Nam Nguyên, phóng viên đài RFA
Ngành dệt may Việt Nam khó lòng đạt kim ngạch xuất khẩu 5 tỷ 200 triệu đô la mà nhà nước đề ra cho năm 2005. Mặc dù Bộ Thương Mại đưa ra những quyết định táo bạo cấp quota tự động cho nhiều mã hàng may mặc xuất đi Hoa Kỳ, nhưng việc này cũng là liều thuốc quá muộn cho con bệnh đói hợp đồng là ngành dệt may Việt Nam.

Nếu năm 2004 các doanh nghiệp lớn làm không xuể phải chia hàng cho các vệ tinh của mình, thì năm 2005 tình hình hoàn toàn khác. Các doanh nghiệp dệt may vừa và nhỏ không còn nhận được đơn hàng của các công ty mẹ. Một nữ doanh nhân trẻ tuổi ở TP.HCM buồn bã trước tình hình ảm đạm này:
“Tôi làm hàng áo đầm trẻ em, may hàng thời trang phụ nữ váy áo xuất đi Mỹ, nhưng do tình trạng không có quota không có đơn hàng nữa, ngưng gia công cả năm nay rồi. Nghe nói giá của mình cao hơn Trung Quốc. Bây giờ chuyển sang làm hàng đi Ba Lan, Nga giá thấp lắm nhiều khi cũng muốn nghỉ luôn cho rồi.”
Thiếu nhân công
Cũng do công việc không chạy nên những người thợ lành nghề cũng phải bỏ việc tìm kế mưu sinh nên việc gọi thợ làm hàng may mặc trở nên hết sức khó khăn. Nữ doanh nhân trẻ ở TP.HCM nói tiếp:
"Không có thợ, dường như họ cũng chán, lương lậu không được bao nhiêu, họ xoay sang công việc khác họ không muốn làm may nữa. Tuyển thợ từ đầu năm đến giờ không được ai hết, nhận đơn giá cao thì mới có thể trả lương cao, nhận thấp thì đành chịu. Tiền lương thợ nhận được, thấy không xứng đáng với khả năng của họ, dù họ làm vất vả lắm."
Tình trạng thiếu hụt nhân công có tay nghề là hết sức phổ biến trong ngành dệt may Việt Nam, trong thời gian gần đây. Lý do là nhà máy trả lương thấp để kéo giá thành xuống, người công nhân nản lòng do lao động cật lực mà vẫn không đủ sống. Thực Tế về tình trạng thiếu hụt thợ lành nghề trong ngành may mặc được ông Lê Hoàng Hồ, tổng giám đốc liên doanh dệt may Oasis ở TP.HCM phân tích:
"Hiện nay rất khó khăn trong vấn đề tìm nhân công có tay nghề đàng hoàng mà muốn làm trong ngành may. Theo tôi đánh giá, ngành may Việt Nam thiếu khoảng 30% nhân công, nghĩa là nhà máy anh đủ sức thu hút 1.000 công nhân, nhưng anh chỉ có 700 thôi còn 300 máy còn lại bắt buộc để trống. Có nơi chỉ tuyển được 40 tới 50% số thợ làm việc."
Ảnh hưởng dây chuyền
Thực trạng ngành dệt may của Việt Nam có thể lý giải theo ảnh hưởng dây chuyền. Muốn có đơn hàng trước tiên phải được phân quota xuất khẩu, kế tiếp là phải chào giá gia công hạ đủ sức cạnh tranh, và muốn thế phải trả lương công nhân thấp. Tiền lương thấp thì công nhân lành nghề không muốn làm, và công ty xí nghiệp không thể tuyển được người thợ may công nghiệp có tay nghề cao.
Nhà nước đặt chỉ tiêu năm 2005 toàn ngành dệt may phải đạt kim ngạch xuất khẩu 5 tỷ 200 triệu đô la, nhưng các chuyên gia và doanh nghiệp làm hàng may mặc tỏ ý nghi ngờ về mục tiêu to lớn đó.
