Yawropa parlaméntida “Uyghur mejburiy emgiki we yawropa siyasiti” témisida yighin chaqirilghan

Muxbirimiz irade
2022.05.11
Yawropa parlaméntida “Uyghur mejburiy emgiki we yawropa siyasiti” témisida yighin chaqirilghan Yawropa parlaméntida ötküzülgen “Uyghur mejburiy emgikige xatime bérish birleshmisi” (the cho'aliti'on to end Uyghur forched labo'ur) namliq yighinda jewher ilham sözlimekte. 2022-Yili 10-may, bélgiye.
europarl.europa.eu

“Uyghur mejburiy emgikike xatime bérish birleshmisi” (The Coalition to End Uyghur Forced Labour) 10-may küni yawropa parlaméntida bir yighin teshkillep, xitay hökümitining éghir ziyankeshliki we mejburiy emgikining tesirige uchrawtqan Uyghurlarning ehwaligha diqqet tartish, bolupmu yawropa shirketlirining teminlesh zenjirlirini Uyghur mejburiy emgikidin xaliy qilishning yolliri heqqide bir muzakire yighini uyushturghan.

Yawropa ittipaqidiki hökümetler we shirketlerning Uyghur mejburiy emgiki bilen bolghan alaqisini ayaqlashturushning yolliri muzakire qilinidighan bu yighin, del yawropa komissiyoni mejburiy emgek bilen bulghan'ghan mehsulatlarning yawropa bazirigha kirishini cheklesh üchün qanun chiqirish teshebbusini otturigha qoyghan mezgilge toghra kelgen. Mezkur teklip layihesi bu yil 9-ayda yawropa ittipaqida resmiy otturigha qoyulidiken.

Yawropa parlaméntida ötküzülgen “Uyghur mejburiy emgikige xatime bérish birleshmisi” (the cho'aliti'on to end Uyghur forched labo'ur) namliq yighindin körünüsh. 2022-Yili 10-may, bélgiye.
Yawropa parlaméntida ötküzülgen “Uyghur mejburiy emgikige xatime bérish birleshmisi” (the cho'aliti'on to end Uyghur forched labo'ur) namliq yighindin körünüsh. 2022-Yili 10-may, bélgiye.
europarl.europa.eu

Yighinda yawropa parlaméntining ezaliri bérnard gu'étta (Bernard Guetta ), selime yenbo (Salima Yenbou), barriy andrws (Barry Andrews), bélgiye parlaméntining ezasi samu'il kogolati(Samuel Cogolati), ilham toxtining qizi we kishilik hoquq pa'aliyetchisi jewher ilham, “Uyghur mejburiy emgikike xatime bérish birleshmisi” soda we kishilik hoquq mesililiri dériktori kiloyi kranston (Chloe Cranston) qatarliqlar söz qilghan.

“Uyghur mejburiy emgikige xatime bérish birleshmisi” ning qurghuchi ezaliridin bolghan dunya Uyghur qurultiyining yawropa ittipaqi mesililiri boyiche siyaset maslashturghuchisi ko'én stop riyasetchilik qilghan bu yighinda, aldi bilen yawropa parlaménti ezasi bérnard gu'étta ependi söz qilghan.

U mundaq dégen: “Silermu hés qilip yetkendek, bu yerde erkinlikinglarni, insanliq ghorurunglarni we heq-hoquqliringlarni derhal qolgha kelـtüridighan bir séhr yoq. Shundaqtimu siler yawropa parlaméntida az bolmighan bir qisim muhim netijilerni qolgha keltürdinglar. Bügün siler öz béshinglargha kelgen tragédiyeni xelq'arada éـtirap qildurdinglar. Bügün dunyadiki tesirge ige shexislerning héchqaysisi xitay hökümiti nahayiti hiyligerlik bilen ‛qayta terbiyelesh merkezliri‚ dep atiwalghan bu lagérlarda bir milyondin oshuq Uyghurning tutup turuluwatqanliqini ret qilalmaydu. Andin mana bu parlaméntta biz ‛xelq'ara emgek teshkilati mejburiy emgek ehdinamisi‚ ni tonuduq. Yene biz yawropa ittipaqi bilen xitay arisidiki keng kölemlik meblegh sélish hemkarliq kélishimini ret qilduq. Eyni waqitta yawropa ittipaqida aran 3 parlamént ezasi bar iduq, bu ishlarni qilidighan. Emma bügün silerning derdinglar xelq'arada tonuldi hem silerning zulumgha qarshi küresh qilidighan tedbirliringlar boldi.”

