Nam Nguyên, phóng viên đài RFA
Các nhà báo trong nước rất sính ví von châm biếm và nghĩ ra nhiều cụm từ khá đặc biệt, độc giả xem báo ở Việt Nam không lạ gì cụm từ ‘dự án làm nghèo đất nước’. Điểm báo trên mạng hôm nay chúng tôi mời quí thính giả cùng đọc bài báo về ‘Dự án 5 ngàn hécta chè phá sản: Lãng phí cả chục tỷ đồng’. Đây cũng là một dự án làm nghèo đất nước, bài của Báo Tiền Phong, Vietnam Net đăng lại và đưa lên mạng ngày 12/10/2005.
Dự án phát triển giống chè Nhật
Xem trên Vietnam Net, trước tiên người đọc thấy được hình ảnh ngoạn mục của đồi chè trung du, những nương chè xanh ngát uốn lượn bên nhau trải dài tới chân những ngọn núi xa. Xem ảnh này có lẽ ai cũng muốn có dịp ghé thăm một đồi chè mà cảnh vật tựa như trong bức tranh thuỷ mạc.
Nhưng đó chỉ là ảnh mà nhà báo chú thích là ảnh minh hoạ, còn chủ đề bài báo là nói đến sự phá sản của một dự án nóng vội tiêu phí tiền nhà nước, nông dân tham gia thì kêu trời vì biết bao công sức bỏ ra mà trồng 4 năm cây chè chỉ như bụi cỏ.
Tác giả bài báo trên Vietnam Net viết rằng, dự án phát triển giống chè Nhật tại Mộc Châu, Sơn La đã lặp lại số phận của cây dứa Cayen hay cây Sở cành mềm ở các tỉnh phiá Bắc. Không những làm biến dạng môi trường đầu tư mà còn gây lãng phí hàng chục tỷ đồng.
Nông dân ở Mộc Châu hôm nào hồ hởi đốn cả trăm hécta mận để trồng chè Nhật, giờ đây lại sắp phải rớt nước mắt chặt bỏ chè. Trước khi trở lại với bài báo, mời quí thính giả nghe một người dân Mộc Châu Sơn La nói về tình trạng người dân địa phương chặt bỏ cây mận cây mơ vì bế tắc quả mận quả mơ có những năm bỏ thối không có đầu ra:
“Lúc trước người dân chặt bỏ cây mận để trồng chè, điều này là có và rất nhiều. Cây mận ở đây nhiều lắm, nhưng có lúc không bán được, họ để mận rơi xúông gốc mà không bứt, không bán được.”
Không hỏi ý kiến chuyên môn
Hiệp Hội không được hỏi ý kiến, Bộ hỏi Tổng Công Ty Chè và các Viện thôi, Hiệp Hội không được tham khảo. Đang là vấn đề lớn đấy, tiền do nhà nước đầu tư dự án 5 ngàn hécta nhưng mới trồng thử thôi, theo tôi biết là chưa được 100 hécta. Vấn đề ở đây là chỗ công ty Nhật họ trồng thì lên rất tốt, còn chỗ đồng bào trồng thì lại không được…
Trở lại bài báo Dự án 5 ngàn hécta chè phá sản, lãng phí cả chục tỷ đồng trên Vietnam Net, nhà báo viết rằng, sau một chuyến lên thăm Mộc Châu mờ sương đẹp huyền ảo vào năm 2002, lãnh đạo Bộ Nông nghiệp Phát Triển Nông Thôn đã ra quyết định rất nhanh, bỏ qua góp ý của chuyên gia ngành chè.
Theo quyết định này, nhanh chóng xây dựng vùng sản xuất giống chè đầu dòng cao sản nhập từ Nhật bản trồng thử nghiệm tại 3 tỉnh Sơn La, Lai Châu, Thái Nguyên, sau đó tiếp tục hướng đến trồng 5 ngàn hécta chè loại vừa nói ở cao nguyên Mộc Châu tỉnh Sơn La, và một phần ở Thái Nguyên, lai Châu.
