2014-Yilidiki “28-Iyul yerken élishqu qirghinchiliqi” sewebi heqqide yéngi uchurlar

2014-Yildiki “28-Iyul yerken élishqu qirghinchiliqi” ning yüz bérish sewebi heqqide hazirgha qeder birqanche xil sewebler otturigha chiqqan idi.

Anglighuchilirimizdin gérmaniyede yalghuz kishilik namayish bilen tonulghan yerkenlik Uyghur pa'aliyetchi abdulla arish ependining bildürüshiche, 2014-yili 6-ayning axiri, yeni ramizannning 1-heptisi yerken baziri tashyolida yüz bergen “Jamal hajim a'ilisining ölüm paji'esi” ning yerken nahiyilik hökümet teripidin adil bir terep qilinmasliqi, 7-ayning otturiliri bashlan'ghan ropash ayallarni tekshürüp tutqun qilish herikiti we ramizan harpisida meschittiki terawih namizidin erliri bilen birlikte qaytqan ayallarning kéchide tutqun qilinishi qatarliq bir qatar weqeler yerkenning élishqu, xangdi yézilirida roza héyt harpisida birla waqitta yüz bergen qarshiliq herikitige ot piltisi bolghan iken.

1. Élishqudiki naraziliqning ot piltisi-jamal hajim a'ilisidiki ölüm paji'esi

Eyni chaghda özining yerkende ikenlikini bildürgen abdulla arish ependi 2014-yili roza héytning harpa küni özining roza héytni yekendiki ata-anisi bilen bille ötküzüsh üchün poyiz bilen yurti yerken'ge qaytqan iken. U weqedin kéyinki 2 heptini yerkende ötküzgenliki üchün weqening yüz bérish sewebi we da'irilerning basturushi heqqide hazirgha qeder ashkarilanmighan bir qisim ehwallarning hélihem xatiriside ikenlikini bildürdi.

Abdulla ependining bildürüshiche, u ramzan harpisi, yeni 28-iyul küni etigen ürümchidin yerken'ge kelgen poyizdin chüshüshi bilenla, yerken poyiz istansidiki jiddiy weziyetni körgen. Uni kütüwélish üchün kelgen dadisidin shu küni etigen sa'et 10 larda élishqu yézisida basturush bashlan'ghanliqidin xewer tapqan.

U élishqu baziridiki Uyghur jama'itining deslepki naraziliqigha seweb bolghan weqeni, yeni 6-ayning axirqi künliri yüz bergen jamal hajim a'ilisining paji'esini töwendikidek bayan qildi:

Eyni chaghda maralbishi-yerken tashyolining yerken bölikining rémont éshlirini höddige alghan xitay xojayin shu küni ayali we balilirini élip élishqu yézisidiki su ambirigha oynighili chiqqan. Qaytish sepiride uning xotuni mest halette mashina heydigenliki üchün ikki éshek harwisini soqqan. Ikki harwigha xotun-baliliri olturghuzup bazardiki sodiliqtin qaytqan jamal haji a'ilisidin ikki ayal, bir oghul üch adem we qorsaqtiki hamile bolup jem'iy besh adem qaza qilghan. Neq meydan'gha kelgen Uyghurlar xitay xojayin we uning ayalini baghliwalghan. Emma yerkenning shu chaghdiki hakimi exet sayit neq meydan'gha chiqip, xelqqe qaza qilghanlarning miyitini depne qiliwétishini, hökimetning weqeni adil bir terep qilidighanliqini bildürüp, xitay xojayin we uning ayalini élip ketken. Kéyin da'iriler jamal hajim a'ilisidin ölgüchilerning adem béshigha 20 mingdin 30 mingghiche tölem bérilidighanliqini éytip, xitay jojayin we uning ayalini qoyuwetken. Emma élishqudiki Uyghur jama'iti tölem pulining adil bolmighanliqini otturigha qoyup, miyitni depne qilishni ret qilghan. Etisi méyit purashqa bashlighan. Bu chaghda hökümet saqchi orunlashturup, naraziliq bildürüshte bash bolghanlarni qolgha élip, miyitni mejburiy depne qildurghan. Jamal hajim a'ilisining xun dewasida yerken da'irilirining xitay xojayin'gha yan bésishi jama'etni qattiq narazi qilghan bolsimu, emma bésim sewebidin jama'et achchiqini waqtinche ichige yutushqa mejbur bolghan. Emma ramazanning otturilirida bashlan'ghan yéziliq charlash etritining ropash ayallarni tekshürüp éniqlash herikiti we ramizan harpisida yüz bergen terewi namizidin yan'ghan ayallarni tutqun qilish weqesi élishqu we xangdi yéziliridiki qarshiliq herikitining yüz bérishige ot piltisi bolghan.

2. Yéziliq charlash etritining ropash ayallarni tekshürüshi we terewi namizidin yan'ghan ayallarni tutqun qilish weqesi

Abdulla ependi yene 2014-yili roza héyt mezgilide yerkendiki uruq-tughqanliri we saqchi orunlirida ishleydighan tonushlardin yéziliq charlash etritining ropash ayallarni tekshürüsh herikiti we zamazanliq terewi namizidin yan'ghan ayallarni tutqun qilish weqesining tepsilatlirini anglighan. U bu weqelerning yerkenning élishqu we xangdi yézilirida jama'etning naraziliqini kücheytip, qarshiliq herikitining yüz bérishige seweb bolghanliqini bayan qildi.

Abdulla ependining bildürüshiche, ramazanning axirqi künliride élishqu, xangdi yézilirining tügmen béshi, tireklengger, nochi qatarliq kentliridiki jama'et nochi yézisidiki meschitte rama'anliq terewi namizi oqughan. Namazdin kéyin erliri bilen birlikte meschittin qaytqan ayallar yéziliq hökümetning charlash etriti teripidin tosuwélin'ghan. Ular ropash ayallarni tekshürüsh bahaniside tutqun qilghan. Bu ayallarning erliri tutqun qilin'ghan ayallarni qoyup bérishni telep qilip yéziliq saqchixanigha barghanda ret qilishqa uchrighan. Netijide ghezeplen'gen jama'et shu kéchisi déhqanchiliq saymanliri bilen yéziliq saqchixanigha hujum qilghan. Toqunushta bir qisim saqchilar we kadirlar ölgen. Shu kéchisi saqchixana jama'et teripidin ishghal qilinip, ayallar qutquziwilin'ghan. Etisi etigenlik bamdat namizida bu weqedin xewerdar bolghan yerkennning élishqu, xangdi yéziliridiki jama'et élishqu yéza nochi kent meschitining 35 yashliq imami nurmuhemmed mamut qarimining bashchiliqida qozghilip, maralbishi-yerken tashyolining élishqu baziri éghizidiki bölikini tosuwalghan. Shu küni xelqning özlükidin teshkillen'gen bir meydan qarshiliq körsitish herikiti bashlan'ghan. Jama'et yene weqeni éniqlash üchün kelgen yerken bazarliq hökümet bashliqi qatarliq bir qanche neper xitay hökümet kadirlirini tutqun qilip, göröge éliwalghan. Shuningdin kéyin ular hökümet teripidin weqeni basturushqa ewetilgen qoralliq saqchilar bilen birqanche kün tirkeshken iken.