Thực trạng nền luật pháp Việt Nam hiện nay

Đằng Phong, phóng viên đài RFA

Gần đây chính quyền Việt Nam đã có những nổ lực cải thiện nền luật pháp quốc gia để minh bạch và hiệu quả hơn. Nhưng đồng thời, cũng còn rất nhiều người dân đang gặp những sự bất công khi đi tìm sự công lý. Làm sao để ước lượng khoảng cách giữa những đổi mới gần đây trong nền luật pháp Việt Nam với nổi bức xúc của người dân đối với nó?

• Bấm vào đây để nghe bài này
• Download story audio

Việt Nam đang chuyển từ một nền kinh tế hoạch định qua một nền kinh tế thị trường. AFP PHOTO

Đằng Phong trao đổi với ông Fredrick Burke, giám đốc của công ty tư vấn pháp luật Baker & McKenzie tại thành phố Hồ Chí Minh để có những nhận xét của ông.

Trong tất cả mọi xã hội, bất kể thể chế chính trị, luật pháp là nền tảng giúp cho xã hội đó ổn định và phát triển hữu hiệu. Gần đây Quốc Hội Việt Nam có thông qua nhiều đạo luật mới trong mục đích bảo về các quyền lợi của nhân dân, nhưng cho đến nay còn rất nhiều người đã trải qua những kinh nghiệm khiến họ khó tin vào thiện chí của chính quyền.

Luôn biến chuyển

Để giải thích khoảng cách giữa những nỗ lực đổi mới của chính quyền và những khó khăn mà người dân phải gặp khi sử dụng luật pháp Việt Nam, chúng tôi đã trao đổi với ông Fredrick Burke của công ty tư vấn pháp luật Baker & McKenzie, hiện nay có văn phòng tại cả hai thành phố Hà Nội và Sài Gòn. Nhận xét tổng quát về nền luật pháp Việt Nam, luật sư Burke cho biết:

“Việt Nam vừa là một nước đang phát triển, vừa là một nước đang chuyển từ một nền kinh tế hoạch định qua một nền kinh tế thị trường. Điều này có nghĩa là nền luật pháp Việt Nam hiện nay đang trong một tình trạng luôn luôn biến chuyển.

Rất khó để có thể tưởng tượng con số luật mà quốc hội Việt Nam và các bộ đang phải biên soạn, điều chỉnh, và ban hành trong một thời gian rất ngắn, để đáp ứng những đòi hỏi của hợp đồng mậu dịch song phương giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, cũng như những đòi hỏi để gia nhập Tổ Chức Mậu Dịch Thế Giới, WTO.

Việt Nam vừa là một nước đang phát triển, vừa là một nước đang chuyển từ một nền kinh tế hoạch định qua một nền kinh tế thị trường. Điều này có nghĩa là nền luật pháp Việt Nam hiện nay đang trong một tình trạng luôn luôn biến chuyển.

Chỉ trong vòng 6 tháng qua, Việt Nam đã thông qua khá nhiều luật mới như những luật thủ tục công dân, cách áp dụng hợp đồng, luật phá sản, luật cạnh tranh, luật đầu tư, vân vân… Cho nên việc theo dõi các luật mới này đã khó cho các luật sư tại Việt Nam rồi, nhưng đối với những quan chức phải thi hành và áp dụng những luật ấy thì sẽ còn khó hơn nữa".

Hệ thống tòa án tại Việt Nam

Khi hỏi ông Burke có nghĩ rằng các toà án có làm tròn trách nhiệm phục vụ cho dân hay không thì ông Burke giải thích là tại Việt Nam, một người dân có thể ra toà khiếu nại một cách dễ dàng, so với những nước như Hoa Kỳ, vì chi phí khiếu kiện tại Việt Nam gần như không có. Tuy nhiên, ông Burke cho rằng là hệ thống tòa án tại Việt Nam rất yếu, không có hiệu lực cho mấy.

“Cái vấn đề tại Việt Nam không phải là người dân có cơ hội sử dụng hệ thống toà hay không, nhưng vấn đề ở đây là các toà tại Việt Nam khá yếu. Một lý do là vì như tôi nói trước đây, Việt Nam hiện nay đang thông qua quá nhiều luật mới.

