Se'udiy erebistanida tutup turuluwatqan hemdulla welining xitaygha qayturulush xewipi endishe qozghimaqta

2020-Yili féwralda türkiyedin se'udi erebistan'gha umre hejge bérip, türkiyege qaytalmay se'udi erebistanda qep qalghan we se'udi saqchiliri teripidin tutqun qilinip, xitaygha qayturup bérish xewpige duch kelgen Uyghur muhajiri hemdulla welining nöwette türmidin bashqa bir orun'gha yötkelgenliki ilgiri sürülmekte.

Biz hemdulla welini türkiye keltürüsh üchün yol méngiwatqan, sherqiy türkistan kishilik hoquqni közitish teshkilatining bash katipi, dokturant nuriddin izbasar bilen söhbet élip barduq.

U hemdulla welini qutuldurush we üchinchi bir bixeter döletke yötkesh üchün b t d kishilik hoquq komtétigha erz sunup, siyasiy panahliq bérishni telep qilghanliqini, shuningdin kéyin se'udi saqchiliri hemdulla welini tutup turuwatqan türmidin bashqa bir orun'gha yötkigenlikini bildürdi.

Nuriddin izbasar ependi hemdulla weli toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Se'udi erebistanida tutulup ketken hemdulla weli bilen yene bir Uyghur qérindishimiz melum bir yerge élip kétilgen iken. Biz bularning matériyallirini retlep chiqip, ularning xitaygha qayturulup ketmesliki üchün 1‏-ayning7 ‏-küni birleshken döletler teshkilatigha erz sunduq. Biz erz sunup uzaq ötmey ularni burun tutup turuwatqan yéridin méhmanxanidek bir yerge yötkigenlikini angliduq. Yenila ularning xitaygha qayturulup kétish xewpi bar, chünki ular téxi qoyup bérilmidi. Ular qoyup bérilgendin kéyin, andin bixeter döletlerge kételeydu. Biz b d t ning buninggha bir xizmet qilip, ashularning se'udi erebistanidin bixeter döletlerge chiqirilishi üchün tirishchanliq körsitishige bésim ishiltiwatimiz. Hem bizmu se'udiy erebistanining enqerediki elchixanisigha we istanbuldiki konsolxanisigha xet yazduq. Dawamliq ehwal igilep turuwatimiz, b t d ning ularni bixeter döletke yötkep kétishi üchün izchil telep sunup kéliwatimiz.”

Biz bu heqte téximu toluq melumat élish üchün hemdulla welining adwokati, proféssur doktur ilyas doghan ependi bilen söhbet élip barduq. Ilyas doghan ependi hemdulla welining ehwali toghrisda toxtilip mundaq dédi: “Hemdulla weli esli turpanliq bolup, 2016‏-yilighiche ürümchide olturaqlashqan we kiyim tikish kespi bilen shughullan'ghan. U diniy telim alghan bir kishi. 2020‏-Yili féwralda umre hejini ada qilish üchün türkiyedin se'udi erebistanigha barghan. Kéyin xitay wirusi yamrap ketkendin kéyin ayrupilanlar toxtap kétip, u yerde turup qalghan. U türkiye puqrasi bolmighanliqi üchün türkiyege qaytalmighan. Biraq uning türkiyede muddetsiz olturush ruxsiti bar. U qaytalmighandin kéyin, se'udiy erebistanida qanunluq olturaqlishish roxsiti alghan. Türkiyege qaytish üchün tirishchanliq körsetken bolsimu, netije chiqmighan. 2020‏-Yili11 ‏-ayning ‏20-küni se'udi erebistan saqchiliri uni yene bir Uyghur bilen turuwatqan öyidin tutqun qilghan we türmige tashlighan. Kéyin bashqa bir yerge yötkigenlikini angliduq, emma qeyerge yötkigenlikidin melumatimiz yoq. Hemdulla welidin2020 ‏-yili 12-ayning 20-künidin buyan héch qandaq xewer alalmiduq. Hemdulla welining xitaygha qayturulush xewpi dawam qiliwatidu.”

Adwokat ilyas doghan ependi hemdulla welining se'udi erebistanidin qoyup bérilip erkinlikke chiqishi üchün bir türküm xizmetlerni élip barghanliqini bildürüp mundaq dédi: “Hemdulla welining awazini dunyagha anglitish we uning türkiye qayturulushi üchün hem se'udi erebistan emeldarlirigha hem xelq'araliq teshkilat we organlargha iltimas sunduq, emma hazirghiche bizge jawap qayturmidi. Se'udi erebistan emeldarlirining jawap bérishini kütiwatimen. Se'udi erebsitanining enqerediki bash elchisi waqit berse uchrishishni xalaymiz. Hemdulla welini türkiyege qayturup bérishni telep qilimiz.”

Xitay bésimidin qéchip dunyaning her qaysi jaylirigha kétip qalghan Uyghurlarning bir qsimi özliri barghan döletler teripidin tutulup xitaygha qayturup bérilmekte. Misal alidighan bolsaq, se'udiy erebistan, pakistan, malaysiye, tayland, tajikistan we ottura asiyadiki döletler nurghun Uyghurlarni tutup xitaygha qayturup berdi.

Adwokat ilyas doghan ependi bu heqte pikir bayan qilip mundaq dédi: “Uyghurlar oxshimighan döletlerdin xitaygha qayturuliwatidu. Hindonéziye, malaysiya, tayland, se'udi erebistandin xitaygha qayturiliwatidu. Bir dölet yawropa ittipaqi kishilik hoquq shertnamisigha imza qoymighan bolsimu, eger u dölet b d t gha eza bolghan bolsa zulumgha uchraydighan, qiyin-qistaqqa élinidighan bir kishini qayturup bermesliki lazim. Chünki b d t gha eza döletlerning kishilik hoquq shertnamisi we kishilik hoquqqa hörmet qilish mejburiyiti bar. Epsuslinarliq bilen köpligen döletler, bolupmu islam döletliri bu qanun'gha diqqet bermestin sherqiy türkistanliq qérindashlirimizni xitaygha qayturup bériwatidu.”

Adwukat ilyas doghan ependi hemdulla weliyning hayatining xewp ichide ikenlikini tekitlidi we uning insanperwerlik jehette xitaygha qet'iy qayturulmasliqi kéreklikini tekitlidi. U” se'udi erebistan emeldarlirining bu mesilisige jiddiy qarishini kütiwatimiz “Dédi.