Nam Nguyên, phóng viên đài RFA
Trong những ngày qua báo chí trong nước và các nhà chuyên môn đều trăn trở về những khó khăn mà nông dân Việt Nam sẽ phải đối đầu, một khi Việt Nam thực hiện cam kết mở cửa lãnh vực nông nghiệp theo điều kiện gia nhập WTO.

Thế nhưng ngay trong lúc này, trên lãnh vực nông nghiệp, Việt Nam đã và đang theo đuổi những chính sách hoặc chương trình mà báo chí mỉa mai là ‘ Thêm Đói Tăng Nghèo’. Hôm nay chúng tôi tổng hợp những bài báo về đề tài vừa nói hầu quí thính giả.
Nghề hoàn toàn mới
Bên cạnh chương trình 1 triệu tấn mía đường mà sự phá sản đã rõ ràng, thì chính sách phát triển chăn nuôi bò sữa được báo Người Lao Động liệt vào loại ‘ Những chương trình thêm đói tăng nghèo’. Cụm từ vừa nói phản ánh cả nỗi chán chường, cũng như nỗi âu lo cho đời sống của người chăn nuôi bò sữa trên toàn quốc. Trên mạng điện tử, báo Người Lao Động đã đăng tải một loạt bài nhiều kỳ về đề tài vừa nói.
Tờ báo đưa ra các số liệu cho thấy, vào thời điểm năm 2001cả nước chỉ có 12 tỉnh thành có chăn nuôi bò sữa với số lượng 30 ngàn con. Nhưng đến nay tổng đàn bò sữa ở Việt Nam đã lên tới 109 ngàn con tăng gấp 3 lần trong vòng 5 năm. Từ năm 2001 đến nay ngành nông nghiệp phát triển nông thôn đã đẩy chương trình nuôi bò sữa ra qui mô toàn quốc với thêm 20 tỉnh thành phố khác tham gia.
Phóng viên Gia Hy của Người Lao Động ghi nhận rằng, trong 5 năm qua Nhà nước đã chi ngân sách 34 tỉ đồng đầu tư vào đàn bò 6 ngàn con, bò giống nhập về đều được ghi chép lý lịch và tổ chức tập huấn chăn nuôi. Còn lại hơn 100 ngàn con bò do người dân bỏ tiền túi ra đầu tư, thì đến giờ này chưa có cơ quan nào thống kê được.
Người Lao Động Điện Tử viết rằng, đối với nông dân Việt Nam nuôi bò sữa là một nghề hoàn toàn mới, chưa có kinh nghiệm, chưa được đầu tư cơ sở vật chất đầy đủ, nhưng lại được phát triển ồ ạt chạy theo phong trào. Theo tờ báo, TP.HCM là địa phương có đàn bò sữa lớn nhất nước với trên 55 ngàn con. Đây cũng là nơi được đánh giá thành công trong phát triển chăn nuôi bò sữa.
Thứ nhất, sản xuất ra bò giống không có người mua vì chăn nuôi bò sữa quá khó đòi hỏi kỹ thuật. Thứ hai, có được sữa rồi thì công ty mua với giá không hợp lý, giá thành 4.200 tới 4.400 đồng một lít mà họ chỉ mua với giá 2.900 tới hơn 3 ngàn.
Giá cả thị trường
Nhưng thực tế hiện nay, nhiều hộ nông dân đang lâm vào tình cảnh mà tờ báo gọi là đánh vật với giấc mơ đổi đời. Phóng viên của báo dẫn chứng chuyện người thật việc thật, như trường hợp anh Ngô Văn La ở xã Tân Thạnh Đông Huyện Củ Chi TP.HCM. Người nông dân này đã vay ngân hàng và người thân 41 triệu đồng mua ba con bò, nhưng nay cầm cự không nổi, kêu mối bán bò thì lái chỉ trả 5 triệu đồng một con, bằng 1/3 vốn đầu tư.
Anh nông dân nói rằng, bán thì lỗ không bán thì khổ. Tại sao lại có tình trạng thê thảm như vậy, anh La giải thích, để một con bò cho sản lượng sữa 14kg một ngày, mỗi tuần anh phải đầu tư thức ăn cho bò mất hơn 350 ngàn đồng. Theo anh, khi bán 14kg sữa vừa nói chỉ đủ chi trả tiền thức ăn, còn tiền công vắt sữa, tiền điện nước thì coi như chịu lỗ.
Một trường hợp khác là anh Nguyễn Thanh Bình, tờ báo gọi là một đại gia trong giới nuôi bò sữa TP.HCM. Đại gia này từng ra nước ngoài học hỏi kinh nghiệm và từng thành công với đàn bò sữa 150 con của mình. Nhưng giờ đây anh Bình cho biết, một lít sữa theo thời giá hiện nay giỏi lắm chỉ lời 200 tới 300 đồng. Anh Bình ví von, đã lỡ leo lưng bò sữa rồi, biết nguy hiểm nhưng có chết cũng phải ráng làm.
Chúng tôi trích dẫn phát biểu của một chủ hộ chăn nuôi bò sữa ở An Giang, một người cũng lâm tình cảnh như hàng chục ngàn nông dân khác trên toàn quốc. Ông bị phá sản vào năm 2005
“Thứ nhất, sản xuất ra bò giống không có người mua vì chăn nuôi bò sữa quá khó đòi hỏi kỹ thuật. Thứ hai, có được sữa rồi thì công ty mua với giá không hợp lý, giá thành 4.200 tới 4.400 đồng một lít mà họ chỉ mua với giá 2.900 tới hơn 3 ngàn. Tất nhiên phải lỗ, kéo dài thì phải phá sản và là điều hết sức đơn giản. Hai vấn đề vừa nói làm cho chương trình bò sữa phải thất bại…”
Còn ở Nghệ An với đàn bò 1.500 con, báo Tiền Phong Online nói rằng nông dân đang khổ vì bò sữa. Theo tờ báo Nhà máy sữa cách nơi chăn nuôi hàng trăm km, sữa bò không tiêu thụ được khiến nông dân Nghệ An khốn đốn, trong khi gánh nợ ngân hàng chồng chất.
