Gérmaniyede xitaydin taralghan korona wirusi toghrisida yéngidin bes-munaziriler kücheymekte

Yéqinda amérika fédératsiye sotchisi korona wirusining tarqilishida xitay hakimiyitining bash tartip bolmaydighan mes'uliyiti barliqini ilgiri sürüp, xitaygha 24 milyard dollar jerimane qoyghandin kéyin, gérmaniyedimu korona wirusi toghrisida yéngidin bes-munaziriler qaynap ketti.

Gérmaniyede bu heqte bes-munazirilerning qaytidin qozghilishigha gérmaniye fédératsiye axbarat idarisi yéqinda tosattin ashkarilighan bir mexpiyetlik sewebchi bolghan. Gérmaniyede neshirdin chiqidighan “Eynek” zhurnili 12-mart élan qilghan “Mérkil we sholtz korona wirusining kélip chiqishi toghrisida fédératsiye axbarat idarisi hazirlighan doklatni basturup qoyghan” namliq xewerde bayan qilishiche, fédératsiye axbarat idarisi bash ministir ishxanisining hawalisi bilen 2020-yili korona wirusining tarqilishi toghrisida tekshürüsh élip barghan bolup, uning netijisini shu chaghdiki bash ministir anjila mérkilge tapshurghan.

Gérmaniye fédératsiye axbarat idarisi teripidin élip bérilghan ushbu tekshürüshning asasliq nishani “Korona wirusi tebi'iy tarqalghanmu yaki wuxendiki tejribexanidin chiqip ketkenmu?” dégenni éniqlash bolghan. Tekshürüshning netijisi bolsa “Wuxendiki wirus tetqiqat ornining bixeterlik tedbirliri yéterlik bolmighanliqi üchün, wirus tejribixanidin chiqip ketken” dégen xulasige mujessemleshken hemde buning toghriliq nisbiti “80 Pirsenttin 95 pirsentkiche” dep békitilgen. Bu yekünni chiqirishta fédératsiye axbarat idarisi mushu sahede qolgha chüshürgen xitayning sanliq melumatliri we uchurlirini menbe qilghan. Gérmaniye fédératsiye axbarat idarisi gérmaniyening jasusluqqa qarshi turush orgini bolup, ular bu heqte qolida yéterlik melumatlar barliqini bildürgen.

Melum bolghinidek, dunyadiki milyonlighan insanning jénigha zamin bolghan, dunya iqtisadini éghir derijide chöktürgen, insanlarni az dégende 3 yil normal hayattin mehrum qilghan bu wirusning wuxendiki tejribexanidin tarqalghanliqini xitay hakimiyiti izchil inkar qilip kelmekte. Gérmaniyediki Uyghur ziyaliysi weli tursunning bildürüshiche, bu wirusning zerbisige eng qattiq uchrighan xelqlerdin biri Uyghurlar bolup hésablinidiken.

13-Mart gérmaniyening döletlik taratqusi bolghan “ARD” téléwiziye qanili élan qilghan “Mérkél fédératsiye axbarat idarisining doklatini basturup qoyghanliqini inkar qildi” namliq xewerde bayan qilishiche, öz waqtida anjila mérkil fédératsiye axbarat idarisidin doklatni tapshuruwalghandin kéyin, waqti kelgende özi élan qilidighanliqini bildürüp basturup qoyghan. Tehlilchiler: “Belkim mérkil xelq ichide sarasim peyda qilmasliq hem xitay bilen déplomatik kiriziske pétip qalmasliqni yaki siyasiy kozir süpitide paydilinishni oylighan bolushi mumkin” dep qarashmaqta.

Biraq anjila mérkil 13-mart axbarat astilirigha qilghan sözide, özining bu doklatni basturup qoyghanliqini ret qilghan. Axbarat wasitiliri yene mezkur doklatning gérmaniyening mérkildin kéyinki bash ministiri olaf sholtzning ishxanisida bolushi mumkinlikini ilgiri sürüshmekte. Emma hazirqi bash ministir olaf sholtzmu 13-mart mezkur doklatni basturup qoyghanliqini inkar qilip, “Bu yer buni muzakire qilidighan jay emes” dégen we muxbirlarning bu heqtiki so'alliridin özini qachurghan. Shundaq bolsimu, anjila mérkil we olaf sholtz axbarat wasitilirining küchlük tenqid nishanigha aylanmaqta.

Gérmaniye fédératsiye axbarat idarisining xitaydin wirus tarqilip aridin 5 yil ötkende bu uchurni “Jenubiy gérmaniye géziti” we “Zaman” géziti arqiliq ashkarilishi zor ghulghulilargha sewebchi bolmaqta. Xitay terep 12-mart derhal inkas qayturup “Korona wirusi mesiliside, xitay herqandaq shekildiki siyasiy teqibleshke qet'iy qarshi turidu” dégen we 2021-yili dunya sehiye teshkilati wuxende tekshürüsh élip bérip, wirusning tejribixanidin chiqip ketmigenlik xulasisini chiqarghanliqini tekitligen. Halbuki, dunya sehiye teshkilati öz waqtida xitay terep munasiwetlik melumatlar bilen teminlimigenliki we tekshürüshke cheklime qoyghanliqi üchün buningdin xulase chiqiralmighanliqini, tekshürüshning téxi axirlashmighanliqini ashkarilighan idi.

Nöwette gérmaniyede korona wirusining “Wuxendiki haywanatlar baziridin tarqalghan tebi'iy wirusmu yaki wuxendiki tejribixanidin tarqalghan sün'iy wirusmu?” dégen téma heqqidiki talash-tartishlar ewjige chiqmaqta. Xewerlerde tilgha élinishiche, döletning teklipi bilen gérmaniyediki bir bölük wirus tetqiqatchiliri fédératsiye axbarat idarisining doklati üstidin tekshürüsh élip bérishqa bashlighan. Eger bu wirusning “Xitayning wuxendiki tejribixanidin tarqalghan sün'iy wirus” ikenliki mu'eyyenleshse, xitayni éghir bash aghriqigha giriptar qilidiken. Gérmaniyediki weziyet analizchisi gheyur qurban ependi bu heqte qarashlirini ipade qilip ötti.

14-Mart “Aponét” torida élan qilin'ghan melumatta körsitilishiche, 2020-yilidin 2022-yilighiche yawropadiki 18 dölette korona wirusi bilen yuqumlan'ghanlarning sani 289 milyon kishige yetken bolup, buning ichide 16 milyon 800 ming adem hayatidin ayrilghan. Yalghuz gérmaniyedinla 2 milyon 300 ming insan ölüp ketken.