Хитайниң қазақистандики әлчиханиси пневмонийә кесилигә аит агаһландурушини өзгәртивалған

Ихтиярий мухбиримиз ойған
2020.07.14
qazaqistan-virus-almuta-saqchi.jpg Қазақистан сақчилири алмутадики районларни тосуп, корона вирусиниң тарқилишиниң алдини алмақта. 2020-Йили 19-март, алмута.
AP

Йеқиндин буян дуняниң бир қатар аммиви ахбарат васитилиридә хитайниң қазақистанда турушлуқ баш әлчиси җаң шявниң қазақистанда тарқиливатқан пневмонийә, йәни өпкә яллуғи тоғрисида чиқарған агаһландуруши күчлүк бәс-муназирә қозғиди. Бу һәқтә әң дәсләп қазақистан мәтбуатлири хәвәр тарқатқан иди.

“информатсийә бюроси” ахбарат агентлиқида елан қилинған “хитай әлчиханиси қазақистандики намәлум пневмонийә кесили тоғрилиқ агаһландурди. Қазақистан сәһийә министирлиқи ахбаратни инкар қилди” намлиқ мақалидә ейтилишичә, хитай әлчиханиси өз тори арқилиқ қазақистандики хитай пуқралирини намәлум пневмонийәдин сақлинишқа чақирған икән. Агаһландурушта бу кесәлликниң июн ейиниң оттурилиридин тартип мәмликәтниң бәзи районлирида хели күчәйгәнлики һәм униң юқумланғучиларни корона вирусидинму көп өлүмгә елип келидиғанлиқи ейтилған. Һәтта бәзи хитай анализчилири бу кесәлликниң хитайға тарқилишиниң алдини елиш үчүн тез арида чариләр қоллиниш зөрүрлүкиниму оттуриға қойған болуп, бу мәсилә хитай таратқулирида чоң талаш-тартиш қозғиғаникән.

Қазақистанниң “азадлиқ роһи” агентлиқида елан қилинған сейтқазин ардақниң “баш әлчи җаң шяв қазақистан һөкүмитидин хитай пуқралириниң бихәтәрликини капаләтләндүрүшни илтимас қилди” намлиқ мақалисидә көрситилишичә, җаң шяв қазақистан сәһийә министири алексей тсой билән болған телефон сөзидә хитай пуқралириниң саламәтликини вә бихәтәрликини тәминләш илтимасини қилған. Улар шундақла хитайниң қазақистанға көрситиватқан инсанпәрвәрлик ярдимини вә қазақистан һөкүмитиниң корона вирусиниң тарқилишиниң алдини елиш мәқситидә көрүватқан чарилирини муһакимә қилған. Тәрәпләр йәнә вирусқа қарши чариләрни обйектип һалда йорутушниң муһимлиқини, ахбарат мәнбәлириниң қазақистандики пневмонийә тоғрилиқ хата чүшәндүрүшлиригә йол қоюлмаслиқи керәкликини тәкитлигән.

Игилишимизчә, хитай әлчиханисиниң пневмонийәни йеңи бир вирус дәп дуняға җар селиши қазақистан тәрәпни буниңға тез арида рәддийә беришкә мәҗбурлиған икән.

“спутник” хәвәрләр агентлиқида берилгән “хитай қазақистандики вәтәндашлиридин әнсиримәктә” дегән темидики абзал қалийефниң мақалисидә қазақистанниң сәһийә вәкили диас ахметшәрипниң бу һәқтики билдүрүши нәқил кәлтүрүлгән болуп, у қазақистанда дуня сәһийә тәшкилатиниң қаидилири бойичә ағриқларни тизимға елиш һәм уларға чүшәндүрүш бериш арқилиқ тегишлик чариләр қоллинилидиғанлиқини әскәртип, хитай тәрәпниң бәргән мәлуматлирини “һәқиқәткә мас кәлмәйду” дәп тәкитлигән.

Бир күн өтүпла хитай өзиниң дәсләпки хәвиригә өзгәртиш киргүзгән. Бу һәқтики талаш-тартишлар “җас алаш” гезитидә елан қилинған “хитай әлчилики ‛қазақистанда күчәйгән пневмонийә‚ тоғрилиқ хәвиригә өзгәртиш киргүзди” дегән мақалида тилға елинған. Мақалидә мундақ дейилгән: “хитайниң қазақистандики әлчиликиниң хәвиридин кейин дуня мәтбуатлири дипломатийәлик хизмәткә изаһ қилип, ‛қазақистанда намәлум пневмонийә тарқиливатиду, униңдин өлгәнләр сани корона вируси қурбанлиридинму хели көп‚ дегән хәвәр тарқитишқа башлиған. Шуниңдин кейин хитай әлчилики хәвиригә өзгәртиш киргүзүп, пневмонийәгә аит қоллинилған ‛йеңи‚ вә ‛намәлум‚ дегән сөзләрни елип ташлиди. Буниңға қошуп, һазир ағриқтин өлүм көп дегән мәнидики ибариму йоқ.”