Tình hình bế tắc
Trở lại với loạt bài của Người Lao Động, ban biên tập tờ báo sau khi trình bầy tình hình bế tắc của ngành chăn nuôi, đã gặp gỡ ông Nguyễn Đăng Vang, Cục Trưởng Cục Chăn Nuôi Bộ NN-PTNT để ghi nhận sự đánh giá của nhân vật trực tiếp thực hiện chính sách Nhà nước. Ông Vang nói rằng mình không né tránh, nhưng phải để tập thể đánh giá chính sách phát triển bò sữa của Việt Nam.

Tập thể ở đây theo ông Vang là các doanh nghiệp chế biến, nhà sản xuất, Nhà nước và nhà khoa học. Theo ông như vậy mới khách quan và chính xác, hơn nữa ông Vang cho rằng ở các nước một chương trình chăn nuôi gia súc thường có lộ trình 30 tới 50 năm, trong khi ở Việt Nam mới trải nghiệm được 5 năm. Ông Vang cho biết sẽ mở hội nghị toàn quốc về chăn nuôi bò sữa vào ngày 8/8 sắp tới.
Nhân vật đứng đầu ngành chăn nuôi cho rằng báo chí khai thác những yếu tố hạn chế, mà quên đi sự thành công rất lớn của Việt Nam được quốc tế đánh giá cao với số liệu rằng bò sữa Việt Nam đạt trung bình 3.900 kg sữa mỗi con trong chu kỳ 305 ngày. Thành tích này đứng đầu trong số 8 quốc gia trong đó có Mỹ, Nhật, Indonesia, Thái lan, Bỉ và Pháp.
Tuy vậy Cục trưởng chăn nuôi nhìn nhận là có tình trạng thua lỗ như báo chí ghi nhận nhưng ông cho rằng chưa phản ánh được toàn cảnh. Theo ông Vang việc thua lỗ chỉ rơi vào 10 địa phương có qui mô nhỏ, nuôi rải rác. Số lượng này chiếm 15% tổng đàn cả nước, còn 85% tổng đàn còn lại là thành công hoặc có thể cầm cự.
Quả bóng trách nhiệm
Nhà báo hỏi lại rằng, nói như thế có chính xác hay không vì TP.HCM được coi là địa phương thành công, nhưng nông dân vẫn phải đang gồng mình chịu lỗ. Cục trưởng Vang khẳng định là các doanh nghiệp đã thu mua sữa với giá cả không hợp lý, nếu con bò của người nuôi chỉ cho 12 lít sữa một ngày thì chắc chắn là lỗ.
Theo ông Vang, giá mua sữa tại nhà máy phải 5 ngàn đồng Kg mới hợp lý. Hiện tại người chăn nuôi Việt Nam bán 1 lít sữa kém hơn ở Thái lan 1.100 đồng, thấp hơn bên Trung Quốc 1.300 đồng.
Theo Người Lao Động điện tử, thì ông Cục Trưởng Cục Chăn Nuôi chuyển quả bóng trách nhiệm cho các tỉnh thành phố. Vì chính quyền địa phương đã không nghe theo khuyến cáo của Bộ NN&PTNT, thứ trưởng Bùi Bá Bổng rất nhiều lần lưu ý địa phương rằng, các nơi muốn phát triển bò sữa phải nuôi tập trung và tối đa là khoảng 200 con.
Nhưng các địa phương đã tự ý phát triển ồ ạt. Theo ông Vang, lúc đó một con bò giống khoảng 13 triệu đồng, nhưng do phát triển nóng, giá bò giống bị đẩy lên đến 21 triệu đồng. Dĩ nhiên 8 triệu đồng chênh lệch này phải khấu hao vào sữa, nên chắc chắn phải lỗ. Ông Vang xác nhận là trong năm 2005 có đến 12 ngàn con bò sữa phải đưa vào giết thịt.
Bức tranh toàn cảnh của ngành chăn nuôi bò sữa ảm đạm như vậy, thử hỏi sau khi Việt Nam tham gia WTO, các sản phẩm nông nghiệp trong đó có sữa và các chế phẩm liên quan sẽ ồ ạt vào Việt Nam và dù có lộ trình thế nào chăng nữa, sau cùng mức thuế nhập khẩu có thể chỉ còn khoảng 5%. Chưa hiểu ngành chăn nuôi bò sữa Việt Nam làm cách nào để tồn tại trước các đại gia Hoa Kỳ, New zealand hoặc Australia.
Cả báo chí lẫn ông Cục Trưởng Chăn Nuôi đều không đề ra giải pháp nào, để cứu vãn người chăn nuôi bò sữa. Thực tế hiện nay các doanh nghiệp thu mua sữa của nông dân với giá 3.200 đồng tới 4.200 đồng một lít, trong khi mỗi năm Việt Nam bỏ ra hơn 300 triệu đô la để nhập khẩu sữa bột với giá bình quân 5.300 đồng tới 5.600 đồng 1kg để hoàn nguyên thành sữa tươi.