Bérnard ependi sözide bu birlikning ispatlarni yighish, retlesh we béyjing teripidinmu maqullan'ghan mejburiy emgek ehdinamisigha erz qilish qatarliq wastiler arqiliq, Uyghur mejburiy emgikige xatime béreleydighanliqini tekitlidi.

U sözini dawamlashturup, mundaq dawam qilghan: “Bu küresh uzun, bek uzun, emma siler bu küreshni nahayiti téz bashlidinglar. Shuni este tutunglarki, bizning qollishimiz, taki siler ghelibe qilghan'gha qeder toxtap qalmaydu.”

Arqidin yawropa parlaméntning ezasi selime yenbo xanim söz qildi. U sözide aldi bilen bu yighinning yawropa parlaméntida échilishi we uninggha türmidiki erkinlik küreshchisi ilham toxti ependining qizining qatnishishining nahayiti ehmiyetlik bolghanliqini tilgha alghan.

U yene mundaq dédi: “Puqralar, parlaméntlar we hökümetler xelq'araliq qanunlarning depsende qilinishigha qarshi turushta we eyibleshte halqiliq rol oynaydu. Siyasetchiler, bolupmu yawropa siyasetchilirining kishilik hoquq we erkinlikni qoghdash mes'uliyiti bar, shunga yawropa hökümiti we siyasetchiliri xelq'araliq organlarda xitayning kishilik hoquq depsendichiliklirini eyiblishi we siyaset belgilishi kérek. Yawropa puqraliri mejburiy emgek bilen bulghan'ghan mehsulatlarni ishletmesliki, puqrawi jem'iyetler bilen hökümetler shinjangda yuz bériwatqanlargha qarshi birlikte heriket qilishi lazim. Ékispilatatsiye we mejburiy emgek yawropa bazirida orun tapalmisun.”

Axirida selime xanim yawropadiki shirketlerni mejburiy emgektin payda élishـtin derhal waz kéchishke chaqirip: “Jinayetke shérik bolghanliqning özi jinayettur”, dégen.

Selime xanim sözi dawamida yene Uyghurlarning hazir mejburiy emgektin bashqa yene ichkiy eza etkeschilikining tehditigimu uchrawatqanliqini, shunga ötken hepte yawropa ittipaqida mushu heqte bir qarar maqullinip, yawropa ittipaqining bu mesilige diqqet qilidighanliqi tekitlen'genlikini tilgha alghan. U: “Yawropa parlaménti Uyghurlar üchün seperwer bolushqa teyyar turidu,” dégen.

Yawropa parlaménti ezasi barriy andrws (Barry Andrews) sözide özlirining bir wekil bolush süpiti bilen bu yerge Uyghurlarning teleplirini, jümlidin mejburiy emgekke xatime bérish birlikining telep-pikirlirini anglighili we bu mesilini hel qilish üchün qandaq bir taktika we istratégiye belgileshni muzakire qilghili kelgenlikini bildürgen. U mundaq dégen: “Bu yil 9-ayda yawropa parlaméntida mejburiy emgek mehsulatlirini cheklesh heqqidiki teklip tonushturulidu, biraq uning konkirét mezmunliri téxi éniq belgilenmidi, jümlidin bu cheklime zadi qandaq bolidu, amérikaningkidek import cheklimisi bolamdu yaki uningdinmu keng kölemlik we qéyin bir cheklime bolamdu? biz hazir bu teklip layihesi üstide muzakire yürütüwatimiz. Shunga yighindin kéyin silerning teklip-pikirliringlarni élishqa nahayiti aldirawatimen.”

