Nhã Trân, phóng viên đài RFA
Một trong những đề tài được bàn tán nhiều nhất trong cộng đồng hải ngoại khoảng mươi ngày qua là chuyện chính quyền Việt Nam dự trù bãi miễn thị thực nhập cảnh cho người Việt nước ngoài vào khoảng cuối năm nay. Nhã Trân ghi nhận cảm nghĩ của người Việt hải ngoại và gửi đến quí vị trong tiết mục Câu chuyện hàng tuần kỳ này.
Sau tuyên bố của Chủ tịch nước Việt Nam Nguyễn Minh Triết, đưa ra nhân chuyến công du Hoa Kỳ hồi tháng 6, rằng từ tháng 9 kiều bào về thăm nhà sẽ không còn phải xin visa, dư luận hải ngoại nổi lên một loạt phản ứng.
Xen lẫn với các tán đồng là những hoài nghi, thắc mắc và bài bác. Nhiều cá nhân lẫn đoàn thể người Việt nước ngoài không ngần ngại lên tiếng phân tích hoặc chỉ trích một cách thẳng thắn về chủ trương của chính quyền Hà Nội.
Gây chú ý trong cộng đồng nước ngoài
Hiện nay tổng số người Việt hải ngoại lên tới hơn 3 triệu. Kiều bào có nhu cầu về Việt Nam vì những lý do khác nhau. Công bố miễn visa, vì vậy, đã gây chú ý trong cộng đồng nước ngoài. Phản ứng cấp thời của một số người, đối với công bố của Việt Nam, là thấy nhẹ nhõm.
Đó là vì xưa nay công dân rất nhiều nứơc chỉ cần có passport để qua lại với nhau, hoàn toàn không phải xin thêm visa, gặp phiền phức nhiều mặt, như giải thích của ông Phan, một kỹ sư điện tử ở Mỹ:
“Tôi nghĩ nếu không cần phải có visa thì đó là một điều tốt mà nhiều quốc gia tân tiến cởi mở bây giờ không đòi hỏi. Tôi đồng ý với những gì làm tốt cho đồng bào. Tôi đã về thăm nhà vài lần, lần cuối cách đây vài năm. Việc xin visa làm mất thì giờ, phiền toái. Tôi còn nghe rằng một số người, trong đó có bè bạn của tôi, bị chặn lại không cho nhập cảnh tuy họ đã đặt chân đến phi trường ở VN và có visa”
Tôi nghĩ nếu không cần phải có visa thì đó là một điều tốt mà nhiều quốc gia tân tiến cởi mở bây giờ không đòi hỏi. Tôi đồng ý với những gì làm tốt cho đồng bào. Tôi đã về thăm nhà vài lần, lần cuối cách đây vài năm.
Cùng suy nghĩ tương tự như ông Phan là ông Hải, một chuyên viên kế toán ở Canada. Ông Hải cũng nói nếu chính quyền nhằm mục đích tạo điều kiện dễ dàng cho kiều bào thì ông tán thành vì:
" Mình được đối xử như người trong nước, vì ngừơi trong nước ra ngoài khi trở về đâu có phải xin visa. Điều đó đỡ phiền phức vì khi gặp trường hợp khẩn cấp, thí dụ nhà có tang ma, người nhà bị tai nạn mình có thể mua vé máy bay khẩn cấp về ngay, không cần phải chờ visa. Nhiều khi chờ visa mất hàng tuần, nếu không ở gần Tòa Lãnh sự. Điều này tốt ở chỗ đó, gọi là tạo thuận lợi".
Tuy nhiên, tất cả những người mà Nhã Trân có dịp trao đổi đều không phấn khởi lắm sau khi nghe là visa lại được thay thế bằng một loại giấy tờ khác. Lý do là nếu visa được bãi bỏ kiều bào sẽ phải xin giấy chứng minh mình có nguồn gốc Việt, nếu muốn được nhập cảnh vào Việt Nam.
Thất vọng
Ngoài hai kiều bào vừa rồi nhiều người khác cũng tỏ ra thất vọng, cho là thủ tục cũ được thay bằng thủ tục mới, không khác chi trường hợp "bình mới rượu cũ". Điển hình là ông Xuân, một chuyên viên địa chất ở Vương quốc Bỉ, phê bình về qui định người muốn về Việt Nam từ đây lại phải đi xin một loại giấy tờ khác:
“Có lẽ đây là một trò chính trị của nhà nước cộng sản Việt Nam thôi. Chủ trương mới khá phức tạp, làm khó dễ thêm. Ví dụ về tới nước rồi Việt kiều bị làm khó dễ, bị đuổi không cho nhập cảnh, thì còn khó khăn hơn nữa”
Dự tính của chính quyền Việt Nam còn đưa đến một số e ngại cho nhiều người Việt nước ngoài. Trước hết, dư luận nêu lên nghi hoặc rằng qui định mới dẫn đến việc người Việt nước ngoài bị nhà nước kiểm soát chặt chẽ hơn, như giải thích của ông Nguyễn Thành Văn, Chủ tịch Ủy ban Điều hợp Cộng đồng Liên bang Đức:
“Chuyện bỏ visa không có gì mới lạ, chỉ tạo bộ mặt tâm lý. Thực chất vẫn vậy vì Việt kiều cũng phải làm đơn, qua một lần thủ tục tuy không thường xuyên như trước. Bỏ visa làm một số Việt kiều hài lòng, tuy nhiên không phải ai cũng được cấp thủ tục về. Nhà nước VN có quyền sàng lọc, từ chối.
