Ý nghĩa chuyến đi thăm nước Mỹ của ông Phan Văn Khải

Trần Thanh Hiệp, RFA

Một cuộc vận động ngoại giao vừa được mở ra từ Hà Nội với ba mũi nhọn Nông Đức Mạnh xuất ngoại đi Pháp, Trần Đức Lương công du Trung Quốc và Phan Văn Khải qua thăm nước Mỹ. Dư luận trong và ngoài nước đang tìm hiểu ý nghĩa đã có hay sẽ có của cuộc vận động này để coi nó có thể là một chỉ dấu báo hiệu một chuyển biến mơi về chính trị ở Việt Nam hay không? Thanh Quang trao đổi với Luật sư Trần Thanh Hiệp, hiện là Chủ tịch của Trung Tâm Việt Nam về Nhân quyền ở Paris, về ba chuyến đi nói trên.

• Nghe cuộc trao đổi này
• Download story audio

Cuộc vận động ngoại giao của VN

Những khó khăn chồng chất khiến cho Hà Nội phải khấn vái tứ phương: Ông Mạnh đi Pháp, ông Khải đi Mỹ, ông Lương cũng sắp đi Trung Quôc.

Thanh Quang: Luật sư nhận định thế nào về sự kiện ba nhà lãnh đạo hàng đầu của Hà Nội, liên tiếp xuất ngoại trong một thời gian ngắn, ông Tổng bí thư Nông Đức Mạnh đến Pháp, ông Thủ tướng Phan Văn Khải qua Mỹ và ông Chủ tịch nước Trần Đức Lương đi Trung Quốc? Liệu có phải là một trùng hợp ngẫu nhiên trong sinh hoạt ngoại giao bình thường hay là một chuyển động khởi đầu đổi mới đường lối đối ngoại của Hà Nội?

Trần Thanh Hiệp: Tuy không thể coi cuộc vận động ngoại giao hiện đang diễn ra của Hà Nội là một sự trùng hợp ngẫu nhiên nhưng cũng khó mà khẳng định rằng đó đích thực là chỉ dấu báo hiệu một thay đổi chiều hướng cùng đường lối đối ngoại của Hà Nội, vì lúc này hãy còn quá sớm. Không chừng điều này có thể sẽ xảy ra trong tương lai, chưa ai biết được. Ngay trước mắt chỉ nên nói rằng cuộc vận động ấy chính là một sắp xếp của Hà Nội để chống đỡ, trước sức ép của tình thế.

Sức ép này, bề ngoài không có những hình thức mạnh mẽ như những biến cố có tính cách mạng đảo lộn, nhưng bên trong, nó mang tự thân nó một sức nặng rất lớn của tình trạng ù lì tích lũy, con đẻ của chủ trương cố hữu của Hà Nội chỉ chạy trốn về phía trước để lẩn tránh mọi khó khăn.

Phòng trưng bày xe Ford ở TP. HCM. AFP PHOTO

Nay thì những khó khăn đủ loại này, ở trong nước cũng như trên bình diện quốc tế, đã chồng chất tới mức độ khiến cho Hà Nội lâm vào thế ngôn ngữ bình dân gọi là phải khấn vái tứ phương: Ông Mạnh đi Pháp, ông Khải đi Mỹ, ông Lương cũng sắp đi Trung Quôc. Cho nên phải đánh giá cuộc vận động ngoại giao Mạnh, Khải, Luơng không phải về một mặt nhất định mà về rất nhiều mặt. Nhìn vấn đề một cách không giản đơn như vậy, thì sẽ nhận thấy rằng cuộc vận động ngoại giao này chỉ nổi bật về những mặt tiêu cực của nó.

Sức ép từ nhiều phía

Thanh Quang: Thưa… ông dựa vào những tiêu chuẩn nào để đánh giá sự tiêu cực hay không tiêu cực?

