Америка - австралийә билән хитай арисидики зиддийәтләр дуня сәһийә мәҗлисидә йәниму өткүрләшти

Мухбиримиз ирадә
2020.05.20
Australia-Marise-Payne-maris-peyn.jpg Австралийә ташқи ишлар министири марис пәйн таҗсиман вирусни мустәқил тәкшүрүшни һәрқайси дөләтләрниң қоллиғанлиқини қарши алидиғанлиқини баян қилмақта. 2020-Йили 18-май, австралийә.
AP

Австралийә һөкүмити америкадин кейин таҗсиман вирус юқуми һәққидә мустәқил тәкшүрүш әп беришни тәләп қилған иккинчи дөләт болуп қалған. Нәтиҗидә у алдинқи һәптә хитай һөкүмитиниң өч елиш түсини алған сода ихтилапиға учриғаниди. Йәни, хитай австралийәдики төт чоң гөш мәһсулатлири фермисидин гөш импорт қилишни тохтатқан. Хитай һөкүмити буниңда бир қисим сүпәт өлчәмлирини баһанә қилған болсиму, көзәткүчиләр буни хитайниң австралийәдин өч елиш үчүн қилғанлиқини билдүргән.

18-Май дүшәнбә күни болса, хитай австралийә мәһсулатлирини чәкләш тәдбирлирини йәнә бир қәдәм илгирилитип, австралийәдин импорт қилиниватқан арпаға чегра беҗи қойидиғанлиқини җакарлиди.

Австралийәниң “ABC” қанилиниң бу һәқтики хәвиридин қариғанда, австралийә һөкүмити таҗсиман вирус һәққидә тәкшүрүш әп беришни тәләп қилиштин ибарәт хәлқаралиқ бир чақириқни шәкилләндүрүштә башламчилиқ рол ойниған болуп, дәл мушу сәвәблик хитай австралийәни җазалашни мәқсәт қилғаникән.

Америкадики тонулған сиясий анализчи, йиллардин буян хитай ишлириға мунасивәтлик саһәдә издинип келиватқан доктор андерс корму шундақ көз қарашни илгири сүрди. У радийомизниң бу һәқтики соаллириға елхәт арқилиқ җаваб қайтуруп мундақ деди: “хитай компартийәси һәмишә сода йочуқидин пайдилинип туруп, һөкүмәтләргә тәсир көрситиш арқилиқ уларни өзлиригә пайдилиқ ташқи сиясәт нишанлириға хизмәт қилдуриду. Әмма мән бу вирус мәсилисидә хитайни қийинчилиққа дуч келиду, дәп қараймән. Чүнки вирус һәр бир дөләттики сайлиғучи аммиға чоңқур тәсир көрсәтти. Уларниң йеқинлирини өлтүрди, иқтисадини вәйран қилди. Таҗсиман вирус юқуми кишиләрниң хитай компартийәсиниң хәтәрлик алаһидиликлирини тонувелиши үчүн һәқиқий савақ болди. Мән сайлиғучи хәлқ аммисини өз һөкүмәтлиридин бейҗиңға қарши қаттиқ сиясәт йүргүзүшини тәләп қилиду, дәп қараймән”

Мәлум болушичә, 18-май, дүшәнбә күни дуня сәһийә тәшкилатиниң йиллиқ қарар чиқиришиға мунасивәтлик “дуня сәһийә мәҗлиси” чақирилған болуп, йиғинда австралийәни хушал қилидиған вәзийәт шәкилләнгән. У болсиму, шу күни 60 тин артуқ явропа дөлити вә башқа дөләтләр явропа иттипақи тәрипидин түзүлгән таҗсиман вирус вә дуня сәһийә тәшкилатиниң вирусқа қарши алған тәдбирлири үстидә мустәқил тәкшүрүш елип бериш һәққидики һәрикәт пиланини қоллап аваз бәргән. Буниңдин сирт йәнә, бу қарар 50 тин артуқ африқа дөлитиниңму күчлүк қоллишиға еришкән, нәтиҗидә җәмий 117 дөләт бу һәрикәт пиланини қоллиған.