Những ai không có lợi [đối với chính quyền] hoặc có những hoạt động về tự do, dân chủ này nọ có thể bị cấm cản không cho về. Họ có theo nghị quyết 36 hay không thì tôi không biết, nhưng nhà nứơc Việt Nam muốn nắm lý lịch của Việt kiều”.
Việt kiều sẽ phải khai báo lý lịch. Người hải ngoại bị truy nguồn gốc. Đặt trường hợp Việt kiều phải bỏ quốc tịch nước sở tại để chứng minh có nguồn gốc Việt Nam thì điều đó tạo cơ hội cho nhà nước Việt Nam muốn bắt ai thì bắt, dù chỉ với chứng cớ vu vơ, mà quốc gia sở tại không có lý do để can thiệp cho Việt kiều
Tương tự như ông Văn ở Bỉ, ông Xuân ở Đức phân tích: "Việt kiều sẽ phải khai báo lý lịch. Người hải ngoại bị truy nguồn gốc. Đặt trường hợp Việt kiều phải bỏ quốc tịch nước sở tại để chứng minh có nguồn gốc Việt Nam thì điều đó tạo cơ hội cho nhà nước Việt Nam muốn bắt ai thì bắt, dù chỉ với chứng cớ vu vơ, mà quốc gia sở tại không có lý do để can thiệp cho Việt kiều"
E ngại
Ngoài lý do tế nhị vừa kể, bà con nước ngoài còn cho là nếu thủ tục mới được áp dụng, tức qui định miễn thị thực nhập cảnh được huỷ bỏ, chưa chắc chỉ thị của trung ương sẽ luôn được chấp hành nghiêm chỉnh. Việt kiều có thể bị làm khó dễ bởi cấp thừa hành tuỳ tiện, điều mà nhiều người khẳng định rằng rất thường thấy ở Việt Nam:
“Thấy hơi ngại là [lúc trước]khi đã xin visa được là mình được về Việt Nam. Bây giờ nếu không có visa, về đến nơi không biết có bị làm khó dễ không cho vào, bởi vì tình hình giữa đất nước của mình và mình còn nhiều phức tạp lắm. Về đến nơi mà họ không cho vào thì chết”
…như bà Bích Huyền, một cựu giáo sư Văn, hiện ngụ tại Hoa Kỳ hoặc ông Lai, một doanh nhân ở Australia: "Tôi nghe thì thấy có tiến bộ đó, nhưng mà không biết cấp dưới có làm đúng như vậy hay không. Thấy nhiều khi cấp trên ra lệnh mà cấp dưới không làm theo thành ra không biết thế nào"
Thưa quí thính giả, công bố của chính quyền Việt Nam rằng kiều bào sẽ được miễn visa từ tháng 9 năm nay dẫn đến những phản ứng tại hải ngoại như chúng ta vừa được nghe. Từ những e ngại thuần về hành chính như luật mới không chắc được áp dụng nghiêm chỉnh cho đến những lo âu sâu xa, nghi hoặc rằng chủ trương mới có ẩn chứa những lý do chính trị. Những lo âu ấy khiến nhiều dư luận ngoài nước hiện chủ trương là thủ tục cũ, tức cứ giữ visa như trước, có lẽ ít gây khó khăn cho Việt kiều hơn.
Chuyến công du Mỹ của ông Nguyễn Minh Triết cuối tháng trước, gây nhiều sôi nổi trong cộng đồng người Việt nước ngoài, đã chấm dứt nhưng âm hưởng chưa hoàn toàn tan biến.
Ngoài những vấn đề chính trị và thương mại, chuyện miễn thị thực nhập cảnh có lẽ sẽ còn được nhắc đến tại hải ngoại cho đến khi có thêm thông báo mới của chính quyền Việt Nam.
Câu chuyện hàng tuần xin tạm dừng ở đây. Nhã Trân kính chào và hẹn gặp lại quí thính giả kỳ sau, cũng vào sáng thứ Ba như thường lệ.