Trần Thanh Hiệp: Vào nhiều cơ sở. Trước hết là vào thực tế đã xảy ra trước mắt, thí dụ như chuyến đi Pháp của ông Nông Đức Mạnh. Ông Tổng bí thư này đã tới Paris, cái nôi của nền dân chủ gọi là dân chủ tư sản, vùng đất thịnh đạt của chủ nghĩa tư bản mà Cộng Sản từng coi là không đội trời chung, lại đúng lúc chính quyền phe hữu của Pháp kỷ niệm cuộc thất trận của đoàn quân viễn chinh Pháp ở Điện Biên Phủ và người chiến thắng không ai khác hơn là Đảng của ông Tổng bí thư Mạnh.

Điều ai cũng có thể biết được ngay từ bây giờ là ông Khải không phải là người lãnh đạo có quyền quyết định, mà là thuộc cấp thừa hành của tập thể cầm quyền ở Thăng Long.

Báo chí địa phương tuờng thuật rất sơ sài, dư luận quốc tế thờ ơ. Rõ ràng là chuyến công du của ông Mạnh đã chẳng bồi dưỡng gì thêm cho uy tín đang sa sút của Đảng do ông lãnh đạo. Mặt khác, về chuyến công du Trung Quốc của ông Trần Đức Lương thì nhiều ý kiến cho rằng chuyến đi này cũng không ra ngoài thông lệ xưa nay trong đường lối ngoại giao của Việt Nam với Trung Quốc. Là khi có nhân vật lãnh đạo nào của Việt Nam đi sang phương Tây thì tất phải có người ngang cấp từ Hà Nội sang Bắc Kinh giải thích và trấn an Thiên triều. Lần này, mong rằng Hà Nội sẽ không phải nhượng bộ Băc Kinh thêm chút nào nữa.

Riêng về phần ông Khải thì chủ nhật này ông mới đặt chân lên đất Mỹ. Ông sẽ thăm viếng hai tập đoàn tư bản lớn nhất nước Mỹ, rồi tới Washington để hội kiến với Tổng thống Hoa Kỳ. Nhưng điều ai cũng có thể biết được ngay từ bây giờ là ông Khải không phải là người lãnh đạo có quyền quyết định, mà là thuộc cấp thừa hành của tập thể cầm quyền ở Thăng Long. Vậy mọi thoả thuận, nếu có, đều đã được quyết định ở khâu cơ cấu chính trị cao hơn chính phủ, trước khi ông Khải tới Washington.

Vai trò của ông Khải rút lại chỉ là để chính thức hoá những thoả thuận ấy. Lại nữa, ông Khải không phải tới thủ đô nước Mỹ chỉ để thu hoạch thắng lợi. Nhiều hồ sơ liên quan đến tình trạng nhân quyền tồi tệ ở Việt Nam đang chờ đón ông Khải ở Toà Nhà trắng. Về điểm này thì ông Khải có thể sẽ phải thoả mãn những đòi hỏi của phía Mỹ để đổi lấy được sự ủng hộ của Washington cho Việt Nam vào WTO cùng với những mối lợi khác.

Theo Hiến pháp Việt Nam, điều 112, ông Khải, với tư cách Thủ tướng chính phủ, có phần trách nhiệm thực hiện những gì CHXHCNVN đã ký kết hoặc gia nhập. Ông Khải không thể lẩn tránh và phía Mỹ tất đã nắm vững điều này. Như vậy là ông Khải sẽ gặp những thử thách gay go.

Nhân quyền tại Việt Nam

Thanh Quang: Nói về nhân quyền thì chắc Luật sư cũng còn nhớ rằng phía Mỹ đầu tháng trước đã chính thức nhìn nhận rằng ở Việt Nam đã có nhiều tiến bộ đáng kể trong lãnh vực này.

Trần Thanh Hiệp: Đó là cách nói của những người Mỹ có trách nhiệm ngoại giao, nói lịch sự để khuyến khích người đối thoại trong các cuộc thương lượng. Nhưng khi cho điểm tốt như thế, viên chức ngoại giao Mỹ đã không quên xác định thêm rằng phía Việt Nam đã hứa sẽ thi hành một số điều khoản do phía Mỹ yêu cầu để khỏi phải chịu những chế tài được dự liệu cho những nước bị ghi tên vào danh sách CPC, là những quốc gia cần được quan tâm vì vi phạm nhân quyền. Việt Nam xã hội chủ nghĩa là một trong những quốc gia này.