Bộ Nông Nghiệp Phát Triển Nông Thôn nhanh chóng nhập về 13 giống chè Nhật Bản như Saemidori, Meiryoku, Fushun. Theo nhà báo là mất hơn 10 tỷ đồng để trồng đại trà trên diện tích tổng cộng 130 héc ta. Riêng Huyện Mộc Châu tỉnh Sơn la trồng tới 100 hécta.
Theo Vietnam Net, phần lớn diện tích chè 130 hécta không phát triển được, hoặc bị nhiễm sâu bệnh táp nắng và chết. Đáng nói là hai giống chè tốt nhất của Nhật lại chỉ có tỷ lệ sống thấp nhất. Chè Yabukita tỷ lệ sống 45%, chè Yakata Midori khá hơn được 62%. Nhà báo ghi nhận rằng, phải đầu tư lớn trong thời gian dài không thu hoạch, nhiều giám đốc nông trường và người dân kêu trời.
Một chuyên gia ngành chè là ông Nguyễn Kim Phong chủ tịch hiệp hội chè Việt Nam cho biết là, Hiệp Hội không được hỏi ý kiến về dự án vừa nói. Từ Hà Nội ông Nguyễn Kim Phong phát biểu:
“Hiệp Hội không được hỏi ý kiến, Bộ hỏi Tổng Công Ty Chè và các Viện thôi, Hiệp Hội không được tham khảo. Đang là vấn đề lớn đấy, tiền do nhà nước đầu tư dự án 5 ngàn hécta nhưng mới trồng thử thôi, theo tôi biết là chưa được 100 hécta. Vấn đề ở đây là chỗ công ty Nhật họ trồng thì lên rất tốt, còn chỗ đồng bào trồng thì lại không được…”
Kết quả của sự triển khai nóng vội
Theo Vietnam Net, 130 hécta chè giống đầu dòng sản lượng cao của Nhật được nông dân trồng đã hơn 3 năm, mà cây chè cứ trơ khác chẳng khác nào trảng cỏ, dù theo nhà báo Tổng Công Ty Chè Việt Nam cho biết các biện pháp kỹ thuật canh tác chè tiên tiến đã được áp dụng, vật tư được đổ đến từng hộ khoán trồng chè.
Sau cùng, gần đây Bộ NN&PTNT đã thành lập hội đồng khoa học lên tận Mộc Châu kiểm tra đánh giá dự án và hiệu quả cây chè Nhật Bản. Hội đồng đã thống nhất nhận định rằng, tuy được chăm sóc tốt, nhưng chè Nhật sinh trưởng chậm, thân thấp, tán hẹp, búp chè ngắn, nhỏ ra nụ nhiều. Chè cằn, mẫn cảm nhiều loại sâu bệnh như rầy xanh, nhện đỏ, bọ cánh tơ, bọ xít muỗi và bệnh thán như cháy đầu ngọn lá.
Theo Vietnam Net một quan chức nguyên là thành viên hội đồng quản trị tổng công ty chè Việt Nam tiết lộ rằng, ngay khi Bộ chuẩn bị thực hiện dự án, nhiều người trong ngành chè đã ra sức can ngăn rằng, không nên nhập nhiều cây giống, trồng tràn lan vì họ biết sẽ không hiệu quả, không thể nóng vội mà làm đột biến được ngành chè.
Theo Hội đồng khoa học của Bộ, năm 2004, tỷ lệ chè sống chỉ còn 70% dù đã được trồng dặm lại liên tục và cây chè cho thu hoạch rất ít chỉ khoảng 4 lần một năm. Hội đồng khoa học Bộ NN&PTNT đưa ra kết luận chung là cây chè Nhật Bản không phát triển được và đề nghị Bộ NN&PTNT thanh lý dự án, không phát triển tiếp dự án trồng 5 ngàn hécta chè Nhật tại Sơn La.