Mặc dù có những khó khăn về vấn đề nguyên phụ liệu phải nhập khẩu hầu như toàn bộ khiến cho công ty dệt may thiếu chủ động, nhưng vấn đề Việt Nam chưa là thành viên WTO Tổ Chức Thương Mại Thế Giới chính là nguyên nhân chủ yếu làm giảm sự cạnh tranh của hàng may mặc Việt Nam.
Những nước thành viên WTO như Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Cambodia không bị chi phối về hạn ngạch quota dệt may xuất đi các nước, đặc biệt là thị trường Hoa Kỳ rộng lớn.
Những trắc trở
Để vào Tổ Chức Thương Mại thế Giới thì Hoa Kỳ phải chấp nhận cho Việt Nam cái PNTR tức là permanent normal trade relations status (qui chế mậu dịch bình thường vĩnh viễn). Việc này phải được quốc hội Mỹ thông qua, mà điều này đòi hỏi sự vận động và nỗ lực to lớn.
Trong khi Việt Nam vẫn phải chịu sự ấn định hạn ngạch dệt may vào Mỹ và một số thị trường khác, đồng thời con đường xin gia nhập vào WTO của Việt Nam lại không suông sẻ, những cái đích cứ lùi dần, đầu năm rồi cuối năm 2005 và nhiều khả năng là phải đến giữa năm 2006.
Sự trắc trở lớn nhất là từ phía Hoa Kỳ, Việt Nam chưa kết thúc được đàm phán song phương với Mỹ, và vì thế khó có khả năng quốc hội Mỹ kịp đưa vào nghị trình xem xét việc cấp cho Việt Nam qui chế quan hệ mậu dịch bình thường vĩnh viễn. Việt Nam phải đạt được điều kiện này thì cánh cửa WTO mới rộng mở.
Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, cố vấn cao cấp tại Bộ Kế Hoạch Đầu Tư trong một dịp trả lời đài ACTD đã nói về thủ tục cần thiết này:
“Để vào Tổ Chức Thương Mại thế Giới thì Hoa Kỳ phải chấp nhận cho Việt Nam cái PNTR tức là permanent normal trade relations status (qui chế mậu dịch bình thường vĩnh viễn). Việc này phải được quốc hội Mỹ thông qua, mà điều này đòi hỏi sự vận động và nỗ lực to lớn.”
Kim ngạch xuất khẩu
Trở lại mục tiêu kim ngạch xuất khẩu 2005 của ngành dệt may Việt Nam, theo thông tin ghi nhận trong 8 tháng đầu năm 2005, toàn ngành dệt may chỉ xuất khẩu được 3 tỷ đô la. Con số 2 tỷ 200 triệu còn lại trông mong vào những tháng cuối năm, nhưng tình hình không mấy sáng sủa, do người khổng lồ Trung Quốc đã tháo gỡ được những khúc mắc với Hoa Kỳ, sau khi Bắc Kinh điều chỉnh tỷ giá hối đoái và áp thuế xuất khẩu một số mã hàng dệt may đi Hoa Kỳ và EU.
Các doanh nghiệp Việt Nam hồi mấy tháng trước hy vọng Hoa Kỳ dùng biện pháp nghiệp vụ để hạn chế hàng dệt may TQ, mặc dù TQ không còn chịu chế độ hạn ngạch.
Chỉ tiêu hay kim ngạch là điều đáng lo hiển nhiên, vì nó ảnh hưởng tới sự tăng trưởng GDP của Việt Nam, hoặc hiểu theo mức đơn giản nhất doanh nghiệp trì trệ, giảm lợi nhuận, công nhân không có việc làm.
Tuy vậy điều mà các chuyên viên thị trường và các nhà xuất khẩu quan tâm, là hiện nay chính phủ và hiệp hội dệt may Việt Nam chừng như chưa công bố gì về kế hoạch xuất khẩu dệt may 2006, trong đó vấn đề phân bổ hạn ngạch, nếu như Việt Nam chưa kịp vào WTO cuối năm nay.