Giới lập pháp hiện nay chưa năm vững được hết ý nghĩa của những luật mình đã thông qua, rất khó cho giới tư pháp dùng những luật mới này để xử cho đúng luật pháp. Bên cạnh đó, cái vai trò của các toà án tại Việt Nam bị giới hạn nhiều so với các toà tại Hoa Kỳ.

Trong khi tại Hoa Kỳ giới tư pháp có quyền xử xét luôn các luật được ban hành bởi giới lập pháp và hành pháp, tại Việt Nam bộ phận tư pháp chỉ có thể diễn giải và áp dụng những luật này thôi. Và các quyết định của những toà Việt Nam không có khả năng tạo nên một tiền lệ, cho nên nhiều trường hợp tương tự như nhau có thể được xử khác nhau tùy theo quan toà.”

Khả năng giải quyết vấn đề

Hỏi đến khả năng giải quyết vấn đề của nhiều người dân hiện nay đang khiếu kiện vì đất đai thì ông Burke nhận xét:

“Việc đất đai là một trong những vấn đề phức tạp nhất của một quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Tại Việt Nam có câu ‘Phép vua thua lệ làng’ mà người dân đã sử dụng từ trước khi có nền luật pháp hiện nay. Cho nên khả năng của trung ương bắt buộc các bộ phận cấp tỉnh hành sử theo các luật mới vừa được thông qua thì rất kém.

Giới lập pháp hiện nay chưa nắm vững được hết ý nghĩa của những luật mình đã thông qua, rất khó cho giới tư pháp dùng những luật mới này để xử cho đúng luật pháp. Bên cạnh đó, cái vai trò của các toà án tại Việt Nam bị giới hạn nhiều so với các toà tại Hoa Kỳ.

Tuy nhiên, tôi tin rằng về chính phủ Việt Nam, họ đang cố hết sức để có những quyết định về đất đai vừa bảo vệ quyền lợi của người dân, vừa đáp ứng nhu cầu của các giới đầu tư nước ngoài.”

Hỏi thăm Việt Nam phải làm gì thêm nữa thì ông Burke có ý kiến như sau:

“Theo tôi thì bây giờ Việt Nam đã giải quyết được phần nào nhu cầu xây dựng một bộ luật rõ ràng để điều hành xã hội. Bây giờ Việt Nam cần phải đào tạo thêm những luật sư và thẩm phán có khả năng hiểu biết về những luật này để có thể áp dụng nó vào đời sống hàng ngày.”

Nói cho cùng thì theo nhận xét của luật sư Fredrick Burke, chính quyền Việt Nam đang nỗ lực tối đa để cải thiện nền luật pháp Việt Nam. Bằng chứng là số đông những đạo luật mới đã được quốc hội thông qua trong mấy tháng nay.

Những ưu và khuyết điểm

Nhưng cái khó khăn của Việt Nam hiện nay là trong thực tế, những luật này còn quá mới để các quan toà và viên chức chính phủ biết đến để áp dụng. Đồng thời, giữa trung ương và các nhà cầm quyền địa phương lại không nhất thống, cho nên những luật mới mất đi hiệu lực, dù có khả năng giải quyết vấn đề trên lý thuyết.

Nhưng đó là những nhận xét của một người Tây phương nhìn vào Việt Nam. Khi hỏ I một luật sư Việt Nam tại Hà Nội nhận xét về những ưu điểm và khuyết điểm của nền luật pháp Việt Nam thì ông đã trả lời.

“Ừ những vấn đề này thì chúng tôi không tiện nói ở trên điện thoại đâu. Xin lỗi ông nhé.”

Câu trả lời của luật sư này không được chi tiết bằng luật sư Fredrick Burke đã trả lời, nhưng có lẽ nó cũng không kém ý nghĩa trong việc giúp người nghe có một nhận định về nền luật pháp Việt Nam hiện nay.

Chúng tôi là Đằng Phong, tường thuật từ Hoa Thịnh Đốn.