A'ile ezaliri ghayib qiliwétilgen Uyghurlar xelq'araning xitaygha téximu küchlük bésim qilishini telep qilmaqta

Amérika tashqiy ishlar ministiri antoni bilinkén 30-awghust “Mejburiy ghayib bolghanlar xelq'ara küni” munasiwiti bilen bayanat élan qildi. Bayanatta mundaq déyilgen: “Bügün biz dunyaning her qaysi jayliridiki mejburiy ghayib qiliwétish jinayitining qurbanlirini esleymiz. Buning ichide xitay xelq jumhuriyiti teripidin ghayib qiliwétilgen diniy we milliy topluqning ezaliri, adwokatlar, pa'aliyetchiler we bashqilarmu bar. . .”

2010-Yilidin bashlap her yili 30-awghust küni diktator hakimiyetler teripidin ghayib qiliwétilgen insanlar alahide xatirilinidighan bolup, birleshken döletler teshkilati (b d t), kishilik hoquqni közitish teshkilati qatarliq xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirimu bu heqte mexsus bayanat élan qilghan. B d t élan qilghan bayanatida “Mejburiy ghayib qiliwétish” jinayitini sadir qiliwatqan hakimiyetlerning ghayib qiliwetken kishilerdin bashqa ularning a'ile-tawabi'atlirighimu éghir ziyankeshlik qilidighanliqi eskertilgen.

Kishilik hoquqni közitish teshkilatimu özining resmiy ijtima'iy taratqulirida bu heqte yazma bayanat, shuningdek a'ilisi ghayib qiliwétilgen Uyghurlarning guwahliq widiyolirini tarqatqan. Ular yazmilirida b d t ning “Xitay hökümiti Uyghurlargha qarita insaniyetke qarshi jinayet sadir qiliwatqan bolushi mumkin” liki heqqidiki doklatini élan qilghinigha ikki yil bolghanliqini, emma xitay hökümitining Uyghur we bashqa türkiy musulmanlirigha qarshi insaniyetke qarshi jinayetlerni dawamlashturuwatqanliqini qayta tekitligen.

Piroféssor, xelq'aragha tonulghan Uyghur folklorshunas rahile dawut ashu ghayib qiliwétilgenlerning biri bolup, u 2017-yilning axirida béyjingdiki bir yighin'gha qatnishishqa yol alghan we shuningdin kéyin iz-dériki bolmighan. 2023-Yili 9-ayda xitay hökümitining uni “Bölgünchilik” we “Dölet xewpsizlikige zerer yetküzüsh jinayiti” dégen eyib bilen ömürlük qamaqqa höküm qilghanliqi ashkarilan'ghan.

Rahile dawutning amérikada turushluq qizi eqide polat apisining alte yildin buyan tutup turuluwatqanliqi heqqide radiyomizgha qayta guwahliq berdi. U alte yildin béri qizi bilen didarlishishni arman qilip kéliwatqan momisining (rahile dawutning apisi) qizini körelmey yéqinda tügep ketkenliki, apisi rahile dawutningmu qizini körelmey alte yildin biri türmide azab chékiwatqanliqini, bu üch ewladning tiragédiyesini qet'iy qobul qilalmaydighanliqini éytti.

“Mejburiy ghayib bolghanlar xelq'ara küni” munasiwiti bilen muhajirettiki nurghun Uyghurlar özlirining ijtima'iy taratqulirida ghayib qiliwétilgen a'ile tawabi'atliri heqqide guwahliqlirini hembehirlidi.

Amérikada turushluq sehibe sayram'oghlining tarqatqan melumatigha qarighanda, uning inisi quddusjan abduweli 2024-yili 7-ayning 12-küni ghuljadin bortalagha qaytish yolidiki tekshürüsh ponkitida yerlik saqchilar teripidin qolgha élin'ghan. Sehibe radiyomizning ziyaritini qobul qilip, inisining qachan we qeyerde tutulghanliqi, kéyin qeyerge yötkelgenliki we inisi heqqide özi ige bolghan eng yéngi uchurliri toghrisida qayta tepsiliy melumat berdi.

Radiyomiz bu yil mayda quddusjanning qumul ottura sotta besh yil töt ayliq késilgenlikini delilligenidi.

Eqide we sehibe ziyaritimiz dawamida a'ile ezaliri tutulup ketkendin kéyin hayatining pütünley özgirip ketkenlikini bayan qildi. Ularning bayanliridin ularning nahayiti éghir bir pisxikiliq bisim astida yashawatqanliqi bilinip turatti. Ular yene her qaysi hökümetler we xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining xitaygha téximu küchlük bisim qilishini, tutulup ketken a'ile ezaliri bilen pat arida saq-salamet didarlishishni arzu qilidighanliqini bildürüshti.

Tashqi ishlar ministiri antoni bilinkén bayanatining axirida pütün dunyani birliship xitay, rusiye we süriye qatarliq döletler keltürüp chiqiriwatqan “Mejburiy ghayib qiliwétish” ke xatime bérishke, jinayetchilerni jawabkarliqqa tartishqa, shundaqla hemme insanlarning asasiy kishilik hoquqi we erkinlikige hörmet qilishqa chaqirghan.