017-Yili Uyghur diyarida ewj alghan “Qayta terbiyelesh”, “Térrorluqqa zerbe bérish” we “Ikki yüzlimichilikke zerbe bérish” namida Uyghurlarni nishan qilghan chong tutqunda türmilerge qamalghanlarning ichide 55 yashtin ashqan zor bir türküm Uyghurlarning barliqi ashkarilan'ghan idi. Kishilik hoquq pa'aliyetchisi jin bonin qurghan “Shahit biz tori” 27-mart küni élan qilghan tizimlikte tonulghan Uyghur ziyaliyliri, diniy ölimalar we yazghuchilardin bolup 60 tin artuq kishining terjimihali yer alghan.

Tizimlikte “Shinjang uniwérsitéti” qatarliq aliy mekteptiki piroféssorlardin muddetsiz we 15 yildin yuqiri muddetlik qamaq jazasigha höküm qilin'ghan rahile dawut, arslan abdulla, gheyretchan osman, abduqadir jalalidin, abdubesir shükri qatarliqlarning ismi közge chéliqidu. Shuningdek qurban mamut, abduraxman ebeyge oxshash zhurnalist yazghuchilar, xitay türmisige qamalghandin kéyin qaza qilghan piroféssor abdukérim raxman, diniy ölima abidin ayupqa oxshash yashan'ghan Uyghur ziyaliyliri, diniy ölimalar, jama'et erbabliri heqqide ularni yéqindin bilidighan chet'ellerdiki shahitlarning guwahliqliri, musteqil taratqularda ispatlan'ghan xewer ulinishliri we kishilik hoquq teshkilatliri élan qilghan chaqiriq we bayanatlarmu tepsiliy bayan qilinidu.

Mariye memet

abidi

Tizimlikte 1-orun'gha tizilghan piroféssor rahile dawut heqqidiki bayanlarda, uning amérikidiki qizi eqide polatning guwahliqliri, musteqil taratqular igiligen ehwallar we uni erkinlikke qoyup bérishni telep qilghan chet'ellerdiki Uyghurshunas mutexessisler, kishilik hoquq teshkilatlirining bayanatliri we chaqiriqliri birqeder tepsiliy bérilgen.

Rahile dawutning qizi eqide polat radiyomiz ziyaritini qobul qilip, apisi rahile dawutning tutqun qilin'ghan chaghdiki ehwallarni qayta eslep ötüsh bilen birlikte, rahile dawutqa oxshash Uyghur ziyaliylirining shertsiz qoyup bérilishi kéreklikini tekitlidi.

2018-Yildin bashlap tutqundiki Uyghur ziyaliylirining tizimlikini élan qilip, bu tizimlikni üzlüksiz yéngilap turghan kishilik hoquq pa'aliyetchisi abduweli ayup ependimu bu munasiwet bilen ziyaritimizni qobul qildi. Uning bildürüshiche, tutqun qilin'ghan Uyghur ziyaliylirining ichide piroféssorluq unwanidikiler asasen 60 yashtin ashqan moysipitlar bolup, ularning hayati izchil xewp ichide turuwatqanliqi melum. Shunga nöwette bu heqtiki endishiler barghanche küchiyip barmaqta.

Tizimlikte yene türmide we türmidin qoyup bérilgendin kéyin ölüp ketken tonulghan Uyghur ziyaliyliri, diniy ölimalar, jama'et erbabliriningmu ismi tilgha élin'ghan. Bu heqte toxtalghan abduweli ayup ependi bu kishiler arisida özi bilidighan bir qisim Uyghur ziyaliyliri we ölimalarning barliqini bildürdi.

Social Media

Abduweli ayup ependi sözide, türmide ölüp ketken Uyghur moysipitliridin abdukérim raxmandin bashqa yazghuchi abdulla sawut, diniy ölima abidin ayup damolla hajim, muhemmed salih damolla hajim, ablimit damolla hajim, ablet mexsum hajim qatarliqlarni tilgha élip ötti.

Tizimlikte tutqundiki Uyghur moysipitliri qatarida yene kishilerge anche tonulmighan hemde 60 yashtin ashqan bir qisim adettiki Uyghurlarningmu ismi bar. Uningda xitay hökümitining bu kishilerge diniy ashqunluq jinayetlirini artip sotlighanliqi, jümlidin ularning perzentlirini misir we türkiye qatarliq döletlerde diniy telimat élishqa ewetkenliki, özlirining normal diniy étiqad pa'aliyetliride bolghanliqi we se'udi erebistan, türkiye qatarliq döletlerde ziyarette bolghanliqi ularning atalmish jinayi pakitliri qilip körsitilgen.

 “Shahit biz” torida guwahchilardin diniy ölima abidin ayupning jiyen qizi, bostondiki mariye muhemmet xanimningmu ismi bérilgen bolup, mariye xanim özining 55 yashtin 60 yash ariliqida tutqun qilin'ghan tughqanliri heqqide guwahliq bergen. Mariye muhemmet xanim radiyomiz Uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, tizimliktikilerdin éri sadir éli we özining tughqanliridin türmide ölüp ketken taghisi abidin ayuptin bashqa, éghir qamaq jazasigha höküm qilin'ghan tughqanliriningmu barliqini bildürdi.

Uning bildürüshiche, “Shahit biz” torida ismi bérilgen ghapparjan memet éli uning yene bir taghisi bolup, taghisi ghapparjan memet éli 20 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan. U kéyin taghisi ghapparjan memet élining éghir aghriq sewebidin yéqinda türme sirtigha dawalashqa chiqirilghanliqini anglighan. Emma taghisi abidin ayupning wapatidin kéyin uning yurti atushtiki barliq tughqanliri bilen bolghan alaqisi pütünley üzülgenliki üchün türmidiki bashqa tughqanliri heqqide yéngi melumat alalmighan iken.