Йәни қазақистан һөкүмити “намәлум пневмонийә” дегән хәвәрни йоққа чиқарғандин кейинла хитай тәрәп өзи чиқарған дәсләпки хәвиригә өзгәртиш киргүзгән. Мақалидә йәнә ейтилишичә, қазақистанниң сәһийә министирлиқи һәқиқәткә мас кәлмәйдиған бу хәвәрни хитай әлчиликиниң таратқанлиқини тилға алмиған икән. Министирлиқ йәнә хитайниң бәзи мәтбуатлириниң шундақ хәвәр тарқатқанлиқини ейтсиму, әмма уларниң ениқ намини атимиған.

Радийомиз зияритини қобул қилған сиясәтшунас җасарал қуванишалин әпәнди қазақистандики бүгүнки вәзийәтни мундақ дәп чүшәндүрди: “һазир қазақистанда өлүм-йитим интайин көпийип кәтти. Арқа-арқидин һәр түрлүк шум хәвәрләр келиватиду. Шуниң үчүн болса керәк, бу кесәлликни ‛қазақистан пневмонийәси‚ дәпму атаватқанлиқи шу вәҗидин болса керәк. Өз елиниң, хәлқиниң ғемини қиливатқан мәмликәтләрдә мунчилик еғир вәзийәт йоқ. Демәк, һәммә нәрсә һакимийәтниң қолида дегән сөз. Дора-дәрмәкниң йетишмәслики, уларниң баһасиниң өрләп кетиши, хизмәтниң тоғра болмиғанлиқи, ағриқханиларда мутәхәссисләрниң йетишмәслики вә башқилар мәмликитимиздики асаслиқ кәмчиликләрдур. Һазир қазақистан бу кесәлликниң иккинчи долқуниниң мәркизи болмақта. Мән буни қазақистанға қарши қилиниватқан бир явузлуқ, дүшмәнлик дәп чүшинимән. Қазақистан бир тәҗрибә мәйдани болуватмақта. Һазир хитайдин һәр хил товарлар, мәһсулатлар келиватиду. Биз хитайниң мундақ ярдәм арқилиқ немә елип келиватқанлиқиниму билмәймиз.”

Зияритимизни қобул қилған “атаюрт пидаийлири” тәшкилатиниң вәкили қайрат байтолла әпәнди хитайниң қазақистандики пәвқуладдә вә толуқ һоқуқлуқ әлчиси җаң шявниң әйни вақитларда қилған бәзи билдүрүшлириниң қазақистанда чоң наразилиқ туғдурғанлиқини оттуриға қоюп, мундақ деди: “бу йәрдә корона вируси башланғанда хитай билән чеграни йепишқа тоғра кәлди. Әнә шу вақитта җаң шяв әпәнди чеграни япмаслиқ керәк дегән иди. Буниңдин илгири у шәрқий түркистанда уйғур, қазақ вә башқа аз санлиқ түрк-мусулман хәлқләрни ‛сиясий өгиниш‚ дәп аталған лагерларға қамалғанлиқини йоққа чиқирип, уларни ‛билим мәркәзлири‚ дәп атиған иди. У өзини әхлаққа, дипломатийәгә лайиқ көрсәтмиди, әлвәттә. Бизниң зиялийлиримизниң, җәмийәт әрбаплиримизниң көпчилики шу вақитта җаң шявниң өз елигә қайтишини тәләп қилғаниди. Бизму шундақ пикир қилған идуқ. Әмму бизниң һөкүмәт уни қайтурмайватиду. ‛атаюрт пидаийлири‚ ниң рәһбири ербол дәвлетбек җаң шявни бәтму-бәт сөһбәткә чақирған иди. Биз уни сиясий лагерларда ятқанларниң уруқ-туғқанлири, гуваһчилар билән учраштурмақчи болған, әмма у келиштин баш тартти. Хәт язсақ, у хәткә коммунистик партийәниң партийә мәктәплиридики үлгиси бойичә җаваб берәтти. У мушу вақитқичә коммунистик партийә идейәсини қазақистанға сиңдүрмәкчи.”

Мәлум болушичә, буниңдин үч ай илгири хитай аммиви ахбарат васитилириниң “немә үчүн қазақистан хитайға қайтип кәлгүси келиду?” дегән мақалини елан қилиши һәм тарқитиши қазақистан җамаәтчилики арисида күчлүк наразилиқ туғдурған иди. Шу мунасивәт билән қазақистан ташқи ишлар министирлиқиниң вәкили хитайниң қазақистандики әлчиси җаң шяв билән учришип, наразилиқ билдүргәниди. Мундақ наразилиқ нотиси хитай ташқи ишлар министирлиқиғиму әвәтилгәниди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.