Хитай һөкүмити уйғур районидин “ичкиридики завутларға елип берилғанларниң турмуши бәхтлик” дәп тәшвиқ қилмақта

Хитай һөкүмитиниң хәлқаралиқ тәшвиқат васитилиридин бири болған һәмдә ютуб қанилида бир милйон 800 миңдин артуқ абонти болған хитай хәлқара телевизийә тори (CGTN) бир қанчә күндин бери ютуб қанилида уйғур районидин хитай өлкилиридики завутларға елип берилғанларниң турмуши һәққидә “надир шинҗаң хәвәрлири” намлиқ көп қисимлиқ видийо тарқатқан. Хитай таратқу гуруһи (CMG) җәмий 8 қисимлиқ бу “һөҗҗәтлик хәвәр” ни ишләш үчүн ичкири хитайдики һәр қайси завутларда ишләватқан уйғур, қазақ, қирғиз яшлирини сөзлитип, уларниң бу йәрдики “бәхтлик турмуши” ни тәшвиқ қилған.

Бу видийоларда гуаңдуң хуйҗо шәһири електр әсваблири завутида ишләватқан ақтулуқ йигит ақилбек, нәнҗиң електронлуқ үскүнә завутида ишләватқан ғулҗалиқ қиз улан, нәнҗиң електирик машина завутида ишләйдиған ақтулуқ қиз гүлхәйир, әнхуй ток сими завутида ишләватқан қәшқәрлик қиз гүлҗәннәт, гуаңдуң ток сайманлири завутида ишләватқан гүлчинар қатарлиқларниң һекайәси баян қилинған.

Буларниң ичидә ақилбек, улан, гүлҗәннәт қатарлиқлар той қилмиған яшлар болуп, хитай мухбирлириға ейтқан сөзидә турмуш қийинчилиқи сәвәбидин өрләп оқуялмиғанлиқини, аилисигә ярдәм қилиш, шундақла мустәқил һаят кәчүрүш үчүн ичкиригә келип ишлигәнликини баян қилиду. Улар йәнә һәр айда төт-бәш миң йүән тапидиғанлиқини, буниң бир қисмини аилисигә әвәтидиғанлиқини, өйидикилириниң өзлиридин рази икәнлики, һәтта пәхирлинидиғанлиқини ейтиду.

Тәһлилчиләрниң қаришичә, бу видийоларда дейиливатқан гәпләр тамамән хитайниң тәшвиқат оюни болуп, алий мәктәптә оқушқа тегишлик бу яшларниң ичкиридики завутларда ишләшкә мәҗбур болғанлиқи уларниң аилисидики қийинчилиқ яки өзлириниң таллиши билән мунасивәтлик қилип көрситилгән. Һәммисиниң бирдәк һалда аилисигә ярдәм бериш вә мустәқил һаят кәчүрүш үчүн ичкиригә келип ишлигәнликини ейтиши болса уларниң өзлүкидин кәлгәнликини, зорлап елип кәлгән келинмигәнликини тәшвиқ қилиш үчүн икән.

Америкада турушлуқ паалийәтчи илшат һәсән әпәнди бу видийолардики тәшвиқатниң чәт әлдики уйғурлар вә кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң уйғурлар учраватқан ирқий қирғинчилиқни ғәрб дунясиға ашкарилишиға қарши һалда елип бериватқан көз боямчилиқ икәнликини билдүрүп: “өз вақтида натсисларму завутларда қул қилип ишлитиватқан йәһудийларни ашундақ бәхтлик көрситишкә урунған” деди.

Уйғур һәрикити тәшкилатиниң башлиқи рошән аббас ханим бу видийолар һәққидә тохтилип: “хитай ташқи ишлар министири ваң йи явропада дәккисини йегәндин кейин, хитайниң уйғурлар мәсилисидә явропа билән яманлишип қелиштин, һәтта буниңдин өтүп мусулман әллири билән йириклишип қелиштин әнсиригәнлики үчүн уйғур вә башқа милләтләрни дуняға бәхтлик көрситишкә җан-җәһли билән тиришиватиду” деди.