Yawropa parlaménti ezaliri bir éghizdin échilish sözlirini qilip bolghandin kéyin, söz Uyghur mejburiy emgikige xatime bérish üchün pa'aliyet qiliwatqan pa'aliyetchiler wekillirige bérilgen. Aldi bilen jewher ilham söz qilghan.

U mejburiy emgek heqqide toxtalghanda xitay hökümitining “Namratliqni tügitish” nami astida Uyghurlarni mejburiy emgekke séliwatqanliqi we bu mejburiy emgekning oxshimighan shekillerde élip bériliwatqanliqi, Uyghurlarning peqet Uyghur rayoni ichidila emes belki xitay ölkilirigimu zor kölemde yötkiliwatqanliqini chüshendürüp ötken.

Arqidin “Uyghur mejburiy emgikike xatime bérish birleshmisi” soda we kishilik hoquq mesililiri boyiche dériktori kiloyi kranston söz qilghan. U bu birleshmining uzun bir teyyarliq basquchidin kéyin 2020-yili 7-ayda resmiy qurulghanliqini, xitay hökümitining rayondiki sistémiliq zulumining kunsayin éship bérishi, Uyghurlarni mejburiy emgekke sélishning yenimu keng kölemlishishi we sistémilishishi we shundaqla yene xelq'ara markilarning bolupmu moda kiyim-kéchek sahesining bu mesilige közini yumuwélip zulumdin payda éliwatqanliqi sewebidin bu dewani xelq'arada teshkilatlar ara hemkarliq asasida birlikte qilish, sistémiliq we pilanliq halda dewa qilip jawabkarliq sürüshtürüsh üchün bu birlikning qurulghanliqini chüshendürgen.

Kloyi xanim mundaq dédi: “Men bu birlikni dewrimizdiki intayin ehmiyetlik kishilik hoquq heriketlirining biri, diyeleymen. Chünki biz xelq'aradiki qulluqqa qarshi guruppilarni, emgekchiler hoquqi teshkilatlirini, tijaret uyushmilirini, diniy teshkilatlarni, meblegh salghuchilarni we dunyaning herqaysi jayliridiki Uyghur jama'itini bir yerge yighduq. Biz hazir 40 tin artuq dölettiki 400 din oshuq teshkilatning qollishigha érishtuq. Shirketlerning Uyghur mejburiy emgikidin payda élishini chekleydighan bir yershariwi heriket qozghalghan iken, u halda herqaysi hökümetler we mu'esseseler choqum tedbir qollinishi we xitay hökümitige Uyghur mejburiy emgikini ayaqlashturush heqqide bésim ishlitishi kérek.”

Kloyi xanim bu birlikning nöwette xitay hökümitining Uyghurlarni mejburiy emgekke sélishini ayaqlashturushni bash meqset qilghan halda yene, xelq'aradiki moda kiyim-kéchek sahesi, pemidur we quyash énirgiyesi taxtisi sahesini Uyghur mejburiy emgikige tayan'ghan teminlesh zenjirlirini yötkeshke bésim ishlitishni asasliq heriket pilani qiliwatqanliqini we buning üchün xelq'araliq organlar bilen hemkarliqni kücheytishke tirishiwatqanliqini chüshendürüp ötken.

Kloyi xanim 2020-yilidin bériqi heriketlerdin buyan bir qisim körünerlik netijiler qolgha kelgenlikini, bolupmu moda kiyim-kéchek saheside teminlesh zenjirlirini tazilashqa qarap mangghanliqini, bir qisim markilarning buni aliqachan emeliyleshturgenlikini bildürgen. Bolupmu amérika hökümitining “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ni maqullishi bilen buning bir qanuniy jawabkarliqi bar ishqa aylan'ghanliqini intayin yaxshi bir yüzlinish boldi, dep bahalighan.

