Lời giới thiệu: Sau khi chọn độc lập và tách khỏi Indonesia, người dân xứ Đông Timor đã phải chịu thảm cảnh bị chém giết, đốt phá. Hằng ngàn người bị các dân quân thân Indonesia giết. Mọi cơ sở đều bị san bằng. Hiện nay Đông Timor giống như một xứ ủy trị của Liên Hiệp Quốc, vì không đủ cơ sở vật chất và nhân lực để trở thành một quốc gia độc lập. Nhưng mối xung khắc giữa Indonesia và Đông Timor đã được biến thành một giai đoạn hợp tác hữu nghị, xóa bỏ hận thù, nhờ tinh thần cởi mở và thực tế của hai nhà lãnh đạo mới. Mối quan hệ mới đó biểu hiện qua cuộc hội kiến mới đây tại Jakarta, được hãng thông tấn Reuters tường trình, Việt-Long lược dịch sau đây:Hai nhân vật lãnh đạo Đông Timor, Xanana Guamao và Ramos Horta được Tổng-Thống Abdurrahman Wahid mời đến thăm xứ sở Indonesia. Sau cuộc hội kiến với Tổng-Thống Wahid tại dinh Tổng-Thống ở Jakarta hôm thứ ba, ông Xanana Guamao tuyên bố, hai nước cùng cam kết hết sức cố gắng kiến tạo một mối quan hệ hợp tác, hữu nghị và tốt đẹp. Ông nói tiếp, Đông Timor mở rộng cửa cho người Indonesia muốn vào xứ này, và cũng cho phép những người Đông Timor muốn chọn làm công dân Indonesia được di cư sang Indonesia sinh sống. Tổng-Thống Wahid cũng nhắc lại lời tuyên bố ấy, nói rằng cuộc hội kiến diễn ra rất tốt đẹp, và nay hai nước đã có thể nhìn về tương lai, quên đi quá khứ. Những quan hệ về lao động, giáo dục đều được tái lập. Tổng-Thống Indonesia tuyên bố những người ĐôngTimor đang học hành hay làm việc tại Indonesia vẫn được ở lại để tiếp tục trau dồi và hành nghề. Đáp lời, ông Xanana Guasmao cũng nhắc lại rằng người Indonesia muốn làm gì ở Đông Timor cũng được, vì hai xứ cùng chia sẻ một nền lịch sử từ nhiều năm trong quá khứ. Trước khi đến dinh Tổng-Thống, ông Gusmao đã trở lại thăm ngôi nhà tù mà ông từng bị giam trong đó suốt phần lớn thời-gian ông ngồi tù 7 năm vì chống chế độ Jakarta. Hiện vẫn còn 18 tù nhân chính-trị của Mặt trận kháng chiến Đông Timor còn bị giam giữ. Tổng-Thống Wahid hứa sẽ cho tiến hành thủ tục trả tự do cho những người tranh đấu đó sau khi ông thăm Trung-Quốc trở về. Thứ tư tuần này ông Wahid lên đường đi Trung-Quốc.Tuy nhiên giữa không khí hợp tác hữu nghị đó, cuộc biểu tình của 50 sinh viên thuộc tỉnh Irian Jaya trước dinh Tổng-Thống đã nhắc nhở những vấn-đề nghiêm trọng cho Indonesia do việc Đông Timor chọn độc lập gây nên. Irian Jaya là một tỉnh ở cực đông xứ quần đảo Indonesia, trước đây nguyên là thuộc địa của Hà Lan, được trả độc lập với tên nước là Tây Papua. Năm 1963 Tây Papua phải chịu sáp nhập vào Indonesia trước áp lực nặng nề của giới ngoại-giao quốc tế, cộng với mối đe dọa bị tấn công bằng quân-sự từ Indonesia. Các sinh viên biểu tình muốn dựng lại lá cờ xứ Tây Papua, mà Hà lan đã cho phép sử dụng chính thức từ năm 1961. Phong trào đòi độc lập tại Irian Jaya đã nổi lên mạnh mẽ hơn từ sau ngày Đông Timor chọn độc lập. Cũng sôi nổi đòi tách khỏi Indonesia để trở thành một nước độc lập, là tỉnh Aceh ở phía bắc của đảo Sumatra. Aceh thuộc Indonesia là một tỉnh giàu khoáng sản và có nền nông nghiệp phát triển. Sản lượng dầu khí của Aceh chiếm gần 30% mức sản xuất dầu khí của cả nước Indonesia, nhưng lợi tức về dầu khí bị các chế độ toàn trị trước đây ở Jakarta chiếm hữu gần hết, chỉ chia lại cho Aceh có vài phần trăm, không đáng kể. Vì vậy người dân Aceh đã chiến đấu đòi độc lập từ mấy chục năm nay, và phong trào kháng chiến càng trở nên mạnh mẽ và hữu hiệu từ khi Đông Timor giành được độc lập, dù là một nền độc lập đẫm máu. Tổng-Thống Wahid hứa hẹn sẽ gặp gỡ các lãnh tụ kháng chiến ở Aceh để thương lượng việc dành cho Aceh hưởng chế độ tự trị đặc biệt và rộng rãi. Sự toàn vẹn lãnh thổ của Indonesia là hết sức quan trọng cho cả nền an ninh của các nước Á-Châu quanh vòng đai biển ẤÙn Độ, kể cả Australia và Trung-Quốc, Nhật-Bản. Tuần trước tại Manila hai nhà lãnh đạo Nhật và Trung-Quốc đã tuyên bố ủng hộ sự toàn vẹn lãnh thổ của Indonesia. Các lân bang sợ rằng khi Indonesia bị tách ra thành nhiều nước nhỏ theo chiều hướng của phong trào đòi độc lập hiện nay, tình hình an ninh của vùng quần đảo ở trung tâm Đông nam Á này sẽ đổ vỡ, kéo theo tình trạng bất ổn trên toàn châu Á.