Қизиқарлиқ йери шуки, бу видийода сөзлитилгән яшлар өзиниң ичкиригә келип пул тепиштики шәхсий арзулирини алаһидә тәкитләйду. Мәсилән, биринчи видийода һекайәсини сөзлигән ақилбек өзиниң бир данә янфон елиш арзусини әмәлгә ашуруш үчүн ичкиригә берип ишләп пул тапмақчи болғанлиқини ейтса, иккинчи видийода һекайәсини баян қилған қиз улан көп пул тепип, иқтисадий җәһәттә мустәқил болуш үчүн бу йолни таллиғанлиқини, төтинчи видийодики қиз гүлҗәннәт болса өзиниң аилидә әркә чоң болғанлиқини, кийимгә амрақлиқини, ичкиригә берип пул тапса бу арзусиға йетәләйдиғанлиқини ойлап мушу қарарға кәлгәнликини баян қилиду.

25 яшлардики гүлхәйр билән гүлчинар турмушини қамдаш үчүн балисини чоңларға ташлап, хитай өлкилиридә ишләватқан қизлар болуп, булардин гүлхәйр ери ишләватқан завутқа келип ишләватқили 2 ай болғанлиқини, завутниң уларға ғәмхорлуқ қилип айрим ятақ бәргәнликини, иккисиниң айда 4000 йүәндин 8000 йүән тапидиғанлиқини, өзиниң бурундинла шаңхәйни вә деңизни көргүси барлиқини, дәм алған вақитлирида шаңхәйгә берип саяһәт қилип бу арзусини әмәлгә ашурғанлиқини алаһидә тилға алиду. Гүлчинар болса юртидики көплигән яшларниң ичкиригә берип пул тепип, юртиға қайтип дукан ечиватқанлиқини, өзиниңму бу завутта ишләп пул тапқач бир яқтин чач ясашни өгиниватқанлиқини, дәсмий салғудәк пул тепивалғандин кейин юртиға қайтип чач ясаш дукини ачидиғанлиқини ейтиду.

Сиясий көзәткүчи илшат һәсән әпәндиниң қаришичә, хитай бу видийолирини тарқитиш арқилиқ бәәйни сталин дәвридики советқа охшаш өз җинайитини йошурушқа вә пәрдазлашқа күчәватқан болуп, хитай мухбирлири тәшвиқат үчүн карға келидиған адәмләрни һекайә сөзләшкә мәҗбурлайдикән, у бичариләрму амалсиз һалда шуниңға маслишидикән. Илшат һәсән әпәнди: “әгәр хитай уларниң һәқиқәтән бәхтлик икәнликини көрсәтмәкчи болса бундақ көз боямчилиқ қиливәрмәй, һәқиқий әһвални көргили қойсун; ишикини ечип, мухбирларни у йәргә берип тәкшүрүп келишкә йол қойсун” деди.

Илшат һәсән әпәнди, әйни чағда совет һөкүмитиниңму хәлқараниң бесимиға қарши даңлиқ язғучи горкини гулахни көздин кәчүрүп, у йәрдики қул әмгәкчиләрниң бәхтлик турмуши тоғрулуқ мақалә йезишқа буйруғанлиқини, горкиниң өз виҗданиға мухалип һалда у йәрни махтап мақалә йезип хәлқи аләмниң ләнитигә қалғанлиқини баян қилди. Андин натсистлар вә коммунистлардин қалған вә һазир хитай давамлаштуруватқан бундақ көз боямчилиқ тәшвиқатиниң әмди ақмайдиғанлиқини билдүрди.

Рошән аббас ханим хитайниң бу хил тәшвиқатларни “уйғур мәҗбурий әмгәкниң алдини елиш қанун лайиһәси” ниң мақуллинишини тосуш үчүн елип бериливатқанлиқини оттуриға қойди.