Bélgiye parlamént ezasi kogolati ependi sözide noqtiliq halda bélgiye hökümiti we mu'essselirining hazir xitay hökümiti bilen bolghan her türlük alaqisining kunsayin küchiyiwatqanliqini, bélgiye hökümitining bir tereptin Uyghurlargha qiliniwatqan irqiy qirghinchiliqni étirap qilip turup, yene bir tereptin xuddi héch ish bolmighandek xitay hökümiti bilen normal alaqisini dawam qilishining qobul qilghili bolmaydighan bir heriket ikenlikini bildürgen. Shunga u özining bélgiye parlaméntida buninggha qarshi herikitini dawam qilidighanliqini, yene bir tereptin bélgiye hökümitining xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan irqiy qirghinchiliqni étirap qilishi üchün heriket qiliwatqanliqini bildürgen.

Mezkur yighin'gha yawropadiki herqaysi tetqiqat organlirining tetqiqatchiliri, kishilik hoquq pa'aliyetchiliri we muxbirlar qatniship, parlamént ezaliri we pa'aliyetchilerdin so'al sorighan.

Kogolati ependi bélgiye hökümitining xitay we Uyghur mesilisidiki pozitiyesi heqqide so'al soralghanda, mundaq dep jawap bergen: “Téxi bir qanche yil awalla bélgiyediki siyaset dunyasi xitaygha nisbeten pütünley qarshi élish pozitsiyeside idi. Qisqisi, biz xitayni qizil gilemler bilen kütüwalattuq. Xitayning kishilik hoquq mesililiri, Uyghurlargha qiliwatqan irqiy qirghinchiliqi heqqide éghir süküt bar idi. U heqte sözmu qilghili bolmaytti. Lékin yéqindin buyan bu jehette heqiqeten özgirish yüz bériwatidu. Men buning üchün Uyghur jama'itining intayin muweppeqiyetlik seperwerlikige rehmet éytimen.”

Kogolati ependi yene bu seperwerlik netijiside yawropa ittipaqida mejburiy emgekni cheklesh heqqidiki teklip layihesining tonushturulidighanliqini, emma özining yene yawropa ittipaqigha eza döletlerningmu öz aldigha mushu heqte qanun chiqirishi kérek, dep qaraydighanliqini tekitligen hemde shu meqset boyiche heriket qilidighanliqini bildürgen.

Yuqirida söz qilghan yawropa parlaméntining ezaliri soralghan so'allargha jawab bergende, Uyghur mejburiy emgikige xatime bérish üchün xelq'ara emgek teshkilati mejburiy emgek ehdinamisi boyiche heriket qilishining ehmiyitining zorliqi, yawropa parlaméntida bu yil 9-ayda tonushturulidighan “Mejburiy emgekni cheklesh teklip layihesi” ning Uyghur mejburiy emgikini toxtitishta halqiliq rol oynaydighanliqini bildürüshken. Ular yene amérika hökümiti maqullighan “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” ning yawropada mushu xildiki qanunlarning chiqirilishi üchün yaxshi bir örnek bolghanliqini, bu yil 6-aydin bashlap ishqa kirishidighan qanunning xitayning teminlesh zenjirlirige zerbe béridighanliqini, buning xelq'araliq shirketlerni tijaret usulini özgertishke mejburlaydighanliqini bildürüshken. Ular jawablirida yene xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan mejburiy emgikige zerbe bérish, xelq'araliq shirketlerning mejburiy emgektin payda élishini ayaqlashturush üchün omumiyyüzlük seperwerlik qozghilishi kéreklikini, Uyghur mejburiy emgikini ayaqlashturush herikitining emeliyette dunyaning herqaysi jayliridiki qulluq emgikini ayaqlashturush, dunyada insaniy qimmet qarashlar asasida tijaret qilishtin ibaret toghra bolghan tijaret usulini turghuzushtimu rol oynaydighanliqini bildürüshken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.