19-Май сәйшәнбә күни австралийә ташқи ишлар министири марис пәйн һәрқайси дөләтләрниң бу һәрикитини қарши алған. Австралийә сода министири симон бермиңхам сәйшәнбә күнидики сөзидә хитайниң таможна беҗи қараридин интайин әпсусланғанлиқини ипадә қилиш билән биргә йәнә, дуня сәһийә тәшкилатиниң қарар чиқириш оргини болған дуня сәһийә мәҗлисиниң қарарини қарши алған. Бирмиңхам: “һөкүмитимиз дунядики һәрқайси дөләтләрниң һәмкарлиқи вә қоллишини қарши алиду” дегән. CNN Телевизийәсиниң хәвиридә баян қилинишичә, шу күни һәрикәт пиланини қоллиған 117 дөләт ичидә хитайниң дости дәп билинидиған русийәму бар икән.

Андерс кор әпәнди бизгә қилған сөзидә, бу мәсилидә һәрқайси дөләтләрниң бирлик ичидә һәрикәт қилиши керәкликини билдүрди. У елхәт арқилиқ қайтурған инкасида мундақ деди:

“австралийә вә униң америка қатарлиқ иттипақдашлири хитайниң бундақ чакина бесим тактикисиға боюн егишни қәтий рәт қилиши керәк. Австралийә вә әркинликни қоллайдиған демократик дөләтләр вә уларниң достлири австралийәниң експортини толуқлаш үчүн австралийәдин кала гөши сетивелишқа ашкара вәдә бериши керәк. Немишқа биз хитай австралийәдин алмаймиз дегән нәрсиләрниң һәммисини сетивалмаймиз? мәнчә бу бейҗиңға берилидиған әң тоғра сигнал. Биз уюшсақ утуп чиқалаймиз, әгәр бөлүнсәк йиқилимиз”

“ню-йорк вақти” гезитиниң бу һәқтики хәвиридин қариғанда, дуня сәһийә мәҗлиси шу күни америка вә хитай арисидики йәнә бир мәйдан кәскин сүркилишкә сәһнә болған. У күни америка президенти доналд трамп сәһийә тәшкилатиниң мәҗлисидә нутуқ сөзләшни рәт қилған, хитай дөләт рәиси ши җинпиң болса тор арқилиқ нутуқ сөзләп, хитайниң дуня сәһийә тәшкилатиға 2 милярд доллар ярдәм қилидиғанлиқини җакарлиған, йәнә келип хитайниң вирус мәсилисидә очуқ-ашкара болғанлиқини илгири сүргән.

Шу күни ахшам америка президенти доналд трамп тивиттир арқилиқ дуня сәһийә тәшкилати башлиқи тәдрус гебриюсусқа очуқ мәктуп елан қилип, “сиз вә вә дуня сәһийә тәшкилатиниң хата қәдәмлири бүгүнки киризискә сәвәбчи болди” дегән. 4 Бәттин тәркиб тапқан мәктупта доналд трамп хитай һөкүмитини вә дуня сәһийә тәшкилатиниң хитай билән болған шүбһилик мунасивитини қаттиқ әйиблигән. Доналд трамп йәнә “әгәр дуня сәһийә тәшкилати әгәр кәлгүси 30 күн мөһләт ичидә маһийәтлик өзгириш елип бармиған тәқдирдә американиң дуня сәһийә тәшкилатидин чекинип чиқидиғанлиқи вә бу органға беридиған йиллиқ ианисиниму қәрәлсиз һалда тохтитидиғанлиқи” ни җакарлиди.

Дуня сәһийә мәҗлисидә нурғун дөләтләр австралийәниң чақириқини қоллап аваз бәргәндин кейин, хитай ташқи ишлар баянатчиси сөз қилип, австралийәни сиясий һәрикәтлиридин ваз кечишкә чақирған. Хитай һөкүмитиниң авази болған “йәршари вақти” гезити бир мақалә елан қилип, австралийәни “америка сизип бәргән сиизиқта маңди”, дәп  тәнқидлигән. Улар техи намәлум бир “вейбо тори” қолланғучисиниң австралийәни “американиң итидәк һәрикәт қилидиған гигант кенгоро” дәп  атиғанлиқини  илгири сүрүп туруп австралийәгә һақарәт қилған. Хитай йәнә австралийәниң деңиз мәһсутлири, сулу вә мевә -чевилиригиму җаза тәдбири қоюши мумкинликини билдүрди.
Австралийә болса буниңға җавабән, хитайни дуня сода тәшкилатиға әрз қилидиғанлиқини җакарлиди. Австралийәниң ташқи ишлар министири марис пәйн австралийәниң “ABC” қанилиниң зияритини қобул қилғанда “ австралийә өз дөләт мәнпәәтини қоғдаш йолида баштин-ахир мустәһкәм туриду” деди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.