Theo nhà báo, nhiều người cho rằng dự án vừa nêu là kết quả của sự triển khai nóng vội, áp đặt các quan điểm ngược với những khuyến cáo của các cơ quan chuyên môn. Theo đó rõ nhất là sự khiên cưỡng trong đầu tư không chú ý đến khí hậu đất đai. Chè của Nhật chỉ phù hợp với nhiệt động trung bình 15 độ C, lượng mưa bình quân 1.500 đến 2.000 mm năm.
Vẫn theo nhà báo, vùng trồng chè cao nguyên Mộc Châu nhiệt độ trung bình là 20 tới 23 độ C. Lượng mưa cũng thấp hơn và đặc biệt khắc nghiệt là có gió lào và sương muối không thích ứng với cây chè Nhật bản.
Theo Vietnam Net một quan chức nguyên là thành viên hội đồng quản trị tổng công ty chè Việt Nam tiết lộ rằng, ngay khi Bộ chuẩn bị thực hiện dự án, nhiều người trong ngành chè đã ra sức can ngăn rằng, không nên nhập nhiều cây giống, trồng tràn lan vì họ biết sẽ không hiệu quả, không thể nóng vội mà làm đột biến được ngành chè.
Tác giả bài báo thêm rằng, Bộ NN&PTNT không nghe lời khuyến cáo, và còn không thực hiện đấu thầu dự án để đảm bảo an toàn cho đồng vốn đầu tư, cũng như không giao cho Vinatea nhập khẩu giống mặc dù tổng công ty là cơ quan chuyên ngành.
Vấn đề tiêu cực
Nhà báo viết tiếp rằng, sự việc đã dẫn tới hậu quả là chất lượng hom giống giống chè đã không được kiểm soát, nhà báo cũng đặt nghi vấn về tiêu cực ăn hớt trong khâu nhập giống chè, như đã từng xảy ra ở đơn vị nhập giống cây dứa Cayen trước đó.
Nhà báo cho rằng, nông dân trồng chè Nhật bị thua lỗ nặng vì năng suất quá thấp từ 2 tới 4 tấn một hécta, trong khi nếu trồng chè lai LDP1 với giống được sản xuất trong nước thì thu hoạch từ 7 tới 10 tấn một hécta. Dù sắp phải phá sản dự án lãng phí cả chục tỷ đồng, nhưng không ít người vẫn cho rằng, trong cả trăm hécta chè phải phá bỏ vẫn còn thu được một vài giống chè đưa vào nghiên cứu tạo giống.
Nhà báo trích lời tiến sĩ Nguyễn Thái Thắng chuyên viên của Vinatea cho rằng, cái dở của dự án chè Nhật chỉ là vì trồng trên một diện tích quá lớn. Còn một số giống chè Nhật đưa vào lai tạo có thể sẽ cho ra giống chè mới có hiệu quả kinh tế cao hơn trong tương lai, theo ông Thắng cần nhìn nhận hiệu quả kinh tế của dự án xa hơn.
Bạn nghĩ gì về vấn đề này? Xin email về Vietnamese@www.rfa.org
Tác giả bài báo thêm rằng, khác với nhận định của ông Thắng, một giáo sư trong hội đồng nghiệm thu dự án quả quyết rằng, dự án chè Nhật hoàn toàn không có hiệu quả kinh tế, là dự án làm nghèo đất nước và không có người chịu trách nhiệm.
Sau cùng theo Vietnam Net, các sự kiện vừa nói đồng nghĩa với việc một số người ra quyết định đầu tư dự án chè Nhật, đã bắt hàng trăm hộ dân phá mận trồng chè dẫn đến trắng tay, đầu tư tiền nhà nước thiệt hại hàng tỷ đồng đã phủi bỏ được trách nhiệm. Và các lý do khiến dự án phá sản đều được đổ cho là vì thời tiết.