Theo phía Mỹ, phía Việt Nam đã hứa nhiều. Nhưng cho đến nay ở Việt Nam chưa thấy thực hiện được những cải thiện đã loan báo. Cả một hệ thống văn bản pháp lý đàn áp nhân quyền chưa được bãi bỏ và vẫn còn được ngang nhiên áp dụng.

Vấn đề tôn giáo

Bạn nghĩ gì về vấn đề này? Xin email về Vietnamese@www.rfa.org

Thanh Quang: < Thưa ông dường như theo nhận định từ phía Hoa Kỳ thì pháp lệnh tôn giáo và chỉ thị thi hành pháp lệnh ấy do Thủ tướng Khải ký lại là những văn bản pháp lý bỉểu hiện sự tiến bộ như các viên chức ở Washington thường nói. Có thể đối với hành pháp Mỹ thì đó là điểm tích cực chăng?

Trần Thanh Hiệp: Như tôi đã nói, ngôn ngữ ngoại giao là để khuyến khích sửa đổi.

Đừng nên quên là sự khuyến ấy đã đi kèm với những điều kiện là phía Viêt Nam phải sửa đổi như đã hứa. Tức là giữa hai bên đã có những cam kết mới, vì tế nhị của ngoại giao, chưa công bố và còn chờ đợi được thi hành.

Đứng về mặt luật học thuần tuý mà xét, một chỉ thị không thể sửa đổi được hiệu lực của một pháp lệnh. Hơn nữa, sự kiện Việt Nam xã hội chủ nghĩa chưa được lấy ra khỏi sổ đen CPC vi phạm nhân quyền có ý nghĩa như một cái gậy chế tài bên cạnh củ cà rốt nhận định đã có tiến bộ.

Ý nghĩa chuyến đi Mỹ

Thanh Quang: Như vậy, theo Luật sư, chuyến đi Mỹ của ông Khải có mặt tích cực nào không hay chỉ có toàn là mặt tieu cực?

Việt Nam xã hội chủ nghĩa có muốn tự đưa dẫn mình ra thoát thế đu dây giữa Bắc Kinh và Hoa Thịnh Đốn hay không? Câu giải đáp chỉ có thể tìm thấy trong những ngày tháng tới.

Trần Thanh Hiệp: Tôi nghĩ nên thay “mặt tích cực” bằng “mầm tích cực”. Và tôi xin chỉ bàn rộng thêm về riêng chuyến đi Mỹ của ông Khải.

Tôi cho rằng trong mối bang giao Mỹ Việt hiện nay, Mỹ đang nắm thế chủ động, nhưng kết quả thực tế của chuyến đi của ông Khải lại tuỳ thuộc cả hai phía. Mỹ muốn đưa dẫn Việt Nam xã hội chủ nghĩa vào một vị thế nào đó đối với Mỹ và ở trong vùng. Việt Nam xã hội chủ nghĩa có muốn tự đưa dẫn mình ra thoát thế đu dây giữa Bắc Kinh và Hoa Thịnh Đón hay không? Câu giải đáp chỉ có thể tìm thấy trong những ngày tháng tới.

Dù sao, nếu ông Khải mang theo hành lý của ông quyền đặc mệnh cho phép ông rời bỏ, nếu cần, vị trí cách đều giữa Bắc Kinh và Hoa Thịnh Đốn thì trong tương lai, chuyến đi của ông sẽ được ký ức tập thể Việt Nam ghi khắc như một biến cố ngoại giao tích cực. Bằng không thì thành tích của ông Khải cũng sẽ không hơn gì thành tích tiêu cực của ông Phạm Văn Trà, đi không lại về không.

Thanh Quang: Xin cảm ơn Luật sư Hiệp!