Уйғур деһқанлириниң йеңи селиқи: чағанда хитайчә бәл думбақ челип яңгир усули әтритигичә қатнишиш

Қизил панусларниң арисиға есилған, хитай рәиси ши җинпиңниң сүрити вә кишиләрниң тиләклири йезилған чағанлиқ лозунка. 2015-Йили 24-феврал, хебей.

1-Феврал башланған хитайниң “чаған байрими” ға бир һәптә болди. Әмма уйғур районида “һәр милләт хәлқи җуңхуа милләтлириниң йеңи йил байрими, болған чағанни тәбриклимәктә” дегәндәк тәшвиқат хәвәрлири йәнила көпләп берилмәктә. Болупму җәнубий уйғур дияридики наһийә-йезиларда уйғур деһқанлиридин “бәл думбақ әтрити”, “яңгир әтрити” қатарлиқлар тәшкиллинип, байрам кәйпиятини юқири пәллигә көтүргәнлики” һәққидики хәвәрләр алаһидә диққәт қозғиди.

2-Айниң 9-күни ақсу ахбарат торида “тахмақ кәнтидә баһар байрими қизип кәтти” сәрләвһилик хәвәр берилгән болуп, хәвәрдә “куча шәһриниң шәрқий җәнубиға 30 километир келидиған яқа базириниң 200 өйлүк бар тахмақ кәнтидики деһқанлардин тәшкилләнгән “100 кишилик бәл думбақ әтрити” ниң чаған мәзгилидә “коча айлинип думбақ челип, яңгир усули ойнап, байрам кәйпияти яратқанлиқи” хәвәр қилинған.

Хәвәрдә “бәл думбақ әтрити” ниң хитайчә байрам кәйпияти яратқанлиқи тәсвирлинип: “бәл думбақ әтрити қизил кийим кийип, белигә қизил кичик думбақ есип, уссул ойниғач думбақ челип, сәп шәклини өзгәртип маңди, әпчил думбақ чокисиға чигилгән қизил шайи ритимға әгишип юқири төвән йәлпүнәтти, шох, яңрақ думбақ авази кәнтни ләрзигә кәлтүрди” дегән ибариләр ишлитилгән.

Хәвәрдә йәнә бәл думбаққа охшаш хитайчә чалғу вә хитайчә яңгир усулниң нөвәттә уйғурларниңму қобул қилиши һәтта һузур алидиған һаләткә йәткәнлики тәкитлинип, “бәл думбақ әтрити” гә қатнашқан бир уйғур аялниң “бәл думбақ чалғанда һәм бәдән чениқтурғили һәм кәйпиятни көтүргили болиду, бир мәйдан уссул ойнисақ, роһимиз хели көтүрүлүп қалиду, ғәйритимизму ашиду” дегән сөзлири нәқил елинған.

Хәвәрдә йәнә мәзкур 100 кишилик бәл думбақ әтрити, йезилиқ һөкүмәт кадирлириниң аталмиш “йезиларни тәрәққий қилдуруш”, тахмақ кәнтидә “қатмаллиқ вә радикаллиқни өзгәртиш хизмитиниң нәтиҗиси” дәп тәрипләнгән.

Хәвәрдә “бәл думбақ әтрити” ниң әтрәт башлиқи разийә ясинниң: “биз хизмәт әтритиниң кәнтимизниң тәрәққият, қурулуш ишлириға қилған зор күч билән қоллишини, болупму оюн қоюш әтритимизгә болған қоллиши вә ярдимини йәрдә қойсақ болмайду. Улар бизгә бәл думбақ, оюн кийими совға қилди, йәнә кәспий оқутқучиларни тәклип қилип, бизгә өгәтти, биз техиму көп яхши номурларни тәйярлап, тахмақлиқларниң йеңи салапитини намаян қилимиз” дегән сөзлири нәқил елинған.

Америкадики уйғур паалийәтчилиридин лагер шаһити зумрәт давут ханимниң билдүрүшичә, 2016-йили чен чүәнго уйғур райониға партком секретари қилип бәлгиләнгәндин буян, уйғурлар мәхсус хитай һөкүмәт кадирлири тәрипидин хитайниң “чаған байрими” ни тәбрикләш паалийәтлиригә тәшкиллиниш уйғур диярида омумлишишқа башлиған икән.

Дуня уйғур қурултийиниң муавин рәиси зубәйрә шәмсидин ханимниң билдүрүшичә, йеқинқи йилларда даириләр уйғур қатарлиқ ислам диниға етиқад қилидиған түркий хәлқләрниң диний етиқади вә миллий кимликини йоқитип, уларға “хитай кимликини қобул қилдуруш” ни өзиниң асасий нишан қилған.

У, хитай һөкүмитиниң уйғурларға йүргүзүватқан “ирқий қирғинчилиқ сиясити” вә “мәдәнийәт қирғинчилиқи” һәққидә тохтилип, уйғур миллий кимликиниң асасий һүли болған уйғур деһқанлирини хитайчә байрамларни тәбрикләш, хитайчә чалғулирини челиш, хитайчә усул ойнаш қатарлиқларға мәҗбурлашниң әмәлийәттә уйғур мәдәнийәт кимликини йилтизидин йоқитиш икәнликини билдүрди.

Зубәйрә ханимниң билдүрүшичә, болупму 2017-йилдин кейин, әвҗигә чиққан “уйғурларни “қайта тәрбийәләш” намидики “лагерларға қамаш” һәрикитидә тутқун обйекти болғанлар дәл намаз оқуған, роза тутқан, роза һейт, қурбан һейтқа охшаш диний байрамларни ислам диний қаидилири бойичә өткүзүп келиватқан уйғур деһқанлири икән.

Униң тәкитлишичә, бу йиллиқ хитайниң чаған байримида, уйғурларниң йәнила хитайчә әнәнә бойичә чаған өткүзүшкә мәҗбурлиниши, 2021-йили 1-айдин башлап, уйғур райониға партком секретари болуп кәлгән ма шиңруй дәвридиму, уйғурларни миллий вә диний кимликидин айрип хитайлаштуруш истратегийәсиниң йәнила давам қиливатқанлиқиниң испати икән.

Мәлум болушичә, нөвәттә хитай һөкүмитиниң “ирқий қирғинчилиқ” бастурушиға учраватқан уйғурларниң ислам динидики намаз оқуш, роза тутуш қатарлиқ диний паалийәтлири чәкләнгән. Униңдин башқа уйғурлар йәнә, роза һейт, қурбан һейтқа охшаш диний байрамларни, вә уйғур қатарлиқ түркий хәлқләрниң баһар байрими һесаблинидиған “норуз” ға охшаш тәбиәт байрамлириниму өз миллий өрп-адәтлири вә диний қаидә-йосунлири бойичә әркин өткүзүшигә чәк қоюлған. Бүгүнки күнгә кәлгәндә “хитайниң җуң хва бирлики” намидики хитай кимликини қобул қилишқа мәҗбурланған уйғурлар хитайниң чаған, зоңза байримиға охшаш әнәниви байрамлирини өткүзүшкә мәҗбур болмақтикән. Көзәткүчиләрниң билдүрүшичә, йезиларға чүшкән һөкүмәт кадирлириниң тәшкиллишидә вә аталмиш хитай қошмақ туғқанлири билән биллә хитайчә җувава” түгүп йейиш, хитайчә бәл думбақ челип яңгир усули ойнаш, ишиклиригә мәснәви вә панусларни есишқа мәҗбурлиниш омумий кәйпиятқа айланған вә бу бир йеңи селиқ түси алған.

Юқириқи аваз улинишидин тәпсилатини аңлайсиләр.